به گزارش مشرق، اعتکاف از جمله عبادت‌های مستحب است که در آن، فرد برای مدتی مشخص (دست‌کم سه روز) در مسجد می‌ماند و روزه می‌گیرد. ارکان این عبادت، اقامت در مسجد و روزه است و هیچ عبادت یا عمل خاص دیگری برای آن تعیین نشده است، با این حال، مُعتَکِفان بیشتر وقت خود را صرف انجام اعمال عبادی می‌کنند.

اعتکاف زمان مخصوصی ندارد، ولی در روایات بهترین زمان برای اعتکاف ماه رمضان، به‌ویژه دهه سوم آن بیان شده است. در ایران، از سال‌های نخست دهه هشتاد شمسی، گرایش به اعتکاف در ماه رجب گسترش یافته و اکنون در ایام البیض (۱۳، ۱۴ و ۱۵) این ماه در اکثر شهرها و مساجد بزرگ این کشور مراسم برگزار می‌شود.

معنای لغوی و اصطلاحی

 اعتکاف از ماده «عکف» در لغت به معنای اقبال و روی آوردن به چیزی و بزرگداشت آن است، که در قرآن مجید نیز در مواردی در این مفهوم به کار رفته است. همچنین از همین ماده در قرآن، «عاکف» به معنای ساکن و مقیم (حج،۲۵) و نیز «معکوف» در مفهوم ممنوع و بازداشته شده (فتح،۲۵) کاربرد یافته است.

 اعتکاف در شرع، التزام به توقف و درنگ در مسجد به قصد قربت است[۳] و تعریف جامع آن اقامت کردن برای حداقل ۳ روز در مسجد به قصد عبادت با مراعات شرایط لازم است.

در اصطلاح سالکان و متصوفه، اعتکاف، فارغ و تهی ساختن دل از اشتغالات دنیوی و تسلیم کردن نفس به مولا است.

زمان اعتکاف

اعتکاف از نظر زمان محدود به وقت ‏خاص نیست، تنها از آن رو که لازمه اعتکاف، روزه گرفتن است، باید در زمانی اعتکاف شود که شرعا بتوان روزه گرفت. پس هر گاه روزه گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است، ولی بهترین زمان برای اعتکاف دهه آخر ماه مبارک رمضان، و ایام البیض ماه رجب است. اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، با آماده سازی انسان برای درک لیلة القدر و بهره برداری از فیض این شب گران قدر، بی‏‌ارتباط نیست. در کشور ما اکنون اعتکاف در سه روز از ماه رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانی ماه رمضان رواج دارد.

 سابقه اعتکاف

با اینکه مسلمانان روش اعتکاف را از سنت پیامبر(ص) فراگرفتند[۵] اما پیش از اسلام و از جمله در میان عرب، آیینی نزدیک به اعتکاف وجود داشته است؛ از جمله می‌توان به روایتی با این مضمون اشاره کرد که خلیفه دوم به حضرت رسول(ص) گفت: در دوران جاهلیت نذر کرده بودم شبی را در مسجد الحرام اعتکاف کنم و حضرت فرمود تا به نذر خود وفا کند.

از اینکه پیامبر اکرم(ص) پیش از هجرت در مسجد الحرام اعتکاف کرده باشد اطلاعی در دست نیست، ولی در مدینه نخست در دهه اول ماه رمضان، سال بعد در دهه دوم، و پس از آن در دهه سوم در مسجد معتکف می‌شدند و برای آن حضرت چادری در مسجد برپا می‌شد. 

شیخ لطف‌الله میسی (م ۱۰۳۵) دربارهٔ اعتکاف در قزوین و اصفهان در دورهٔ صفویه می‌نویسد: «در قزوین و اصفهان بر اجرای اعتکاف اهتمام ورزیده و هدف ارجاع مردم به نور حقایق و دعا و توسل برای دوام حکومت علوی موسوی بوده است.

 انواع اعتکاف

اعتکاف بر دو نوع است. اعتکاف واجب که در این صورت شخص باید حتماً روزه‌دار باشد. البته روزه داشتن شرط لازم هر اعتکافی است.

اعتکاف مستحب آن است که فرد بدون نذر یا عهد و قسم خود اقدام به این عمل بکند که در این صورت اگر تا سحر روز سوم در اعتکاف باشد، ادامه دادن آن تا آخر روز سوم واجب است و در صورت ترک آن، بر شخص واجب است که بعداً به جای آن معتکف شود.

 شرایط اعتکاف

برای انجام اعتکاف علاوه بر این که خود معتکف باید مسلمان و عاقل و بالغ باشد، شرایط زیر هم لازم است:

۱-باید در مسجد جامع آن شهر یا روستا باشد هر چند در دیگر مساجد هم صحیح است و این روایت از حضرت عایشه است که«لا اعتکافَ الّا فی المسجد الجامعِ» در سنن اب داود و … آمده ضعیف است و به اثبات نرسیده که از پیامبر(ص) روایت شده باشد هر چند بهتر آن است که اعتکاف در مسجد جامع باشد بخاطر اینکه فرد معتکف برای نماز جمعه از آن خارج شود.

۲- افضل آن است که اعتکاف در یکی از مساجد حرام یعنی مسجدالحرام(کعبه) مسجدالنبی و مسجدالأقصی باشد، بدلیل حدیث حذیفه که می فرماید: «و لا اعتکاف الّا فی المساجد الثلاث» یعنی: اعتکاف بجز در یکی از این سه مسجد یعنی مسجدالحرام و مسجدالاقصی و مسجدالنبی درست نیست. اما صحیح آن که چنین چیزی بعنوان یک مهم و حتمی به حساب نمی آید چرا که این حدیث تنها از یک نفر که حذیفه است روایت شده است و موقوف می باشد و به ظاهر معنی و مفهوم آیه اعتکاف منافات دارد.

۳- بهتر است که اعتکاف همراه در روزه باشد بدلیل حدیث عائشه(رض) که می فرمایند: «و لا اعتکاف الا بصوم» اعتکاف بدون روزه گرفتن جایز نیست. اما بعضی گفته اند که بدون روزه گرفتن هم جایز است چرا که پیامبر(ص) در غیر از ماه رمضان یعنی در ماه شوال هم اعتکاف نموده اند مگر اینکه فرد معتکف همراه آن روزه را هم بر خود نذر کرده باشد.

چنانکه ابن مسعود می گوید: «لیس علیه الصوم الّا أن یفرضه هو علی نفسه» روزه بودن بر اعتکاف کننده لازم نیست مگر اینکه آن را نذر کرده باشد.

برخی از احکام اعتکاف

 آنچه بر معتکف حرام است؛‏ بدین شرح است:

استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو

خرید و فروش

مجادله در امور دنیوی و دینی در صورتی که به قصد غلبه بر طرف مقابل و اظهار فضیلت و برتری باشد.