به گزارش مشرق، کارشناسان مسائل تروریسم در سراسر جهان از سال‌ها پیش درباره تبدیل شدن پیام‌رسان «تلگرام» به ابزار ترجیحی گروه‌های تروریستی، به ویژه داعش برای هماهنگی عملیات‌ها و فعالیت‌های تبلیغاتی هشدار داده و خواستار انجام اقداماتی برای مقابله با آن شده‌اند. 

چنانکه مشهور است گروه تروریستی داعش با توجه به نوع رمزگذاری‌های مورد استفاده در تلگرام از این برنامه برای جذب اعضای جدید، کسب درآمد، تحریک به خشونت و حتی هماهنگی فعالیت‌های تروریستی خود استفاده می‌کند. 

بیشتر بخوانید:

جزئیات ۶ عملیات تروریسی و کودتا در بستر «تلگرام» +عکس

در سال 2015 داعش فهرستی از برنامه‌های پیام‌رسان منتشر و آنها را بر اساس میزان امنیت آنها درجه‌بندی کرد. در آن فهرست، پیام‌رسان تلگرام در دسته برنامه‌های «امن» برای ارتباطات قرار گرفته و به همین دلیل استفاده از آن به اعضای داعش توصیه شده بود. (منبع: وال‌استریت‌ژونرال) 

بارها نیز مشاهده شده اعضای داعش از هوادارانشان در «توئیتر» و سایر شبکه‌های اجتماعی می‌خواهند مسائل حساسی مانند پیوستن به این گروه تروریستی یا سفر به نواحی تحت کنترل آن را از طریق پیام‌رسان تلگرام با هماهنگ‌کننده‌های این گروه در میان بگذارند.  

اما چرا تلگرام تا این حد برای داعش یا سایر گروه‌های تروریستی جذاب است؟ این برنامه چه ویژگی‌هایی دارد که مسئولان کشورهای مختلف در سراسر جهان، گاه و بیگاه درباره تبدیل شدن آن به محمل تروریست‌ها هشدار می‌دهند؟ در این گزارش قصد داریم به زبان ساده به این سوالات پاسخ دهیم. 

 گفت‌وگوی مخفی در تلگرام 

همان‌طور که می‌دانید کاربران در تلگرام می‌توانند در قالب کانال، گروه‌، پیام‌های خصوصی و سیکرت چت (Secret Chat) با مخاطبان خودشان ارتباط برقرار کنند. با آنکه هر یک از این ابزارها جذابیت‌هایی برای گروه‌های تبهکار و افراطی دارند این «گفت‌وگوهای محرمانه» (Secret Chats) و روش‌های پیشرفته رمزگذاری‌های به کار رفته در آنها است که اسباب اصلی دل‌مشغولی نهادهای امنیتی است.

محافظت از این گفت‌وگوها با روشی انجام می‌شود که به عنوان «رمزگذاری سرتاسر» (End-to-end encryption) شناحته می‌شوند. برای اینکه بدانیم این نوع رمزگذاری چیست لازم است درباره شیوه‌های قدیمی رمزگذاری توضیحاتی بدهیم.

رمزگذاری‌های قدیمی

به عنوان مثال، انتقال پیام میان گوشی‌های همراه را درنظر بگیرید. همان‌طور که می‌دانیم گوشی‌های تلفن همراه برای انتقال مکالمات، پیام‌های رمزگذاری‌شده را به نزدیک‌ترین آنتن مخابرات انتقال می‌دهند. رمزگذاری به این دلیل ضروری است که هکرها نتوانند امواج رادیویی را شنود کرده و به مکالمات میان تلفن‌های همراه نفوذ کنند.  بعد از آنتن‌های مخابراتی، از آنجا که پیام‌ها از طریق سیم‌های مسی و کابل‌های فیبر نوری عبور می‌کنند و نفوذ به آنها برای گروه‌های تبهکار بسیار دشوار است دیگر نیازی به رمزگذاری پیام‌ها وجود ندارد. 

به طریق مشابه، برنامه‌های پیام‌رسان قدیمی‌تر هم پیام‌ها را با استفاده از پروتکلی موسوم به «SSL» تنها تا زمان رسیدن به سرورها رمزگذاری می‌کردند. در اینجا هم هدف جلوگیری از شنود اطلاعات توسط هکرهایی است که به دنبال شنود ترافیک اینترنتی هستند.

باز هم در اینجا هنگامی که پیام‌ها به سرورها می‌رسند، در قالب‌های غیررمزگذاری‌شده ذخیره می‌شوند. با وجود این، نهادهای امنیتی و نهادهای مجری قانون با حکم دادگاه می‌توانند برای انجام تحقیقات خودشان به این اطلاعات دسترسی پیدا کنند.

رمزگذاری‌های تلگرام

پیام‌رسان‌های جدیدتر مانند تلگرام به جای رمزگذاری پیام‌ها تا سرورها این کار را برای تمام طول مسیر، تا رسیدن به گیرنده پیام انجام می‌دهند. در این نوع رمزگذاری به هر کاربر هنگام ارسال پیام یک کلید دیجیتال منحصر به فرد داده می‌شود. گیرنده برای گرفتن این پیام، بایستی کلیدی داشته باشد که دقیقاً با کلید فرستنده متناظر است. این روش رمزگذاری باعث می‌شود گروه‌های واسط مانند پلیس یا نهادهای اطلاعاتی تقریباً راهی برای دسترسی به جریان اطلاعات میان فرستنده و گیرنده نداشته باشند. 

پلیس حتی اگر بتواند تشخیص بدهد چه کسی، از کدام محل و با چه کاربر دیگری صحبت می‌کند راهی برای تشخیص اینکه چه پیامی میان آنها رد و بدل می‌شود ندارد. در واقع، از آنجا که رمزگذاری‌ها مستقیماً میان دو کاربر انجام می‌شوند حتی خود تلگرام هم از محتوای پیام‌های میان دو کاربر خبر ندارد. 

همین ویژگی‌ است که استفاده از این پیام‌رسان را برای گروه‌های تروریستی بسیار امن می‌کند و به آنها امکان می‌دهد با اطمینان خاطر در آن فعالیت کنند. 

 تلگرام تنها برنامه پیام‌رسان نیست که از رمرگذاری سرتاسر استفاده می‌کند. برنامه‌های دیگری مانند «واتس‌آپ» و «وایبر» هم همین شیوه رمزگذاری را دارند، اما تلگرام علاوه بر این، با داشتن قابلیت دیگری به نام Self-Destruct Timer به هر یک از طرف‌های گفت‌وگو اجازه می‌دهد هر گونه ردی از پیام‌های رد و بدل‌شده میان آنها را کاملاً از بین ببرند. 

در صورتی که کاربران در گفت‌وگوی مخفی تایمر متلاشی شدن پیام‌ها را فعال کنند پیام های ارسالی بعد از مدت زمان مد نظرتان به طور اتوماتیک متلاشی می‌شوند و این یک ویژگی بسیار جذاب برای تروریست‌ها است. 

دیگر ویژگی‌های جذاب برای تروریست‌ها

علاوه بر موارد بالا، ورود به تلگرام در مقایسه با سایر برنامه‌های پیام‌رسان موانع بسیار کمتری دارد. تمام آنچه یک کاربر برای ساختن حساب کاربری به آن نیاز دارد یک شماره تلفن همراه است. در میان تروریست‌ها ایجاد حساب کاربری با یک شماره تلفن همراه و استفاده از شماره‌ای دیگر برای اداره آن امری بسیار متداول و مرسوم است.

«احمد یایلا»، کارشناس مسائل مقابله با تروریسم در دانشگاه «جورج میسون» آمریکا در مصاحبه‌ای با وبگاه خبری-تحلیلی «ووکس‌نیوز» گفته است: «لازم نیست شماره تلفنی که شما حساب تلگرام خود را با آن باز می‌کنید همان شماره‌ای باشد که در واقع از آن استفاده می‌کنید. پس، شما می‌توانید جعلی‌ترین آدم روی دنیا باشید.»

این موضوع نه تنها کار نهادهای امنیتی را برای رصد تروریست‌ها دشوار می‌کند، به ترویست‌ها امکان می‌دهد بعد از لو رفتن حساب کاربری‌شان توسط پلیس به راحتی یک حساب کاربری دیگر درست کنند.

از تلگرام تا تروریسم

این ویژگی‌های تلگرام نگرانی‌های مقام‌های کشورهای مختلف دنیا را به همراه داشته است. «پاول دوروف»، بنیان‌گذار و مالک تلگرام سپتامبر 2015 در همایشی در پاسخ به این نگرانی‌ها گفت: «حق حریم خصوصی برای تلگرام مهم‌تر از هراس از وقوع اتفاقات بد مانند تروریسم است.»

دو ماه بعد از این اظهارات بود که داعش مرگبارترین حمله تروریستی در خاک فرانسه از زمان جنگ جهانی دوم را در پاریس انجام داد که در جریان آن 130 نفر کشته و 350 نفر دیگر زخمی شدند. 

تحقیقات پژوهشگران در فرانسه نشان داد عاملان این حملات تروریستی از واتس‌آپ و تلگرام برای انجام هماهنگی‌های لازم در این عملیات استفاده کرده‌اند. (منبع: واشنگتن‌پست)

بعد از آن بود که تلگرام با تجدیدنظر در مواضع خود اعلام کرد حساب‌های کاربری مربوط به اعضای داعش را حذف خواهد کرد. علی‌رغم این، این شرکت تمایلی به چاره‌اندیشی درباره اینکه تروریست‌ها با استفاده از «گفت‌وگوی مخفی» توانسته بودند خودشان را از رصد نهادهای امنیتی مصون نگاه دارند نشان نداده است.

به علاوه، با آنکه تلگرام برخی از کانال‌های عمومی مرتبط با داعش را حذف می‌کند، «خبرگزاری اعماق»، وابسته به این گروه تروریستی هنوز هم به طور مداوم به فعالیت خود در این پیام‌رسان ادامه می‌دهد و از همین طریق مسئولیت حملات انجام‌شده در نقاط مختلف دنیا را به عهده می‌گیرد و مطالب تبلیغاتی خود را منتشر می‌کند.

 دیگر گروه‌های تروریستی نظیر «جبهه فتح‌الشام» یا «فرسان الشام» هم بدون اظهارنظری مشخص از سوی تلگرام در آنجا حضور دارند و فعالیت می‌کنند.

هشدار اروپایی‌ها درباره تلگرام

فرانسه، آلمان و انگلیس بارها درباره کوتاهی تلگرام برای مقابله با فعالیت گروه‌های تروریستی انتقاد کرده و خواستار اتحاذ تدابیری برای مقابله با آنها شده‌اند. 

 «ترزا می»، نخست‌وزیر انگلستان بهمن‌ماه سال گذشته در اجلاس «مجمع جهانی اقتصاد» در داووس گفت: «درست همان‌طور که این شرکت‌های بزرگ بایستی اقداماتشان را تشدید کنند ما به همکاری‌هایی در سطح صنایع مختلف نیاز داریم، زیرا بسترهای کوچکتر ممکن است به سرعت به محفل مجرمان و تروریست‌ها تبدیل شوند.»

 نخست‌وزیر انگلستان در ادامه گفت: «این چیزی است که درباره تلگرام شاهد آن بوده‌ایم و لازم است بسترهایی مانند این، همکاری‌های بیشتری با ما داشته باشند. هیچ کس دوست ندارد به عنوان تریبون تروریست‌ها یا گزینه ارجح کودک‌آزارها شناخته شود.»

فرانسه و آلمان هم از اتحادیه اروپا خواسته‌اند قانونی تصویب کند که شرکت‌های پیام‌رسان را ملزم به ارائه اطلاعات به نهادهای مجری قانون می‌کند. 

وزرای کشور آلمان و فرانسه آگوست سال 2016 در بیانیه‌ای مشترک رمزگذاری‌های سرتاسر توسط پیام‌رسان‌هایی مانند واتس‌آپ و تلگرام را چالشی عمده برای رصد فعالیت‌های گروه‌های تروریستی عنوان کرده‌اند. 

نتیجه‌گیری

تلگرام تا کنون تمایلی برای جلوگیری از استفاده گروه‌های تروریستی از این برنامه برای انجام فعالیت‌های مجرمانه نداشته است. مالک این پیام‌رسان، علی‌رغم وجود مستندات درباره نقش این پیام‌رسان در عملیات‌های تروریستی یا فعالیت‌های تبلیغاتی داعش اقدام موثری برای قطع دسترسی آنها به این پیام‌رسان صورت نداده است. 

علی‌رغم تلاش‌های دوروف برای معرفی تلگرام به عنوان پناهگاهی با حفظ حریم شخصی، این پیام‌رسان در حال حاضر به محملی امن برای فعالیت‌های مجرمانه و تروریستی تبدیل شده است. تا زمانی که اقدامات جدی برای مقابله با این روند صورت نگیرد، این پیام‌رسان همواره ابزار ارجح برای گسترش خشونت و فعالیت‌های مجرمانه خواهد بود.