سرویس اقتصاد مشرق - کسی نیست که این‌روزها به وضعیت افزایش قیمت‌های بی‌ضابطه در بازارهای مختلف کشور معترض نباشد. افزایش قیمتی که اگر درست ریشه یابی شود قطعا یکی از مهم‌ترین علت‌های آن را باید در افزایش شدید نقدینگی طی سالیان اخیر در نظر گرفت.

طبق جدیدترین آماری که بانک مرکزی از میزان نقدینگی موجود در کشور منتشر کرده است، در خرداد ماه سال جاری، میزان نقدینگی موجود در کشور به ۱۵۸۲ هزار میلیارد تومان رسید که در نوع خود رقمی فوق نجومی به حساب می‌آید.

افزایش روزانه چندین میلیاردی میزان نقدینگی موجود در کشور که یکی از مهم‌ترین عوامل آن سود سپرده های بانکی است سبب شده عده‌ای کلان سرمایه‌دار هر زمان که بوی سود بیشتر به مشامشان برسد، پول‌های خود را روانه بازارها کرده و از ارز و سکه تا مسکن و خودرو را گران و احتکار کنند.

• بیشتر بخوانید

• دستور مهم رهبرانقلاب به دولت برای مهار نقدینگی

اما در مقابل طی سالیان اخیر بارها و بارها کارشناسان اقتصادی و دلسوزان کشور نسبت به خطر افزایش نقدینگی هشدار دادند و آن را برای کشور مخرب دانستند. در این قسمت از پرونده مسیر نجات به بررسی توصیه‌های رهبرانقلاب به دولت‌های مختلف برای توجه به مسئله نقدینگی و هدایت آن می‌پردازیم.

طبق آنچه منتشر شده است، رهبر انقلاب اولین بار در تیرماه سال ۱۳۷۴ به مسئولان درباره معضل نقدینگی هشدار دادند و بر رعایت قانون تاکید کردند. ایشان فرمودند:

«خاصیت دوران سازندگی در این است که پول، نقدینگی و انجام هزینه‌های فراوان در کشور افزایش پیدا می‌کند و در چنین دورانی اگر قوانین به دقت رعایت نشود، نو کیسه گانی در کشور به وجود خواهند آمد که به هیچ حدی از حدود در استمتاع مادی و بهره گیری از امکانات قانع نیستند و به ثروتهای باد آورده دست می‌یابند که در نتیجه آن، عده‌ای در استضعاف مالی و ستم اجتماعی قرار می‌گیرند و حقوق بسیاری نیز ضایع می‌شود.»

اگر به این توصیه حکیمانه به طور جدی عمل و قانون به دقت رعایت میشد نه تنها افزایش چند ده درصدی تورم در دولت سازندگی رخ نمی‌داد بلکه فاصله و اختلاف طبقاتی نیز پایه‌گذاری نمیشد. اما با کم‌توجهی مسئولان به این مهم، وضعیت زندگی بخصوص برای قشر فرودست بسیار سخت شد.

گرچه طی‌سال‌های بعد روند رو به رشد میزان نقدینگی در کشور همچنان ادامه یافت، اما به دلیل توازن نسبی میان تولید و نقدینگی، عمدتا اثرات مخربی بر اقتصاد کشور برجای نمی‌گذاشت اما با شروع دوران رکود اقتصادی و تعطیلی واحدهای تولیدی این زخم کهنه دوباره سر باز کرد.

همین مسئله نیز سبب شد رهبری انقلاب در دیداری که شهریور ماه سال ۹۱ با هیئت دولت دهم داشتند به این مسئله اشاره کنند. آیت‌الله خامنه ای در این دیدار فرمودند:

«آنچه که به نظر من مهم است، این است که برای قشرهای ضعیف، مشکلات اقتصادی‌ای وجود دارد؛ این را باید برطرف کنید. حالا بخشی از این مشکلات، ناشی از تورم است. آن کسانی که از لحاظ اقتصادی صاحبنظرند، چه در درون دولت، چه در بیرون دولت، به بنده میگویند که این مسئله مربوط به افزایش نقدینگی است؛ یعنی افزایش نقدینگی را مهمترین عامل میدانند. باید راهی پیدا کنید که نقدینگیِ افزایش‌یافته کنترل شود. خب، این روشن است؛ اگر در مقابل نقدینگی تولید وجود داشته باشد، کالا وجود داشته باشد، کمبود وجود نداشته باشد، مشکلی را ایجاد نمیکند؛ اگر چنانچه نه، نقدینگی بیش از تولید کالا در داخل یا به شکل درستِ واردات بود، طبعاً مشکل ایجاد میکند. برای این مسئله باید راهکار پیدا کنید. شما افراد صاحب علمی هستید، صاحب تجربه هستید، دستتان در کار است؛ برای اینها راه پیدا کنید. این نقدینگیِ افزایش‌یافته را هدایت کنید به سمت مراکزی که کمک کند به گشایش کار مردم؛ مثل تولید.»

در زمانی که ایشان به دولت برای مدیریت نقدینگی کشور توصیه کردند، میزان نقدینگی نزدیک به سه برابر ابتدای دوره افزایش یافته بود که با اوج گرفتن تحریم‌ها و همچنین رکود تولیدی‌ها لطماتی بر اقتصاد و معیشت مردم وارد آورد و گرانی کالاها بخصوص سرمایه ای را به همراه داشت.

در این بازه زمانی دلار از نرخ ۱۲۲۶ تومانی به بیش از سه برابر افزایش یافت که کارشناسان علت آن را وجود پول‌ در دست مردم می‌دانستند که به‌جای حرکت به سمت تولید به سمت بازار روانه شد.

اما در مقابل این حجم مخرب نقدینگی راه‌کارهایی نیز برای مدیریت پول های سرگردان و قدرتمند کشور وجود داشت که دولتی‌ها و مسئولان اقتصادی به راحتی می‌توانستند پول‌ها را به آن سمت هدایت کنند. رهبر انقلاب در دیداری که شهریور ماه سال ۹۴ با اعضای دولت داشتند به این مسئله اشاره کردندک ایشان فرمودند:

«تعداد کارخانه‌هایی را که الان کار نمیکنند -یعنی کارخانه‌ای است که همه چیزش آماده است و الان کار نمیکند- برای ما آمدند گزارش دادند؛ عدد و رقمی دقیق را؛ تعداد کارخانه‌هایی را که زیر پنجاه درصد دارند کار میکنند مشخّص کردند؛ تعداد کارخانه‌هایی را که زیر هفتاد درصد دارند کار میکنند مشخّص کردند. خب، حالا هفتاد درصد یک چیزی امّا زیر پنجاه درصد! بعضی از اینها مشکل نقدینگی دارند؛ یعنی سرمایه‌درگردششان مشکل دارد -که این کار کار بانک‌ها است، بایست بانک‌ها جواب بدهند در این زمینه.»

در واقع ایشان از همان زمان با تکیه بر نظرات کارشناسان، حل مشکل نقدینگی واحدهای تولیدی را از دولت خواستار شدند. ایشان همچنین در دیداری که سال بعد هم با هیئت دولت داشتند مجدد به مسئولان توصیه کردند، برای مهار نقدینگی تصمیم‌گیری عاقلانه بشود.

«من آن روز به آقای وزیر محترم اقتصاد -طیب‌نیا- و آقای سیف گفتم شما هر چه علم دارید و هر چه درس خوانده‌اید، امروز آن را به کار بیندازید برای اینکه این نقدینگی عظیمِ سنگین را هدایت کنید به سمت تولید، یعنی همه‌ی هنرتان این باشد؛ این کار اگر انجام بگیرد که به نظر من کاری است ممکن؛ یعنی برای آقایانی که در رأس کار هستند، کاری است ممکن.»

اما از سوی دیگر، یکی از معضلات اساسی هم که طی این سال‌ها وجود داشت و باعث میشد علی‌رغم تلاش مسئولان، تاثیرات تصمیمات برای مردم قابل حس نباشد، عدم بررسی دقیق علمی است. به همین جهت ایشان در دیداری که با دانشگاهیان داشتند از آن‌ها برای بررسی علمی و دقیق معضلات درخواست کردند. آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار فرمودند:

«در مسائل اقتصادی کشور، ما این‌همه راجع به مسائل اقتصادی حرف میزنیم، همه هم تصدیق میکنند؛ [امّا] آن­چنان­که بایدوشاید کار پیش نمیرود. خب اشکال کجا است؟ یک گره‌ علمی وجود دارد؛ این گره‌ علمی را چه کسی باید باز کند؟ شما که در دانشگاه هستید باید باز کنید. اگر این نقدینگی عظیمی که گزارش میشود در دست مردم وجود دارد، در خدمت اشتغال قرار بگیرد، شما ببینید چه اتّفاقی در مملکت می‌افتد. چرا قرار نمیگیرد؟»

ایشان همچنین در دیدارهای مختلف با کارگران و دولت و... نیز به معضل نقدینگی اشاره کردند. امسال نیز با توجه به اینکه همچنان بخش زیادی از صنایع در رکود به سر برده و با کمتر از ظرفیت مشغول به کارهستند، درعین حال مشکل شدید نقدینگی و سرمایه در گردش دارند و در طرف مقابل غول نقدینگی نیز روزبروز بزرگ تر میشود ایشان هم در دیدار اردیبهشت ما با کارگران، هم در خطبه‌های نماز عید سعید فطر و هم در دیدار اخیر با مسئولان دولتی به این مسئله اشاره کردند.

رهبرانقلاب در خطبه‌های نماز عیدفطر با اشاره به معضل افزایش نقدینگی گفتند: 

«ملّت ایران بدانند امروز نقدینگی در کشور خیلی زیاد است؛ آن کسانی که دارای امکانات مالی‌اند، آن کسانی که صاحبان این نقدینگی‌ها هستند، آنها را به سمت تولید هدایت بکنند تا کار راه بیفتد؛ چرخهای زندگی مردم با تولید میچرخد؛ این کاری است که بر عهده‌ی آحاد مردم است.»

همچنین در دیداری هم که اخیرا به دعوت ایشان از هیئت دولت برای بررسی و حل مسایل اقتصادی کشور انجام گرفت نیز مجدد بر مسئله مخرب افزایش نقدینگی اشاره کردند و دستوراتی در این زمینه به دولت صادر کردند. آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار فرمودند:

در نظام بانکی و مشکل نقدینگی‌ای که الان در کشور وجود دارد، اگر چنانچه ما میتوانستیم با هنرِ هدایت این نقدینگی به کارهای سازنده و مفید، کشور را پیش میبردیم، این نقدینگی نعمت بزرگی بود؛ الان یک بلای بزرگی است؛ واقعاً یک چیز خیلی خطرناکی است... ت. این رقم نقدینگی خیلی رقم فوق‌العاده‌ای است؛ هم رقمش خیلی بالا است، هم رشدش زیاد است؛ ۱۵۰۰ هزار میلیارد یک چیز افسانه‌ای است.

ایشان با دستور به دولت برای ایجاد ساختار و کارگروهی علمی برای مدیریت و هدایت نقدینگی به سمت صنایع تولیدی از خطرات بالقوه این میزان پول در کشور گفتند:

«نگذاریم که این نقدینگی سرازیر بشود به طرف ارز و به طرف طلا و به طرف مسکن و به طرف کالاها، که خب طبعاً به هرجا که این نقدینگی رو کند و هجوم بیاورد، پدر آن منطقه درمی‌آید.»

حال باید منتظر ماند و دید با توجه به اختیارات ویژه‌ای که رهبرانقلاب طی ماه‌های اخیر به دولت و شخص رئیس‌جمهور برای حل معضلات اقتصادی و مشکلات معیشتی مردم داده‌اند _از شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا تا کارگروه مدیریت نقدینگی_ آیا در مسئولان عزمی برای مقابله با غول نقدینگی وجود دارد یا خیر؟