مشرق - نامش فاطمه و مشهورترين لقب آن حضرت، «معصومه» است که از سوى امام رضا (ع) به اين بانو اعطا گرديد.علامه مجلسى دراين باره مي‌نويسد: امام‌رضا (ع) درجايى فرمود: «من زار المعصومه بقم کمن زارنى» هر کس معصومه را در قم زيارت کند، مانند کسى است که مرا زيارت کرده است.
همچنين حضرت معصومه در زبان دانشمندان شيعه به «کريمه اهل‌بيت» ياد مىشود. که از ميان بانوان اهل‌بيت، اين نام زيبا، تنها به ايشان اختصاص يافته است.
ريشه آن هم روؤياي صادق مرحوم آيت‌الله سيدمحمود مرعشى نجفى است که در اين رويا امام صادق (ع) به آيت‌الله مرعشي نجفى ـ که با دعا و راز و نياز تلاش مي‌کرد تا قبر مطهر حضرت زهرا را بيابد ـ فرمود: بر تو باد به کريمه اهل‌بيت.
پدرش امام هفتم شيعيان حضرت موسى بن جعفر (ع) و مادرش حضرت نجمه‌خاتون است. آن بانو مادر امام هشتم نيز هست. لذا حضرت معصومه با حضرت امام رضا (ع) از يک مادر هستند.
آن حضرت در روز اول ذي‌قعده سال 173 هجرى قمرى در مدينه متولد شد و در همان سنين کودکى به علت شهادت امام کاظم (ع) تحت مراقبت و تربيت حضرت على بن موسى الرضا (ع) قرارگرفت.
در سال 200 هجري در پى اصرار و تهديد مأمون عباسى سفر تبعيد گونه حضرت رضا (ع) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون اين که کسى از بستگان و اهل بيت خود را همراه ببرند راهى خراسان شدند. يک سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه به شوق ديدار برادر و اداي پيام ولايت ـ مانند حضرت زينب کبري ـ به همراه عده اى از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حرکت کرد و پيام مظلوميت و غربت برادر گراميشان را به مردم مسلمان مى‌رساندند و مخالفت خود و اهل‌بيت را با حکومت بنى‌عباس اظهار مى‌کردند.
وقتي کاروان حضرت به شهر ساوه رسيد؛ عده‌اى از مخالفان اهل بيت، راه را سد کردند و با همراهان حضرت معصومه وارد جنگ شدند، در نتيجه تقريباً اکثر مردان کاروان به شهادت رسيدند و عده‌اي مجروح شدند و حضرت معصومه را نيز مسموم کردند و چون ديگر امکان ادامه راه به طرف خراسان نبود ايشان قصد شهر قم را نمود و فرمود: مرا به شهر قم ببريد، زيرا از پدرم شنيدم که مى‌فرمود: شهر قم مرکز شيعيان ما است.
در روز 23 ربيع‌الاول سال 201 هجرى حضرت وارد شهر مقدس قم شدند و به مدت 17 روز در اين شهر زندگى کردند و در اين مدت، مشغول عبادت و راز و نياز با پروردگار متعال بودند. محل عبادت آن حضرت به نام «بيت النور» هم اکنون محل زيارت ارادتمندان آن حضرت است.
* فضايل حضرت معصومه (س)
امام صادق (ع) فرمود: بانويي از فرزندان من در قم از دنيا مى‌رود که اسمش فاطمه دختر موسى است و به شفاعت او همه شيعيان من وارد بهشت مى‌شوند.
امام رضا (ع) فرمود: کسى که معصومه را زيارت کند پاداش او بهشت است.
همچنين فرمود: هرکس معصومه را در قم زيارت کند، مانند کسى است که مرا زيارت کرده است.
امام جواد (ع) فرمود: کسى که عمه ام را در قم زيارت کند پاداش او بهشت است.
حضرت معصومه در نگاه و سيره علما
مرحوم آيت‌الله سيّد محمود مرعشى نجفى، پدر آيت‌الله العظمي سيد شهاب‌الدين مرعشى نجفي (ره) بسيار علاقه‌مند بود که محل قبر شريف حضرت فاطمه زهرا (س) را به دست آورد. ختم مجرّبى انتخاب کرد و چهل شب به آن پرداخت. شب چهلم پس از به پايان رساندن ختم و توسّل بسيار، استراحت کرد. در عالم رؤيا به محضر مقدّس حضرت امام صادق (ع) مشرّف شد.
امام به ايشان فرمودند: «عَلَيْکَ بِکَرِيمَةِ اَهْل ِ الْبَْيت ِ.» يعنى به دامان کريمه اهل بيت چنگ بزن.
ايشان به گمان اينکه منظور امام ، حضرت زهرا است، عرض کرد: قربانت گردم، من اين ختم قرآن را براى دانستن محل دقيق قبر شريف آن حضرت گرفتم تا بهتر به زيارتش مشرّف شوم. امام فرمود: منظور من، قبر شريف حضرت معصومه در قم است. سپس افزود: به دليل مصالحى خداوند مى‌خواهد محل قبر شريف حضرت زهرا پنهان بماند؛ از اين رو قبر حضرت معصومه را تجلّى‌گاه قبر شريف حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله عليها قرار داده است. اگر قرار بود قبر آن حضرت ظاهر باشد و جلال و جبروتى براى آن مقدّر بود، خداوند همان جلال و جبروت را به قبر مطهّر حضرت معصومه سلام‌الله عليها داده است.
مرحوم مرعشى نجفى هنگامى که از خواب برخاست، تصميم گرفت به قصد زيارت حضرت معصومه رهسپار ايران شود و بى‌درنگ همراه خانواده‌اش نجف اشرف را به قصد زيارت کريمه اهل‌بيت ترک کرد.
همچنين مرحوم آيت‌الله العظمي سيد شهاب‌الدين مرعشي نجفي در مدت 60 سالي که در شهر قم اقامت داشت، سحرها اولين زائر حضرت معصومه بود. ايشان در طول سال ـ چه شب‌هاي سرد زمستان و چه شب‌هاي گرم تابستان قم ـ قبل از اذان صبح در پشت حرم به انتظار مي‌ايستاد تا پس از باز شدن درها اولين زائر حضرت باشد.
مرحوم علامه سيد محمدحسين طباطبايي غروب ماه رمضان با پاي پياده با کهولت سن به حرم حضرت معصومه مي‌آمد و با بوسه بر ضريح آن حضرت روزه خود را افطار مي‌کرد ـ با کيفيتي مخصوص ـ سپس به خانه رفته و غذا مي‌خورد.
وقتي در عصر مرجعيت عامه آيت‌الله العظمي بروجردي، شاه عربستان به ايران آمده بود و توسط سفير عربستان تقاضاي ملاقات با ايشان را نمود، آقا اجازه نفرمودند، اطرافيان گفتند مصلحت است که شما اجازه ملاقات بدهيد، ايشان فرمودند: او وهابي است اگر به قم بيايد به زيارت حضرت معصومه نمي‌رود و اين، هر چند غير مستقيم، توهيني به ساحت ملکوتي ايشان است.
* روايتي جالب از حضرت فاطمه معصومه (س)
حضرت معصومه از دختر امام صادق (ع) روايتى نقل مى‌کند که سلسله سندش به حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله عليها مى‌رسد که آن حضرت مى‌فرمايد: حضرت رسول اکرم (ص) فرمود: آگاه باشيد! هرکس با محبّت آل محمّد بميرد شهيد از دنيا رفته است.
* محرمان حرم
برخي از مردم نمي‌دانند که در کنار قبر شريف حضرت معصومه، ديگر بانوان شريفي نيز آرميده‌اند که با عرض سلامي بر آنها ـ مثلاً بگويد: السلام عليکن يا بنات رسول الله (سلام بر شما اي دختران رسول خدا) ـ مي‌توانيم خود را به درگاه الهي مقربتر کنيم.
اسامى بانوان مدفون در داخل روضه حضرت معصومه (ع) بدين قرار است:
1 ـ زينب دختر امام جواد (ع)
وي بعد از وفات حضرت معصومه به قم آمد و گنبدى بر مزارش ساخت.
2 ـ امّ محمد نوه امام جواد (ع)
3 ـ ميمونة دختر امام کاظم (ع)
در کتاب المجدى، ارشاد مفيد، والمستجاد علامه حلى نامش را در ميان دختران امام کاظم (ع) ثبت کردهاند. وى از جمله مدفونين در جوار حضرت معصومه (س) مىباشند.
4 ـ ميمونه
وي، دختر موسى المبرقع بن على بن موسى بن جعفر است، بعد از بريهه، وفات يافت. ميمونه از زنان عفيف و پرهيزکار بود. از اموال برادرش محمد، نيمى به ارث به او رسيد و بنا بر وصيتش بعد از وفات در بيرون بقعه حضرت معصومه دفن شد و بر مزارش گنبدى مانند گنبد اول ساختند. بقعه متعلق به قبروى در طرف شرق رودخانه و متصل به گنبد حضرت معصومه (س) است.
5 ـ ام‌اسحاق
او از بانوان ممتاز شيعه شمرده مىشود، ام‌اسحاق نزد محمدبن موسىبن محمدبن على بنموسى الرضا (ع) به خدمت اشتغال داشت. محمد بنموسى از نخستين کسانى است که از کوفه به جوار حضرت معصومه مهاجرت کرد. او که از سادات رضوى بود در سال 256 هجري در قم ساکن شد و در سال 296 نيز وفات يافت.
6 ـ ام حبيب
وى را مادر امکلثوم، دختر محمد، دانستهاند. او خدمتگزار ابوعلى محمد اعرج بناحمد بنموسى بود. و بعد از وفات ميمونه چشم از جهان فرو بست.
7 ـ ام قاسم
او دختر على کوکبى است و بعد از ميمونه و امحبيب وفات يافت. محل دفن وى بقعه دوم در حرم مطهر حضرت معصومه (س) مىباشد.
8 ـ ام احمد
دختر موسى مبرقع است که بعد از وفات در جوار حرم حضرت معصومه(س) مدفون شد. برخى معتقد هستند وى همان اممحمد است.
* برخي ويژگي‌هاى حضرت فاطمه معصومه (س)
1ـ شفاعت گسترده
حضرت امام جعفر صادق (ع) در اين رابطه مى‌فرمايد: «تدخل بشفاعتها شيعتنا الجنه باجمعهم» با شفاعت او همه شيعيان ما وارد بهشت مى‌شوند.
2ـ عصمت
حضرت فاطمه معصومه در حال حيات به «معصومه» ملقب نبود و امام رضا لقب معصومه را به ايشان داد. بنابراين، تعبير امام رضا (ع) در روايت «من زار المعصومه ...» به معناى اثبات عصمت ايشان است، زيرا تعليق حکم به وصف، مشعر بر عليت است.
3ـ فداها ابوها
آيت الله سيد نصرالله مستنبط از کتاب «کشف اللئالى» نقل فرموده که روزى عده‌اى از شيعيان وارد مدينه شدند و پرسش‌هايى داشتند که مىخواستند از محضر امام کاظم (ع) بپرسند. امام در سفر بودند، پرسش‌هاى خود را نوشته به دودمان امامت تقديم نمودند، چون عزم سفر کردند براى پاسخ پرسش‌هاى خود به منزل امام شرفياب شدند، امام کاظم هنوز مراجعت نفرموده بود و آنها امکان توقف نداشتند، از اين رو حضرت معصومه پاسخ آن پرسش‌ها را نوشتند و به آنها تسليم نمودند، آنها با مسرت فراوان از مدينه منوره خارج شدند، در بيرون مدينه با امام کاظم (ع) مصادف شدند و داستان خود را براى آن حضرت شرح دادند.
هنگامى که امام پرسش‌هاى آنان و پاسخ‌هاى حضرت معصومه را ملاحظه کردند، سه بار فرمودند: «فداها ابوها» پدرش به قربانش باد. با توجه به اين که حضرت معصومه به هنگام دستگيرى پدر بزرگوارش خردسال بود، اين داستان از مقام بسيار والا و دانش بسيار گسترده آن حضرت در زمان کودکي حکايت مى‌کند.
4ـ تنها خواهر مادري امام هشتم
نجمه خاتون همسرگرامى امام کاظم و مادر امام رضا عليهما‌السلام تنها دو فرزند در دامان خود پرورش داد که عبارت بودند از حضرت على بن موسى الرضا و حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله عليهما
5ـ ايشان دختر امام، خواهر امام و عمه امام هستند.
وي دختر امام کاظم، خواهر امام رضا و عمه امام جواد عليهم‌السلام است.
6ـ بانوي محدثه
در راستاي دفاع از ولايت و اثبات حقانيت اهل بيت (ع) يکي از مهمترين راويان حديث غدير خم و حديث منزلت (يا علي انت مني بمنزلة هارون من موسي الا انه لا نبي بعدي) حضرت معصومه است. ايشان اين دو حديث مهم را از فاطمه دختر امام صادق و او از فاطمه دختر امام باقر و او از فاطمه دختر امام سجاد و او از فاطمه دختر امام حسين و او از ام کلثوم دختر حضرت فاطمه زهرا عليها‌السلام روايت مي‌نمايد. اين سلسله سند در مجموع روايت‌هاي حديث غدير به روايت «فواطم» مشهور است.
7ـ دفاع از ولايت
چنانکه گفتيم حضرت معصومه در راستاي دفاع از ولايت حضرت رضا (ع) و به امر ايشان، همراه کاروان از مدينه به سوي خراسان حرکت کرد و در نهايت در همين راه به شهادت رسيد و درس بزرگ آن حضرت بر شيعيان اين بود که هميشه يار و ياور ولايت و ولي خود باشيد.
حضرت فاطمه معصومه اين تشخيص صحيح علمي و عملي خود را از عصمتش داشت و به تعبير ديگر، عصمت و معصومه بودنش موجب شد تا اين راه را انتخاب کند و مقام شفاعت همه شيعيان، نتيجه رفتار آن حضرت است.
-------------------
*وحيد واحدجوان
