در دنیای استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا عوامل موفقیت و شکست در حوزه‌های مختلف فنی، تجاری و تحولات بازار قابل بررسی هستند و توسط فعالان این حوزه موشکافی شده‌اند. اما با گذشت زمان و رشد اولیه کسب‌وکار، چالش‌ها شکل دیگری پیدا می‌کنند که یکی از مهمترین آنها را می‌توان چالش بزرگ شدن نامید. در واقع توسعه کسب‌وکار و تصمیم به گسترش آن چنانچه فکر شده و سنجیده نباشد می تواند حتی حیات کسب‌وکار را به نابودی بکشاند.

این مفهوم در یکی از اثرگذارترین مطالعات حوزه مدیریت توسط جیم کالینز و تیم ۲۱ نفره‌اش تئوریزه شده و در کتاب «از خوب به عالی» صورت‌بندی شده است. جیم کالینز و تیمش طی ۵ سال شرکت‌های متعددی را بررسی کردند تا بفهمند شرکت‌های معمولی چگونه اوج می‌گیرند و به شرکت‌های عالی تبدیل می‌شوند.

نتیجه مطالعات آنها با عنوان «مفهوم خارپشتی» ارائه شده که بر تمرکزبر یک ارزش مفهومی یا سنجه‌ای مهم در حوزه کسب‌وکار تاکید دارد. کتاب از «خوب به عالی» تفاوت تمثیلی روباه و خارپشت را مورد توجه قرار می‌دهد و تاکید می‌کند، روباه همه چیز را می‌داند اما خارپشت یک چیز خیلی مهم را می‌داند. کالینز با بیان اینکه «صرف انرژی و وقت روی چیزهای مختلف ممکن است شما را به موقعیت “خوب” برساند، ولی از شما یک “عالی” نمی سازد!»  به صاحبان کسب‌وکارها تمرکز در ارائه محصولات و خدمات را توصیه می‌کند.

در بازار جهانی نیز نمونه‌های زیادی از استارتاپ‌ها را دیده‌ایم که در مقطع رشد با تصمیمات اشتباه، موفقیت‌های قبلی را هم از دست داده‌اند. در برخی از این موارد تغییر جهت خدمات و محصول، به مسیری خارج از برنامه اولیه دلیل این شکست‌ها شناخته شده است. به عنوان یکی از معروف‌ترین استارت آپ‌هایی که به دلیل تغییر حوزه مشتریان شکست خورده می توان از وانت ‌فول (Wantful) نام برد. وانت ‌فول استارت آپی بود که سال ۲۰۱۱ در زمینه ارائه و تولید هدایای آنلاین فعالیت خود را آغاز کرد؛ بدین صورت که بر اساس سبک و علایق دریافت‌کننده‌های هدایا، پیشنهادهایی را به خریداران ارائه می‌داد. زمانی که وانت‌فول تمرکز خود را بر روی گروه جدیدی از مشتریان قرار داد، در چالش با گروه جدیدی از رقبا که شامل وانلو، ویش، فنسی، سوپلایز وانت و پولیور بودند، توان رقابت را از دست داد و شکست خورد.

در ایران اما در سال‌های اخیر استارتآپ‌های موفقی در بازار کسب‌وکار ظهور کرده‌اند که با تمرکز بر حوزه تخصصی خود موفقیت‌شان را تداوم بخشیده‌اند. در حوزه حمل‌ونقل شهری مواردی چون اسنپ، تپسی و الوپیک از نمونه‌های موفق به شمار می‌آیند که حتی سبک زندگی شهری را تغییر داده‌اند. خوشبختانه رشد این کسب‌وکارهای نوپا چشم‌گیر و امیدوارکننده بوده است، اما تهدید بزرگ‌شدن به شدت آنها را نیز تهدید می‌کند.

خصوصا اینکه توسعه کسب‌وکار در مرحله جذب منابع مالی جدید، وسوسه حرکت به سمت حوزه‌های دیگری را ایجاد می کند که الزاما موفقیت‌های قبلی را نمی توان در آنها نیز تکرار کرد.

اخیرا الوپیک با معرفی «سرویس جابه جایی مسافر با سواری» به مشترکان خود اعلام کرده که وارد حوزه جدیدی از ارائه خدمات در زمینه حمل‌و نقل شهری شده است. این سرویس با ماهیت اولیه کسب‌وکار آن که جابه‌جایی بارهای با حجم کم و متوسط توسط پیک موتوری بوده تفاوت زیادی دارد. این تغییر مهم در جهت‌گیری ارائه خدمات با مفهوم خارپشتی ارائه شده در کتاب «از خوب به عالی» در تضاد است و مطابق نظر جیم کالینز این عدم تمرکز می‌تواند رشد فعلی مجموعه را نیز تحت الشعاع قرار دهد.

چالش مهم «الوپیک» در این زمینه حضور رقبای جدی مانند «تپسی» و «اسنپ» در این بازار است که با قدرت رقبای دیگر حوزه تاکسی آنلاین را تهدید می‌کنند. هم‌اکنون در حوزه تاکسی‌رانی آنلاین ایران حدود ۲۰ شرکت فعالند که بسیاری از آنها اصلا نام‌های آشنایی برای کاربران نیستند و موفق به کسب سهم بازار قابل توجهی از اسنپ و تپسی نشده‌اند. حتی مواردی مثل «کارپینو»، «کابین» و «آی‌تاکسی» هم که با مجوز سازمان تاکسیرانی وارد بازار شده‌اند، رشد قابل توجهی نداشتند. کارشناسان کسب‌وکار معتقدند بازار تاکسی‌رانی آنلاین به اشباع رسیده و در نتیجه کشش بازیگر جدیدی را ندارد. بنابراین به نظر نمی‌رسد توسعه خدمات «الوپیک» در زمینه تاکسیرانی آنلاین اقدام سنجیده‌ای باشد. این درحالی است که در مقایسه‌های انجام شده الوپیک در زمینه پیک‌موتوری آنلاین توانسته در یک رقابت تنگاتنگ از «اسنپ‌باکس» پیشی بگیرد و با وجود سابقه کمتر نامی برای خود دست‌وپا کند.

نگرانی از جهت‌گیری اشتباه استارت‌آپ موفقی مانند الوپیک آنجایی پررنگ‌تر می‌شود که در اکوسیستم این استارت‌آپ‌ قرار بوده تارگت ۱۵۰ هزار سفر در روز برای الوپیک محقق شود که نهایتا توانسته به عدد ۳۰ هزار سفر در روز برسد. شاید همین عدم موفقیت در توسعه بازار پیک موتوری آنلاین، مدیران الوپیک را برای تجربه حوزه‌های جدید ترغیب کرده است. اقدامی که با وجود منابع مالی قوی، بسیار وسوسه‌کننده است و به همان میزان ریسک شکست را بیشتر می‌کند.

کسب‌وکارهای نوپا از ابتدای راه‌اندازی تا مراحل رشد و بالندگی چالش‌های زیادی در پیش‌رو دارند که در هر مرحله اتخاذ تصمیمات درست و مطابق با اصول عمل مدیریت و تجربه جهانی‌ می‌تواند راهگشای آنها باشد. امیدوارم الوپیک هم به عنوان یک نمونه موفق ایرانی راه سخت توسعه را هوشمندانه پیگیری کند و موفقیت بیشتری در فضای کسب‌وکار ایرانی به نمایش بگذارد.

منابع:

معرفی سرویس جابه جایی مسافر با سواری الوپیک

رقابت موتورسوارهای آنلاین، مقایسه دو سرویس اسنپ و الوپیک

اشباع بازار تاکسی اینترنتی؟ (دنیای اقصاد، ۱۳۹۶/۱۲/۳)

معرفی استارت‌آپ‌های شکست‌خورده

کتاب «از خوب به عالی»، نویسنده : جیم کالینز، مترجم : سمیرا اشتری