با توجه به اینکه اهرم «قیمت گذاری» همواره یکی از ابزارهای کنترل مصرف در بخش انرژی به شمار می رود، می توان گفت یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش تقاضای برق مصرفی در زمان اوج بار، استفاده از یک شیوه مناسب قیمت­ گذاری است که در بسیاری از کشورهای دنیا تجربه شده است.

نظام قیمت ­گذاری فعلی برق خانگی در زمان اوج بار

در حال حاضر نظام تعرفه­ گذاری برق در زمان اوج مصرف به این شکل است که در مناطق عادی به میزان ۴۵ تومان به ازای هر کیلووات ساعت مصرف در ساعات اوج بار به قبوض برق اضافه شده و اعداد جریمه نیز برای مناطق گرمسیری ۱ و ۲ با ضرایب یک سوم و دو سوم محاسبه می ­شود. در واقع بررسی قیمت ­های جریمه اوج بار از سال ۹۰ (بعد از هدفمندی یارانه ها) تاکنون نشان می ­دهد که در این سال­ ها قیمت جریمه اوج بار برابر قیمت پله اول تعرفه در نظر گرفته شده است.

از آنجایی که قیمت ­های برق به طور پلکانی افزایش یافته اما قیمت جریمه، ثابت و برابر پله اول در نظر گرفته می­ شود در نتیجه درصد افزایش بهای کل قبض برای مشترکین کم ­مصرف بیش از مشترکین پرمصرف است؛ این موضوع به خوبی در شکل زیر مشاهده می ­شود.

 جریمه کمتر در زمان اوج بار برای مشترکین پرمصرف در حالی است که مشترکین پرمصرف نسبت به مشترکین کم­ مصرف، از یارانه ۷ برابری برق نیز برخوردار هستند. شکل ۲ مقدار یارانه برق مشترکین واقع در پله­ های مختلف را نشان می­ دهد.

در این زمینه، صابر آزاد، کارشناس انرژی با اشاره به اینکه به نظر می ­رسد درنظر گرفتن یک جریمه ثابت برای همه مشترکین پرمصرف و کم ­مصرف کاملا اشتباه و غیر موثر است، گفت: باید به هنگام قیمت ­گذاری به این نکته توجه داشت که غالب مشترکین کم­ مصرف در زمان اوج بار از حداقل وسایل ضروری استفاده می ­کنند و نباید انتظار داشت که میزان مصرف خود در زمان اوج بار را چندان کاهش دهند. این در حالی است که مشترکین پرمصرف می­ توانند با اصلاح رفتار خود و اجتناب استفاده از وسایل غیرضروری(مانند ماشین ظرفشویی، ماشین لباسشویی، خشک ­کن، سونا و...) در زمان اوج بار، توان مصرفی خود را در زمان های حساس کاهش دهند یا اگر کاهش نمی دهند، بهای واقعی برق خود را در زمان اوج بار پرداخت کنند.

وی ادامه داد: در واقع می ­توان گفت که مقدار جریمه یا تخفیف در مقایسه با قیمت برق مصرفی در مشترکین پرمصرف، کم­تر از مشترکین کم ­مصرف احساس می­ شود.

با توجه به دلایل اشاره شده در مجموع به نظر می ­رسد که با حفظ نظام تعرفه ­گذاری موجود، مشترکین پرمصرف نه تنها بهای برق خود در زمان اوج بار را پرداخت نمی ­کنند بلکه انگیزه‌­ای هم برای کاهش مصرف خود در زمان اوج بار ندارند.

چه باید کرد؟

آزاد با اشاره به اینکه برای کاهش توان مصرفی زمان اوج بار ضروری است تا قیمت ­گذاری برق در ساعات اوج مصرف برق با تمرکز بر مشترکین پرمصرف صورت بگیرد و نه مشترکین کم ­مصرف، افزود: شیوه ه­ایی برای مقابله با چالش تامین برق در بسیاری از کشورهای دنیا اجرا شده و بر اثر اجرای این شیوه ها، مصرف برق در روزهای اوج بار تا حد قابل توجهی کاهش یافته است. به عنوان مثال برای مقابله با این چالش در سال ۲۰۰۱ در کالیفرنیا، قیمت برق مشترکین کم­ مصرف ثابت ماند اما مشترکین پرمصرف با ۵۰ درصد افزایش قیمت برق مواجه شدند. در نتیجه این سیاست هوشمندانه، توان مصرفی برق در این ایالت را حدود ۱۲درصد کاهش یافت. از طرفی با تداوم همین سیاست، در ایالت میسوری  مصرف برق در ساعات بحرانی 13 درصد کاهش یافت و در  ایالت نیوجرسی  نیز منجر به کاهش مصرف برق تا ۲۶ درصد در سال ۲۰۰۶ شد.

 به گفته این کارشناس انرژی در همین راستا مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی پیشنهاد داده است با تعیین «الگوی مصرف برق در زمان اوج بار» برای اقلیم‌های مختلف، از مصارف بالاتر از الگوی مصرف در زمان اوج بار جریمه دریافت شود و براساس یک فرمول دقیق، این جریمه میان مشترکین کم‌مصرف توزیع شود. درنتیجه در این روش اکثریت مردم از تشویق‌ها بهره‌مند می‌شوند و تنها ۲۵درصد از کل مشترکین، جریمه می‌پردازند، از سویی دیگرمشترکین پرمصرف به اصلاح رفتار خود ترغیب شده و نارضایتی عمومی از تغییر تعرفه‌ها کاهش می‌یابد.