به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، استفاده از هواپیماهای مسافربری در نقش های متفاوت در امور نظامی و غیر نظامی یک امر متداول در جهان به شمار می رود که البته ظرایف و حساسیت های خاص خود را نیز دارد؛ از تبدیل این پرنده ها به گونه باربری تا آواکس، سوخت رسان، آتش نشان، بستر آزمایشی فناوری ها، گشت دریایی و بسیاری مباحث دیگر که در آنها از پلتفرم های مسافربری استفاده می شود. در کشور ما هواپیما توپولوف TU-۱۵۴ به دلیل بروز چندین سقوط شهرت بسیار بدی در میان عامه مردم پیدا کرد و چندین سال پیش برای همیشه از صحنه پروازهای مسافربری خارج شد اما این پایان کار توپولوف ها در ایران نبود.

تلاش متخصصان دفاعی کشورمان برای استفاده بهینه و کنار نگذاشتن این اسب باری، پس از سالها به نتیجه نشست و این بار نقش مهم "آتش نشانی و بستر آزمایش فناوری های هوایی" دو بخشی هستند که توپولوف های سابقا مسافری موجود در ایران، این بار در آن حوزه به کار گرفته شده اند تا مشخص شود این پرنده ها نیز "روزی به کار آید"

آرمیتا؛ بستر آزمایش ایرانی بر روی توپولوف روسی

هواپیماهای بسترآزمایش (testbed) یا آزمایشگاه پرنده برای آزمودن بخش هایی از اجزای یک وسیله هوایی در شرایط واقعی به کار می روند. آزمایش در شرایط واقعی یعنی آزمودن وسیله در حال پرواز با سرعت های مختلف و در ارتفاعات مختلف. این شرایطی است که به دلیل خصوصیات اجزای مورد آزمایش در سطح زمین و یا در مقایس های ممکن در تونل باد قابل ایجاد نیست. بیشتر این هواپیماها با ایجاد تغییرات لازم بر روی یک هواپیمای موجود بر اساس نیازمندی های خاص هر پروژه ساخته می شوند. هواپیماهای بسترآزمایش همچنین برای ارزیابی کارهای تئوری، محاسبات و شبیه سازی های رایانه ای نیز مورد استفاده قرار می گیرند که در نتیجه با گردآوری داده های حاصله از این آزمایشگاه های پرنده، میزان صحت این روش ها مشخص و اصلاحات لازم برای بهبود آنها نیز ممکن می شود. سرعت توسعه یک محصول نیز با توجه به واقعی بودن آزمایشات و صحت اطلاعات اخذ شده از حسگرهای آزمایشگاه پرنده بسیار افزایش پیدا می کند. از این رو این رده از آزمایشات در هوافضا، پلی برای عبور به عرصه صنعتی و حرفه ای، قابل اتکا برای توسعه علمی، پیشرو و البته تحریم شکن است.

با توجه به اینکه بررسی های لازم روی بال و بدنه هواگردها با تحلیل های رایانه ای و آزمایشات تونل باد با دقت خوبی به نتیجه می رسد و نیز برخی از آزمون های رادار و اویونیک بدون شرایط پروازی واقعی و در آب و هوای مختلف و روی زمین ممکن نیست تاکنون هواپیماهای بسترآزمایش، بیشتر برای آزمودن سامانه های رادار، اویونیک و موتور هواپیما در شرایط واقعی و قبل از نصب روی هواپیمای به کار گیرنده آن ساخته شده اند .بنابراین با استفاده از هواپیماهای بسترآزمایش می توان در شرایط واقعی این تجهیزات را مورد ارزیابی دقیق قرار داد در حالی که هنوز هواپیمای کاربر آن ساخته نشده و در نتیجه از نظر زمانبندی هم فعالیت های مختلف مرتبط با ساخت یک هواگرد سریعتر پیش می رود. همچنین در مواردی که در زمینه عملکرد یک سامانه، اطلاعات کافی از قبل موجود نباشد، هوپیماهای بسترآزمایش در تولید و ثبت این داده ها نیز مفید واقع می شوند.

با توجه به تلاش فزاینده کشورمان در صنایع هوافضایی، برای اجرای برخی آزمایشات نیاز به توسعه هواپیمای بسترآزمایش وجود دارد. این آزمایشگاه پرنده با نام آرمیتا در شرکت هواپیماسازی ایران(هسا) با تغییر دادن یک هواپیمای توپولف-۱۵۴ ساخته شده که در سالروز صنعت دفاعی کشور در ۳۱ مرداد ماه سال ۱۳۹۱ رونمایی شد.

هواپیمای بستر آزمایشی آرمیتا - به بدنه نصب شده در بالای سکان عمودی به رنگ نارنجی دقت کنید

با به کارگیری این هواپیما در نقش بسترآزمایش می توان ارزیابی های مختلفی را در ارتفاعات مختلف از نزدیک سطح زمین تا ۴۰ هزار پا و از سرعت های پائین تا ۹۵۰ کیلومتر بر ساعت (برابر با بیشینه سرعت توپولوف-۱۵۴) اجرا کرد. آزمایش صندلی پرتاب شونده خلبان، ارزیابی سامانه تولید اکسیژن در هواپیما و آزمایش سامانه اویونیک پیشرفته هواپیما در شرایط واقعی پرواز از جمله برنامه های عملیاتی آزمایشگاه پرنده آرمیتا است .در واقع اینطور که به نظر می رسد برای این هواپیما برنامه های متنوعی در نظر گرفته شده که اولین آنها آزمودن صندلی پرتاب شونده خلبانان است. برای این منظور بخش جلویی بدنه یک هواپیمای اف-۵ که دماغه آن مشابه نوع شناسایی آر-اف-۵ است به کار گرفته شده. این شباهت باعث بوجود آمدن این تصور می شود که احتمالآً باید از بدنه یکی از آر-اف-۵ های قبلی نیروی هوایی ارتش برای این برنامه استفاده شده باشد.

موقعیت نصب این بدنه روی دم عمودی آرمیتا برای اجرای آزمایش صندلی پرتاب شونده مناسب است زیرا در بالاترین نقطه این هواپیما و در ارتفاع حدود ۱۱ متری زمین نصب شده است. با توجه به مزایای ذکر شده برای آزمایشگاه های پرنده می توان صندلی پرتاب شونده را در حالات مختلفی آزمایش کرد از جمله در ارتفاع نزدیک به سطح زمین توأم با سرعت های بالا(مشابه وضعیت هواپیما قبل از بلند شدن از باند) و همچنین در ارتفاع های بالاتر و در سرعت های مادون صوت بالا(High subsonic) تا ۹۵۰ کیلومتر بر ساعت.

بدین ترتیب گام مهمی برای ساخت یک نمونه بومی صندلی پرتاب شونده خلبان که یکی از مهمترین ادوات لازم در یک هواپیمای جنگی است برداشته می شود. بر اساس اطلاعات ارائه شده در زمان رونمایی از جنگنده کوثر، بحث توسعه صندلی پرتاب شونده بومی در کشور تقریبا به صورت کامل انجام شده که این امر، مشخصا در حجم زیادی مدیون پروژه آرمیتا است.

توپولوف ها به جنگ آتش می روند

پدیده آتش سوزی یکی از قدیمی ترین گونه های حوادث است که هر ساله به تعداد فراوانی در اکثر نقاط دنیا رخ داده و موجب به بار آمدن خسارات مالی و جانی می شود. برای خاموش کردن آتش راه های فراوانی وجود دارد که یکی از آن ها بحث استفاده از هواپیماها برای تخلیه آب و یا محموله های ضد حریق بر روی مکان مورد نظر است .پس از اتمام جنگ دوم جهانی و استفاده از هواپیماها در نقش های گوناگون بسیاری از کشورها به پتانسیل های بالای هواپیماها در بخش های مختلف پی بردند. پرنده های آب نشین که می توانستند مشکل نبود فرودگاه در بسیاری از جزایر را حل کنند نیز از این جمله بودند.

آزمایش توپولوف ۱۵۴ آتش نشان در اصفهان

ایده هواپیماهای آتش نشان نیز به مانند ایده هواپیمای آب نشین به منظور کمک رسانی و اطفاء حریق در مناطقی مطرح شد که به شکل های گوناگون دسترسی به آنها مشکل است. در ابتدا آمریکایی ها با بهره گیری از الگوی بمب های ناپالم که برای اولین بار در جنگ دوم جهانی مورد استفاده قرار گرفت به طراحی و ساخت "بمب های آبی" روی آوردند که بر روی محوطه دچار حریق شده پرتاب شود و باعث خاموش شدن آتش شود. این طرح آنچنان که باید و شاید موفقیت آمیز نبود.

آزمایش توپولوف ۱۵۴ آتش نشان در اصفهان

اما روش بعدی که موفقیت آمیز بوده و تا به امروز به عنوان روشی استاندارد برای اطفاء حریق هوایی به کار می رود بحث استفاده از مخازن آب است که پس از پر شدن از آب ویا مایعات ضد آتش بر روی محل آتش سوزی پاشیده می شود .در کشور ما در ابتدا هواپیمای ایلوشین ۷۶ سپاه به عنوان آتش خاموش کن پرنده وارد کار شد و در چندین مورد آتش سوزی بزرگ خصوصا در مناطق جنگلی کشور را تحت کنترل درآورد. در مدل آتش نشانی این هواپیما می تواند با حمل تانکرهای مخصوصی مایعاتی در حدود ۴۰ الی ۴۳ هزار لیتر را با خود حمل کرده و در مدت ۱۰ الی ۱۵ ثانیه در ارتفاع ۶۰ تا ۸۰ متری از آتش تخیله می کند.  

طی روزهای اخیر نیز هواپیمای توپولوف ۱۵۴ توسط وزارت دفاع برای نقش آتش خاموش کن آماده و رسما رونمایی شده است که این هواپیما می تواند تا ۱۸ تن آب یا مایعات ضد حریق را در تنها مدت ۵ ثانیه در منطقه مورد نظر فرو بریزد. این گونه از هواپیماها علاوه بر بحث مقابله با حریق در جنگلها و مناطق دور افتاده می توانند برای ایفای نقش ضد حریق در پالایشگاه ها، مراکز نظامی و اصولا هر آتش سوزی بزرگی استفاده کرد.

اگرچه هواپیمای توپولف ۱۵۴ در مدت پرواز خود به عنوان هواپیمای مسافربری، حوادث تلخی را رقم زد و باعث شد بالاجبار آسمان ایران را ترک کند، اما با ایفای نقش در فعالیتهایی مانند آتش نشان، به نظر می رسد سعی در جبران کارنامه خود داشته و می خواهد از شر لقب تابوت پرنده خلاص شود بخصوص انکه در اولین ماموریت های خود نیز قرار است در خوزستان به مهار آتش سوزی های بزرگ رخ داده در منطقه هورالعظیم بپردازد که هموطنان زیادی را در این استان، با مشکلات تنفسی و تردد مواجه کرده است.