سرویس جهان مشرق- محمد بن سلمان ولیعهد سعودی که پیش از این به عنوان جانشین ولیعهد عربستان به آمریکا رفته بود و پس از دیدار با جان کری از شرکت‌های پیشرو در منطقه «سیلیکون ولی» در نیویورک بازدید کرده بود، این بار در اولین سفرش به ینگه دنیا به عنوان ولیعهد جوان و پادشاه واقعی عربستان برنامه‌ای دو هفته‌ای ترتیب داد و با افراد اثرگذاری سیاسی، علمی، اقتصادی و فرهنگی، از مقامات واشینگتن و سازمان ملل تا سرمایه‌گذاران مایکروسافت و آمازون و از مصاحبه‌گران برجسته خبرگزاری‌های آمریکایی تا هنرمندان و چهره‌های هالیوودی دیدار کرد.

برنامه‌های متنوع بن سلمان در آمریکا

* سفر به مناطق مختلف از جمله واشینگتن، نیویورک و کالیفرنیا

* بازدید از استودیوهای فیلم‌سازی در هالییود از جمله والت‌دیزنی

* بازدید ویا دیدار با مقامات سازمان فضایی ناسا، شرکت تسلیحاتی لاکهید مارتین و شرکت صنایع هوایی بوئینگ

* دیدار با مقامات سیاسی شامل دانلد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، آنتونیو گوترس دبیر کل سازمان ملل، هنری کیسینجر استراتژیست مشهور، بیل کلینتون رئیس‌جمهور پیشین و همسرش هیلاری، چاک شومر سناتور دموکرات و ایران‌ستیز از ایالت نیویورک که مخالفتش با توافق هسته‌ای در زمان اوباما خبرساز شد و احتمالاً مقامات دولت‌های پیشین آمریکا از جمله اوباما، کری، کاندولیزا رایس و ژنرال پترائوس

* انعقاد قرارداد ۲۰۰ میلیاردی در حوزه خرید تسلیحاتی

* دیدار و گفتگو با ابَرثروتمندان و تاجران متعدد از جمله مایکل بلومبرگ شهردار پیشین نیویورک و روپرت مرداک سرمایه‌گذاری قدرتمند در عرصه رسانه‌های محلی و جهانی

* دیدار با بسیاری از کارآفرینان برجسته و مدیران شرکت‌های موفق از جمله بیل گیتس (میلیاردر معروف آمریکایی، موسس شرکت مایکروسافت و بنیاد خیریه بیل و ملیندا گیتس)، جف بیزوس (بنیانگذار و مدیر اجرایی شرکت آمازون که اخیراً ثروتش از بیل‌گیتس پیشی گرفته)، مدیران Uber، ایلان ماسک (مهندس نخبه و بنیانگذار تسلاموتورز) و تیم کوک (جایگزین استیو جابز در اَپل)

* دیدار با هنرمندان و سلبریتی‌ها از جمله خانم اوپرا وینفری (تهیه‌کننده، بازیگر، مجری و معروف‌ترین میلیاردر آفریقایی‌تبار که برنده جایزه اسکار شده است) و آقای برایان گریزر (بنیانگذار شرکت ایمجین و تهیه‌کننده نمایش‌های تلویزیونی متعدد و فیلم‌هایی چون ذهن زیبا)

* دیدار و گفتگو با اصحاب رسانه‌ از جمله نیویورک تایمز، واشینگتن‌پست، وال‌استریت ژورنال، لس‌آنجلس تایمز، سن فرانسیسکو کرونیکل و ...

* مصاحبه تلویزیونی با سی‌بی‌اس مقابل مجری مشهور، نورا اُ دانِل

* دیدار با سه رهبر جامعه یهودیان آمریکا شامل خاخام ریچارد جکوبز رئیس اتحادیه اصلاح یهودیت، خاخام استیون ورنیک رئیس کنیسه متحد محافظه کاران یهودی و آلن فگین معاون اجرایی رئیس اتحاد یهودیان ارتودوکس

مهمترین صحبت‌های بن‌سلمان

ولیعهد سعودی که تلاش کرد هر جا ممکن است به انگلیسی سخن بگوید، پیام خود را در چند حوزه به سیاستمداران و نخبگان سعودی رساند.

۱- بن سلمان در گفتگو با شبکه سی‌بی‌اس تأکید کرد حقوق زنان را در همه امور مانند مردان به رسمیت می‌شناسد و با تفاسیری که تندروها از جایگاه زن در تعالیم اسلام دارند، موافق نیست.

۲- او ایران، اخوان المسلمین و گروه‌های تروریستی (شامل القاعده و داعش) را مثلث شرارت در منطقه نامید. احمد چارای در پایگاه مؤسسه بین‌المللی گیت‌استون نوشته بن سلمان اخیراً تمام افراد مرتبط با اندیشه اخوانی را از تمام مقاطع تحصیلی در عربستان سعودی اخراج کرده است. بن سلمان در مورد ایران مدعی شد آنها در ایدئولوژی تشیع تندروانه خود می‌خواهند اسلام را در همه جای جهان گسترش دهند، حتی با جنگ. او گفت بسیاری پیش از آنکه آلمان به همه اروپا حمله کند باور نمی‌کردند چنین خطری وجود داشته باشد، اکنون نیز در مورد ایران باور نمی‌کنند.

۳- بن سلمان بار دیگر با توافق هسته‌ای مخالفت کرد و در گفتگو با رسانه‌ها گفت: «اینکه شما صرفاً به تأخیر بیاندازید و منتظر بمانید تا به بمب برسند، مانند این است که شما صبر کنید تا گلوله به مغزتان اصابت کند. شما باید از هم‌اکنون حرکت کنید». او گفت اگر ایران به بمب هسته‌ای دست یابد، هر کاری که بخواهد در خاورمیانه انجام خواهد داد.

۴- بن سلمان تأکید کرد نگران آینده فلسطینیان است و با اسرائیل منافع مشترک دارد. او گفت به نظرش عربستان و بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس به علاوه اردن و مصر، منافع بسیاری در تحقق صلح میان فلسطین و اسرائیل دارند. وی به عنوان مثال به امکان همکاری اقتصادی با اسرائیل اشاره کرد زیرا به نظرش اقتصاد اسرائیل از آن بزرگتر است.

۵- ولیعهد عربستان مدعی شد طرحش برای رسیدن به چشم‌انداز ۲۰۳۰ مبتنی بر منافع اقتصادی و مردم است نه یک ایدئولوژی خاص. او گفت وهابیت اصلاً وجود ندارد بلکه در عربستان چهار مذهب فقهی تسنن و همچنین شیعه وجود دارد.

۶- او گفت تنش با قطر به دلیل جلوگیری از بهره‌مندی آن از نظام مالی میان کشورهای حاشیه خلیج فارس در مسیر حمایتش مالی از گروه‌های تندرو است و حمله‌اش به یمن با هدف جلوگیری از قدرت‌گیری القاعده در آن کشور پس از تضعیف صنعا از سوی حوثی‌ها بوده و هست. او مدعی شد عربستان از زمان حادثه یازده سپتامبر تا کنون هزینه‌های فراوانی برای مبارزه با تروریسم پرداخته است و اگر چه برخی از شهروندان این کشور حامی مالی تروریسم بوده‌اند، اما هیچ سندی وجود ندارد که حکومت عربستان چنین حمایتی را صورت داده باشد.

۷- بن سلمان وقتی با پرسش‌هایی در مورد نظام سیاسی کشورش روبرو می‌شد می‌گفت وجود سلطنت در عربستان تهدیدی برای هیچ کس نیست کمااینکه نظام سلطنتی بریتانیا نیز هم‌پیمان آمریکا است. ولیعهد جوان گفت برخی سخت‌گیری‌های امنیتی در کشورش به دلیل خطراتی است که از کشورهای پیرامونی با آن مواجه است و گفت نمی‌خواهد کشورش مانند عراق شود.

در مجموع، بن سلمان گفت که می‌خواهد همه بدانند عربستان سعودی تغییر کرده است. او که از بریتانیا به آمریکا رفته بود، ‌ پیش از سفر سه‌روزه‌اش به بریتانیا نیز با هزینه بالا بیلبوردها و روزنامه‌های آمریکایی را از تصاویر خود پر کرد، بنرهایی که حاوی پیام تغییر در نگاه ریاض به مسائل داخلی و بین‌الملل بود. البته این تغییر از زمان ملک عبدالله آغاز شد، زمانی که چند ده هزار زن برای تحصیل به خارج از کشور فرستاده شوند و اقتدار وهابیت بر سیاست‌های داخلی و خارجی ریاض کاسته شد. حالا بن سلمان اولین پادشاه سعودی است که در جوانی به آمریکا رفته و تلاش می‌کند خود را نه «پادشاه مملکت عربستان سعودی» بلکه MBS بنامد، نامی که از حروف ابتدایی محمد بن سلمان گرفته شده و به گوش غربی‌ها خوش‌آهنگ‌تر است.

اصل ماجرا: نقشه راهبردی بن سلمان چیست؟

در مورد هدف بن سلمان از مسافرت‌های این‌گونه و نقشه راهبردی‌اش چند امر قطعی وجود دارد:

۱- جدا از لفاظی‌های سیاسی و دیپماتیک، او فهمیده که اگر وجود اسرائیل و منافع آمریکا را در منطقه به رسمیت بشناسد، می‌تواند روی کمک آنها برای مدرن کردن عربستان حساب کند. این کمک در قالب سوق دادن سرمایه‌گذاران آمریکایی به ویژه در حوزه فناوری‌های جدید یا های‌تک به عربستان خواهد بود. ایده‌های پولساز از جمله تلکه‌کردن شاهزاده‌های ثروتمند و فروش ۵% از سهام آرامکو که او در این سفر دنبال کرد، می‌تواند پولی که او برای شتاب‌بخشیدن به این مسابقه سرمایه‌گذاری نیاز دارد فراهم کند.

۲- بن سلمان برای توسعه عربستان و مقابله با ایران به قدرت های خارجی پناه برده و همکاری با آنها را به همکاری با قدرت های منطقه‌ای ترجیح داده و در عوض از آنها قول گرفته که حکومتش در عربستان را تضمین کنند، به دلایل واضح: اولاً ایران و ترکیه و مانند آن می توانستند عربستان را در نوسازی یاری رسانند اما با سرعتی به مراتب کمتر از آنچه ولیعهد جوان سعودی انتظار دارد و ثانیاً این همکاری اقتصادی و فناورانه برای ماندگاری حکومت او نفع سیاسی در پی نداشت زیرا مردم عربستان که حکومت‌شان آنها را ام‌القرای جهان اسلام معرفی می‌کنند نمی‌پذیرند که مثلاً ایران در امور داخلی سیاسی‌شان دخالت کند اما زورشان به اسرائیل و آمریکا نمی‌رسد و احساس می‌کنند با حرکت گسترده جهانی‌شدن همراه شده‌اند.

۳- مانع مهمی که در گسترش سرمایه‌گذاری غربی‌ها در عربستان سعودی علی رغم حمایت دولت‌های غربی از این فرآیند وجود دارد، تصویری است که از این کشور در ذهن مردم و نخبگان آمریکا و اروپا شکل گرفته است. رفع این مانع از همه مهمتر با تساهل فرهنگی میسر است زیرا استقبال از دانش‌های نوین در کارنامه داعش نیز وجود دارد و کافی نیست. اگر بن سلمان رانندگی زنان را به رسمیت شناخته، اختیار حجاب را به دست خودشان داده و به زودی جشنواره‌های بی‌بندوبار سینمایی به سبک کشورهایی چون مصر و لبنان برگزار خواهد کرد، بیش از هر چیز با هدف تغییر این وجهه است، وجهه‌ای که از زمان حمله یازده سپتامبر و خبری‌شدنِ ریشه‌های سعودی اسامه بن لادن شکل گرفت و تا به حال به عنوان حاکمیت یک گروه بنیادگرا و متعصب مذهبی بر کشور سعودی شناخته می‌شود.

در واقع برخلاف تصور عده‌ای در داخل که فکر می کنند سرمایه‌گذاران غربی به دلیل مثلاً ضعف دموکراسی در ایران یا برنامه‌های ما در سوریه به کشورمان رغبت نمی‌کنند، اگر سرمایه‌گذاری غربی‌ها در عربستان گسترش یابد این حقیقت را برای دلسوزان ساده‌دل در داخل ایران آشکار می‌کند که دو عامل یعنی حمایت دولت‌های غربی از فرآیند گسترش سرمایه‌گذاری در کنار تساهل فرهنگی در داخل کفایت می‌کند تا خارجی‌ها در ایران نیز سرمایه‌گذاری کنند (حتی اگر شما نظام آشکارا سلطنتی داشته باشید، مخالفانتان را حبس کنید و چندین هزار شهروند عادی از فقیرترین مردم را در یکی از کشورهای منطقه کشته باشید)، اما نکته همین جا است که برای جلب اولی یعنی حمایت دولت‌ها باید وجود اسرائیل و منافع آمریکا را در منطقه به رسمیت شناخت و برای تحقق دومی یعنی تساهل فرهنگی باید فرهنگ کشور را به سرمایه‌گذاران هالیوود سپرد.

جمع‌بندی

عربستان ترجیح داده با قدرت‌هایی که روز به روز سلطه و فشار خود را به جای‌جای جهان گسترش می‌دهند کنار بیاید و جایگاه پیرامونی در نظام سرمایه‌داری را برای عربستان به رسمیت بشناسد، یعنی همان کاری که محمدرضا پهلوی در دو دهه آخر حکومت خود به صورت جدی پیگیری کرد اما جمهوری اسلامی خواهان قدرتمندی کشورهای جهان در مقابل سلطه‌گران و همچنین تعامل فرهنگی به جای تساهل فرهنگی است. ما یک بار مسیر بن‌سلمان را در ایران تجربه کرده‌ایم و با فداکردن فرزندان میهن به آن «نه» گفته‌ایم.

با این حال شایسته نیست از ضعف در دو حوزه چشم‌پوشی کنیم: تقویت تولید ملی و دیپلماسی اقتصادی.

* اگر قرار است به جای برنامه کوتاه مدتِ توسعه وابسته، برنامه بلندمدت توسعه درون‌زا را پیگیری کنیم، باید به صورت جدی فضای کسب و کار را برای نیروهای جوان فراهم کنیم، گلایه‌های آنان را به سرعت و دلسوزی برطرف کنیم و کیفیت کالای ایرانی را برای ترغیب مردم به حمایت از آن بالا ببریم.

* اگر قرار است روابط راهبردی با چین و روسیه به عنوان دو قدرت تجدیدنظرطلب در نظام بین‌الملل داشته باشیم، باید از سرمایه‌گذاری‌های گسترده آنها و پیشرفت‌های فناورانه آنان بهره‌مند شویم و شرکت‌های بزرگ رایانه‌ای، مجموعه‌های پیشرفته تفریحی، استودیوهای مجهز سینمایی و مانند آن را با همکاری مشترک برای رفاه مردم و پیشرفت کشورمان ایجاد کنیم.

این دو مهم نیازمند عزمی جدی است که شرایط تهدیدآمیز جهانی و تلاش دشمن برای سوءاستفاده از نارضایتی‌های داخلی بر فوریت آن می‌افزاید. ما می‌توانیم.

منابع

https://sabq.org/9wXCNj

http://fa.euronews.com/2018/04/01/crown-prince-mohammed-bin-salman-meeting-bill-gates-microsoft-ceo-saudi-usa-hollywood-next

http://fa.euronews.com/2018/03/30/saudi-crown-prince-mohammad-bin-salman-meets-jewish-leaders-in-newyork-for-first-time

https://www.huffingtonpost.com/raghida-dergham/prince-mohammad-bin-salma_b_10550802.html

https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/mohammad-bin-salman-us-visit-itinerary-oprah-saudi-arabia-prince-google-trump-washington-dc-a8276751.html

https://www.cnbc.com/2018/03/20/mohammed-bin-salmans-u-s-visit-a-shopping-trip-for-war.html

https://www.gatestoneinstitute.org/12073/mohammed-bin-salman-visit

https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/04/mohammed-bin-salman-iran-israel/557036

https://www.nytimes.com/2018/03/27/world/middleeast/mohammed-bin-salman-saudi-prince-interview.html