بیان این خواسته از سوی امانوئل ماکرون جای بسی تامل داشت: او نخستین سیاستمدار اروپایی بود که با تغییر توافق هسته ای و موضوعاتی مانند گنجاندن توان موشکی ایران در برجام و دائمی کردن محدودیت‌های هسته ای ایران موافقت کرد. او این موافقت را در آگوست  سال 2017 میلادی اعلام کرد. با این حال، هم اکنون ماکرون رویکرد سینوسی و مبهمی را در قبال "برجام بدون آمریکا" اتخاذ کرده است. این رویکرد مبهم، از یک سو محصول تلاش ماکرون برای اعاده حیثیت بین المللی خود و از سوی دیگر، مرهون مذاکرات پشت پرده ای است که میان آمریکا و فرانسه بر سر برجام در جریان است.

بیشتر بخوانید:

طعنه پوتین به مکرون در نشست اقتصادی سن‌پترزبورگ

وزیران خارجه اروپا درمورد برجام رایزنی می‌کنند

چرخش یک هفته‌ای رئیس جمهور جوان

حدود یک هفته قبل، امانوئل ماکرون در سخنانی که اتفاقا مورد توجه بسیاری از رسانه های غربی قرار گرفت، بار دیگر موضوع "تغییر برجام" و " بسط توافق هسته‌ای" را به صورتی مستقیم مطرح کرد. رئیس جمهور فرانسه در این خصوص اعلام کرد:

"وزرای امور خارجه ما به همراه فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران دیدار و تبادل نظر کردند که اجازه داد ما به برجام جدای از تصمیم آمریکا ادامه دهیم. به طور عینی این کار را از طریق تعهد سیاسیمان و تلاش برای ایجاد شرایط مناسب برای باقی ماندن شرکت هایمان در ایران انجام می‌دهیم. در عین حال تلاش می کنیم همه طرف ها به سمت برقراری مذاکراتی برای انعقاد یک توافق گسترده تر حرکت کنند که این امری اجتناب ناپذیر است."

اما او روز گذشته از پایبندی کشورش نسبت به "نسخه فعلی برجام" سخن گفت. مروری بر اظهارات رئیس جمهور فرانسه در دیدار با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه گویای همین مسئله است:

"ما از توافق هسته ای با ایران حمایت می کنیم. سه کشور اروپایی بارها اعلام کرده‌اند که به برجام پایبند هستند و این توافق به همان شکلی که سال 2015 امضا شد، باقی می‌ماند."

اگرچه اظهارات اخیر ماکرون می تواند نشانه‌ای دال بر کوتاه آمدن پاریس از مواضع قبلی خود در قبال برجام و تغییر آن باشد، اما به همان اندازه می تواند پیام آور یک بازی تاکتیکی خطرناک از سوی کاخ الیزه باشد. مواضع پارادوکسیکال و متناقض ماکرون و دولتمردان فرانسوی در قبال برجام، مخصوصا  از نیمه  سال 2017 میلادی تا کنون نشان می دهد که بر روی حمایت کاخ الیزه از توافق هسته ای با ایران نمی توان حساب ویژه ای باز کرد.

نباید فراموش کرد که در فاصله آگوست سال 2017 میلادی تا ماه آوریل سال 2018، مذاکرات فشرده ای میان دیپلمات‌ها و کارشناسان  آمریکایی و اروپایی بر سر تغییر توافق هسته ای صورت گرفت. در طول این مدت، ماکرون بارها در ظاهر بر لزوم "حفظ توافق هسته‌ای" تاکید می کرد، اما در عمل با همه شروط چهارگانه رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا مبنی بر تغییر توافق هسته ای موافقت کرد.

دغدغه‌ای به نام هدایت مناسبات دو سوی آتلانتیک

واقعیت امر این است که  اصلی ترین دغدغه رئیس جمهور فرانسه، مدیریت و هدایت مناسبات پاریس و واشنگتن در ذیل پیمان آتلانتیک شمالی است. در این معادله، "برجام" صرفا نقش یک "ابزار" و "موضوع تبعی" را برای فرانسوی‌ها دارد. آنچه برای کاخ الیزه اهمیت دارد، جلوگیری از تبدیل "شکاف" موجود میان آمریکا و اروپا به یک "منازعه" است.

ماکرون در اظهارات اخیر خود تاکید کرده است که دلیلی ندارد بر سر برجام و خروج ایالات متحده آمریکا از توافق هسته ای، منازعه ای میان دو سوی آتلانتیک ( آمریکا و اروپا) صورت گیرد. بنابراین، آنچه برای رئیس جمهور فرانسه اصالت و موضوعیت دارد، حفظ توافق هسته ای با ایران نیست، بلکه "مدیریت مناسبات دو سوی آتلانتیک" است. متعاقبا، بدیهی است که برجام در چنین معادله ای نقش یک "متغیر مستقل" را ندارد. 

ماکرون، آنگلا مرکل و ترزا می به عنوان سه سیاستمدار ارشد اروپایی در صدد هستند توافق هسته ای با ایران را به موضوع و دستمایه‌ای جهت معاملات تاکتیکی با دولت ترامپ تبدیل کنند. از این رو هیچگاه شاهد اتخاذ مواضع قاطعانه تروییکای اروپایی در دفاع از برجام نبوده و نخواهیم بود.

آیا معامله برجامی واشنگتن-پاریس صورت می‌گیرد؟

اخیرا "مایک پمپئو" وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا اعلام کرد که مذاکرات فشرده ای میان واشنگتن و شرکای آن ( تروییکای اروپایی) بر سر توافق هسته ای با ایران و سرنوشت آن در جریان است. به عبارت بهتر، علی رغم خروج واشنگتن از برجام، مذاکرات برجامی ایالات متحده آمریکا و اروپا ادامه دارد. در این معادله، امانوئل ماکرون بار دیگر به مانند یکسال و نیم قبل نقش پررنگی را ایفا می کند. اگرچه مقامات فرانسوی ادعا می کنند که مذاکرات سرنوشت سازی را با ایران بر سر "حفظ برجام" پیش رو دارند، اما سخنی از مذاکرات موازی با مقامات آمریکایی و به صورت خاص، مایک پمپئو وزیر امور خارجه این کشور در خصوص برجام به میان نمی آورند. این خود، نشانه ای دیگر دال بر اعتماد ناپذیری فرانسه در این معادله محسوب می شود.

همان گونه که از سوابق قبلی فرانسوی ها، خصوصا در طول سالهای اخیر بر می آید، امکان معامله آنها با ایالات متحده آمریکا بر سر برجام و حتی حمایت غیر مستقیم آنها از ابطال توافق هسته ای در آینده ای نزدیک وجود دارد. امانوئل ماکرون در جریان برگزاری سلسله مذاکرات هسته ای کشورش  با مقامات دولت تامپ ( که بسیاری از آنها به صورت مخفیانه صورت گفت) عملا فریب وعده های ترامپ را خورد. اتفاقی که تکرار آن در آینده نیز بعید به نظر نمی رسد. 

حداقلی ترین انتظار از دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان، بازخواست از مقامات فرانسوی و درخواست شفاف سازی از آنها بابت مذاکراتی است که همچنان میان واشنگتن و پاریس ( و دو بازیگر اروپایی دیگر) جریان دارد.