به گزارش مشرق، بعد از خروج آمریکا از برجام در 18 اردیبهشت ماه و تصمیم دولت آمریکا مبنی بر اعمال تحریم‌های اولیه و ثانویه[1]، دولت دوازدهم در واکنش به این اقدام، تصمیم به ادامه برجام به شرط تضمین منافع مادی و اقتصادی کشور توسط دیگر طرف‌های برجام به ویژه اروپا گرفت.
به دنبال این تصمیم، مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از مسئولان وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه فرهنگیان به تاریخ 19 اردیبهشت در مورد این تصمیم دولت گفتند: «حالا گفته می‌شود که برجام را میخواهیم با این سه کشور اروپایی ادامه بدهیم؛ من به این سه کشور هم اعتماد ندارم. من میگویم به اینها هم اعتماد نکنید؛ [اگر] میخواهید قرارداد بگذارید، تضمین به دست بیاورید -تضمین واقعی، تضمین عملی- وَالّا فردا اینها هم همان کاری را خواهند کرد که آمریکا کرد، [امّا] به یک شیوه‌ی دیگر[2]».
مقام معظم رهبری با تاکید بر اخذ تضمین‌های عملی نسبت به اروپا اظهار بی‌اعتمادی کردند و این اظهار بی‌اعتمادی و بدبینی نسبت به اروپا در جاهای دیگر هم در مواضع رهبری تکرار شد؛ در بیانات مراسم بیست و نهمین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه‌الله) امام خامنه‌ای در رابطه با برجام و مواضع کشورهای اروپایی عنوان کردند: «از برخی حرفهای بعضی از دولت‌های اروپایی این‌جور برمی‌آید که اینها توقّع دارند ملّت ایران، هم تحریمها را تحمّل کند و با تحریمها دست‌وپنجه نرم کند، و هم از فعّالیّت هسته‌ای خود که نیاز قطعی آینده‌ی کشور است دست بکشد و این محدودیّت‌هایی را که بر او تحمیل کرده‌اند ادامه بدهد. من به این دولت‌ها میگویم بدانند که این خواب آشفته، تعبیر نخواهد شد؛ ملّت ایران و دولت ایران، این را تحمّل نخواهند کرد که هم تحریم باشند، هم در محدودیّت هسته‌ای و حبس هسته‌ای قرار داشته باشند؛ این نخواهد شد[3]».
این موضع بدبینی نسبت به اروپا و تکیه نکردن به اروپا در تاریخ 24 تیرماه در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت برای بار سوم تکرار شد؛ در این دیدار مقام معظم رهبری گفتند: «طرف‌های اروپایی موظفند تضمین‌های لازم را در خصوص برجام بدهند اما نباید اقتصاد کشور به این موضوع گره زده و معطل آن شود. بجز موارد معدودی همچون آمریکا، روابط کشور با شرق و غرب باید هر چه بیشتر تقویت شود و تحرک عملیاتی و هدف‌مند دیپلماسی افزایش یابد[4]».
تصمیم‌های اجرایی که به سرانجام نرسید
از طرف دیگر بررسی عملکرد اروپا در رابطه با ارائه تضمین‌های عملی و اقدامات جدی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا نشان از آن دارد که اتحادیه اروپا اراده‌ی سیاسی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا را ندارد. رئیس کمیسیون اروپا، آقای جین-کلاد جانکر در 28 اردیبهشت ماه در طی یک بیانیه‌ای به چهار تصمیم اروپا برای مقابله با تحریم‌های آمریکا اشاره نمود[5]. این چهار تصمیم شامل اجرای فرایند رسمی برای فعال‌سازی قانون مسدودسازی، اجرای فرایند رسمی برطرف سازی موانع برای بانک سرمایه‌گذاری اروپایی (EIB)، تقویت همکاری بی وقفه در زمینه‌های مختلف با ایران شامل بخش انرژی و شرکت‌های متوسط و کوچک، بررسی امکان تراکنش‌های بانکی موردی به بانک مرکزی ایران می‌شود.
با گذشت دو ماه از تصمیمات اتحادیه اروپا، نتیجه و خروجی این تصمیمات مشخص و روشن نیست و حتی نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد این تصمیم‌ها تاکنون موفقیت آمیز نبوده است. به عنوان مثال به رغم اینکه پارلمان اروپا در 14 تیرماه طرحی را تأیید کرد که به موجب آن بانک سرمایه‌گذاری اروپا بتواند با ایران تجارت کند، اما بانک سرمایه‌گذاری اروپا زیر بار اجرای این تصمیم نرفته است و مقامات این بانک اعلام کرده اند که نمی توان تحریم های آمریکا علیه ایران را نادیده گرفت و با وجود حمایت از تلاش‌های اروپا برای زنده نگه داشتن توافق هسته‌ای ایران، عملا امکان کار کردن با ایران برای بانک‌های اروپایی وجود ندارد[6]. در رابطه با قانون مسدودسازی اروپا که اولین بار در سال 1996 برای محافظت از شرکت‌های اروپایی از تحریم‌های آمریکا علیه کوبا تصویب شد، هیچوقت به اجرا در نیامد و صرفا یک واکنش سیاسی بود که آمریکا را وادار به کوتاه آمدن از مواضع خود کند و تاکنون هم اثرات آن روشن نشده است.
بسته تضمین‌های اروپا پوچ از آب درآمد
علاوه بر چهار تصمیم اجرایی، قرار بود اروپا یک بسته‌ای پیشنهادی که شامل راهکارهای عملیاتی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا باشد را به طرف ایرانی تحویل بدهد. گمانه‌زنی‌ها حاکی از این بود که این بسته بایستی شامل راهکارهای عملیاتی برای تضمین فروش نفت ایران به اروپا، حمایت از شرکت‌های اروپایی در ایران در برابر تحریم‌های ثانویه‌ی آمریکا، وام و تسهیلات بانک سرمایه‌گذاری اروپا باشد[7]. در نهایت این بسته با چند روز تاخیر به دست طرف ایرانی رسید و واکنش طرف ایرانی نسبت به جزییات بسته نشان از خالی بودن آن از راهکارهای و برنامه‌های عملیاتی بود؛ در همین راستا حسن روحانی رئیس‌جمهور در تماس تلفنی با رئیس‌جمهور فرانسه و صدراعظم آلمان آن را مایوس کننده خواند[8].
FATF، فرار رو به جلوی اروپا در برابر تعهداتش
اروپا تاکنون نه تنها در عمل کار جدی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا انجام نداده ، بلکه پذیرش و انجام برنامه‌ی اقدام FATF را به نوعی پیش‌شرط همکاری اروپا با ایران قرار داده است. در این راستا «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا در جلسه پارلمان اروپا به تاریخ 27 خرداد در رابطه با سهم ایران در چالش‌های بانکی گفت: « ایران هم باید سهم خود را انجام دهد. تهران باید استانداردهای خود در مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم را بهبود بخشد و اصلاحات بانکی را توسعه دهد. اینها گام‌های اساسی برای جذب بیشتر بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی است[9]».
سنگ‌اندازی‌های اروپا در مسیر مقابله با تحریم‌های آمریکا به اینجا ختم نمی‌شود؛ در 18 تیرماه آلمان انتقال 300 میلیون یورو از منابع ایران در بانک ایرانی اروپایی تجارت را تحت فشار آمریکا به تعویق انداخت و در این رابطه سخنگوی وزارت اقتصاد آلمان عنوان کرد که این تراکنش برای موارد پولشویی و یا حمایت مالی از تروریسم تحت بررسی واحد اطلاعات مالی اداره‌ی گمرک آلمان و سازمان نظارت بر بازار آلمان (Bafin) قرار دارد[10]. علاوه بر این سفیر انگلیس در ایران در مورد اینکه آیا پذیرش مفاد FATF در قانون ایران به عنوان یکی از موانع و پیش شرط‌های این بسته از نظر اروپایی‌ها عنوان شده است، گفت: «این مقوله جزو موانع بسته پیشنهادی نیست، بلکه چیزی است که جلوی موفقیت ایران در اقتصاد جهانی را گرفته است. در نتیجه اگر ایران به سایر کشورهای جهان در مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم و قوانین بانکداری جهانی نپیوندد، مشکل بزرگی بر سر روابط بانکی ایران و سایر نقاط جهان وجود خواهد داشت[11]». در واقع اروپا پذیرش و اجرای برنامه‌ی اقدام FATF را به نوعی پیش‌شرط مقابله با تحریم‌های آمریکا کرده است که پاشنه‌ی آشیل آن استفاده از سیستم مالی آمریکا و ارز این کشور است. در نتیجه اروپا به دنبال تعمیق چاله‌ی تحریمها و در نهایت خودتحریمی و تضعیف بیشتر کشور است.
تداوم خوشبینی مسئولین دولتی به اروپا
اما واکنش‌های دولت نسبت به ادامه‌ی مذاکرات با اروپا بر خلاف انتظار خوشبینانه است و به نوعی نشان از اعتماد دولت به اروپا دارد. در همین رابطه بهرام قاسمی در نشست خبری درباره آخرین رایزنی‌ها با سه کشور اروپایی برای ارائه بسته پیشنهادی اظهارداشت: «تماس‌های دائم، مستمر و جدی ما با طرف‌های اروپایی و بالعکس ادامه دارد. خوش‌بینی‌هایی وجود دارد. در کلیات علائم مثبتی دیده شده و گام‌هایی برداشته است[12]». این خوشبینی و اصرار بر مثمر به ثمر واقع شدن مذاکرات با اروپا در حالی است که مقام معظم رهبری بارها اظهار بی‌اعتمادی به اروپا کردند و تاکید نمودند دولت وقت خود را برای رایزنی با اروپا تلف نکند؛ و از طرفی عملکرد اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا اراده‌ی مقابله با تحریم‌های آمریکا را ندارد و حتی FATF را که کاملا برخورد سیاسی با ایران دارد به نوعی پیش‌شرطی برای همکاری‌های بانکی با ایران قرار داده است. در بهترین حالت می‌توان انتظار داشت که اروپا چالش تحریم‌های آمریکا برای ایران را سخت‌تر نکند و در یک نگاه واقع‌بینانه نمی‌توان انتظار داشت اروپا در برابر تحریم‌های آمریکا که همواره شریک راهبردی وی بوده است، بایستد.
[1] http://yon.ir/lOQOC
[2] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=39542
[3] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=39796
[4] http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=40153
[5] http://europa.eu/rapid/press-release_IP-18-3861_en.htm
[6] http://fa.euronews.com/2018/06/06/european-investment-bank-cannot-ignore-american-sanctions-not-accept-to-work-iran
[7] https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-talks/no-breakthrough-in-nuclear-talks-as-iran-demands-more-after-u-s-exit-idUSKBN1JW0BQ
[8] همان
[9] http://yon.ir/MobFI
[10] http://yon.ir/4ECZG
[11] https://www.ilna.ir/fa/tiny/news-645804
[12] http://www.jomhourieslami.net/?newsid=179041
