به گزارش مشرق، دیروز 8 دسامبر، سی و یکمین سالروز آغاز انتفاضه اول فلسطین بود. انتفاضه اول فلسطین یا انتفاضه سنگ از 8 دسامبر 1987 آغاز شد و دامنه‌های آن تا زمان برگزاری کنفرانس مادرید 1993ادامه یافت.

بیشتر بخوانید:

هنیه از انتفاضه‌ دیگر برای آزادی قدس خبر داد

قدس همچنان مسئله اصلی جهان اسلام است

انتفاضه سنگ در ابتدا با زیر گرفته شدن چند کارگر فلسطینی توسط یک کامیون اسرائیلی و شهادت 4 فلسطینی آغاز شد. فلسطینیان این تصادف را قتل عمد دانستند و روز بعد در هنگام تشییع پیکرها به مقر ارتش رژیم صهیونیستی در جبالیا سنگ زدند. در مقابل سربازان صهیونیست اقدام به شلیک تیر هوایی کردند. فلسطینیان نیز با باران سنگ و کوکتل مولوتف جواب آن‌ها را دادند. این اتفاق باعث شد نظامیان ارتش صهیونیستی درخواست نیروی کمکی کنند. این درگیری، جرقه اولیه انتفاضه اول فلسطین بود انفاضه‌ای که در نتیجه آن 1300 فلسطینی شهید شدند .

به دنبال صدور دستور رژیم صهیونیستی به ارتش اسرائیل در تاریخ 21 دسامبر 1987 مبنی بر دستگیری و سرکوب فلسطینیانی که به هر نحو متهم به مبارزه به اسرائیل هستند، مبارزات مردم فلسطین از ژانویه 1988 شدت گرفت. در پی آن یک سری کمیته‌های مردمی به منظور سرپیچی از قوانین اسرائیل و حمایت از فلسطینیان تشکیل شد. با شروع سال 1988 انتفاضه ادامه یافت وشکل ملموس‌تری به خود گرفت و به عنوان یک مسئله اساسی و بین المللی که دارای وزن و ویژگی‌های گوناگون بود در صحنه جهانی و منطقه ای ظاهر شد.

در سال اول انتفاضه روش مردم در مبارزه با اسرائیل، تظاهرات جمعی، سر دادن شعار، تبلیغات و اعلام اعتصاب بود و اداره و سازماندهی مبارزات نیز با ساده ترین وسایل و کمترین امکانات انجام می‌گرفت. در این مرحله روحیه و اعتماد به نفس مردم و همچنین تصمیم در استمرار مبارزه و مقابله آنها با صهیونیسم در شکل و قالب انتفاضه بالا گرفت و روابط و هماهنگی بین گروههای جهادی داخل فلسطین به منظور سازماندهی و هدایت انتفاضه شروع گردید.

مرحله دوم انتفاضه که از تابستان سال 1988 شروع شد، شگردها و روشهای عمل و مبارزه با اسرائیل و همه طرحهای غربی و برخی کشورهای عربی، که همگی در یک سنگر برای قلب حقایق و ذبح مسأله فلسطین جمع شده بودند، را متحول کرد.

در این مرحله، مردم سازماندهی شدند و عملیات نظامی در برابر ارتش اسرائیل، در گروهها و کمیته های گوناگون متشکل گردید و رهبری انتفاضه گروههای ضربت تشکیل داد و کمیته های ویژه ای به منظور رسیدگی به امور افراد فعال انتفاضه تشکیل شد و امور اردوگاهها و شهرهای فلسطینی سازماندهی گردید. تظاهرات گسترده و راهپیماییهای آرام به تجمعات کوچکتر و دسته های کوچک متشکل از جوانان و نوجوانان، پرتاب سنگ و هجوم و کمین و گریز علیه دشمن صهیونیستی تبدیل گردید. در این مرحله نوجوانان و جوانان فلسطینی به خودروهای گشتی صهیونیستها در خیابانها و بازارها حمله کردند.

به مرور زمان سنگها در دست نوجوانان و جوانان فلسطینی به بمب‌های آتش زا و کوکتل مولوتف و خنجر تبدیل گردید و این سلاحها نقش مهمی را در عملیات ضد صهیونیستی آنها ایفا کرد. حرکت جدید مردم در انتفاضه منجر به آتش کشیده شدن تعدادی اتوبوس حامل صهیونیست‌ها و کشته و مجروح شدن سرنشینان آنها گردید.

پس از این که انتفاضه فلسطین علی رغم اقدامات سرکوبگرانه رژیم صهیونیستی و حمایت‌های همه جانبه آمریکا از این رژیم متوقف و سرکوب نشد، مجددا آمریکا تلاشهای سیاسی خود را به منظور به انزوا کشاندن قیام مردم فلسطین ـ که توان آن علیه اسرائیل به اوج خود رسیده بود ـ شروع کرد و اعراب را به پای میز مذاکره با اسرائیل کشاند و در تاریخ 28 اکتبر 1991 که هیأت مشترک اردنی ـ فلسطینی برای شرکت در کنفرانس مادرید و مذاکره با رژیم صهیونیستی وارد پایتخت اسپانیا شد، حرکت انقلابی مردم فلسطینی وارد مرحله دیگری شد.

در این مرحله که تعدادی از فلسطینیان سازشکار با نظر یاسر عرفات رئیس سازمان آزادی بخش فلسطین تحت عنوان هیأت فلسطینی مذاکره کننده با اسرائیل، آشکارا پشت میز مذاکره با رژیم صهیونیستی نشستند.در سایه چند دستگی میان فلسطینی ها ، نیروهای نظامی رژیم صهیونیستی اقدام به کشتار تعداد زیادی از مردم به ویژه جوانان، کودکان و سالخوردگان فلسطینی کردند. صهیونیستهای مسلح حتی پا را از آن فراتر نهادند و زمانی که دیدند توافق اسرائیل با سران ساف برای اعطای خودمختاری محدود به فلسطینیان عملاً سودی حاصل آن رژیم نکرد، بلکه مورد مخالفت شدید مسلمانان فلسطینی و گروههای انقلابی فلسطین قرار گرفت.

گروههای فلسطینی از جمله رهبران گروههای ده گانه فلسطینی نیز به پیروی از مردم در انتفاضه خواهان گرفتن انتقام خون شهدای فلسطینی از صهیونیستها شدند. از این زمان انتفاضه وارد مرحله رویارویی نظامی با رژیم صهیونیستی شد.

بالاخره شعله‌های این انتفاضه در سال 1991 در نتیجه این خیانت‌ها فروکش کرد و با امضای توافقنامه اسلو میان رژیم اشغالگر قدس و سازمان آزادی بخش فلسطین در سال 1993 به طور کامل متوقف شد.

شهید فتحی شقاقی از رهبران جهاد اسلامی فلسطین معتقد است: «انتفاضه مقدمه ای برای شروع انقلاب است، انقلابی که اسراییل را در هم کوبیده و نابود می کند.» وی می گوید: انتفاضه انقلابی است که تمام مردم فلسطین و مسلمانان دنیا در آن داخل هستند.»

شاید بتوان هدف سیاسی انتفاضه را پایان بخشیدن به حاکمیت اسراییل در سرزمین های اشغالی در کرانه ی رود اردن و نوار غزه و تمام سرزمین فلسطین دانست.

تاکتیک انتفاضه عبارت است از غیر قابل سکونت و حکومت کردن مناطق اشغالی برای اسراییلی ها از طریق اعتصابات، تظاهرات و عدم فرمانبرداری از مقامات اسراییلی و هدف کلی و استراتژیک آن ها آزادی کلیه ی سرزمین های اشغالی و ایجاد دولت فلسطینی در این سرزمین ها است.

عوامل شکل‌گیری انتفاضه سنگ

آغاز انتفاضه نخست فلسطینیان و قیام مردمی در برابر اشغالگران صهیونیست علل و عوامل متعددی داشت که در زیر برخی از آنها آمده است:

الف: شکست مبارزات پیشین فلسطینی ها
مبارزات فلسطینی ها عمدتاً در قالب سازمان های مختلف سیاسی چپ و غیر مذهبی انجام می شد، همگی از تاکتیک واحدی استفاده می‌کردند و آن عبارت از قرار دادن مرکز ثقل مبارزات در خارج از سرزمین‌های اشغالی و در اراضی مجاور فلسطین اشغالی بود و غالباً تحت تأثیر و نفوذ دیدگاه های حاکمان سیاسی آن کشور قرار می گرفتند. اردن در یک مقطع زمانی، سپتامبر سیاه را آفرید و لبنان در برهه‌ای از زمان اقدام به اخراج نیروهای مبارز کرد.

برخی از کشورهای عرب هم موانعی در سر راه فعالیت آن ها قرار دادند. مشکل دیگر، تعدد و تفرقه بین سازمان های فلسطینی بود و عامل مهمتر این که این سازمان ها و گروه ها عموماً به تمایلات سنتی و مذهبی مردم بی اعتنا بودند و در قالب گروه های لائیک و ملی قرار گرفته بودند. بحث‌های خستگی ناپذیر تئوریک و مباحث پایان ناپذیر میان آن ها برای نسل جدید فلسطینی، جز آوارگی و شکست حاصل دیگری نداشت. پس از مدتی سازمان های مبارز از در سازش با رژیم صهیونیستی در می آمدند. انصراف از مبارزه ی مسلحانه، به رسمیت شناختن قطعنامه های سازمان ملل و پیوستن آن ها به «قطار صلح» ناامیدی را در دل فلسطینیان ایجاد کرد.

ب: فشار مضاعف صهیونیست‌ها بر فلسطینیان

شاید بتوان یکی از علل پیدایش انتفاضه را تحقیر فلسطینیان به عنوان شهروندان درجه دوم در سرزمین‌های اشغالی به حساب آورد. مهاجرت بیش از حد یهودیان سراسر جهان به سرزمین‌های اشغالی و تلاش صهیونیست‌ها برای تغییر بافت جمعیتی این سرزمین به نفع یهود و سلب امتیازات و امکانات از اعراب فلسطینی، موجب می‌شد که فلسطینی‌ها ستم مضاعفی را بر خود احساس کنند.

ج: روند سازش اعراب با اسرائیل

یکی دیگر از عوامل مؤثر در پیدایش انتفاضه، روند سازش در کشورهای عرب است. از بدو پیدایش اسراییل، شاهد مخالفت های مردمی در این خطه بوده ایم. در ابتدا کشورهای عرب با موضع گیری های خود همواره مخالفتشان را از موجودیت اسراییل اعلام می کردند. نطق های نمایندگان عرب در مجامع بین المللی و حمایت های مادی و معنوی از مبارزات فلسطین، همه نشانگر توجه دولت های عرب به مسأله ی فلسطین بود، به طوری که در یک برهه از زمان، شاهد عجین بودن مبارزات اعراب علیه اسراییل در قالب ناسیونالیسم عرب بودیم و اعراب در این مقطع زمانی، چهار جنگ را پشت سر گذاشتند، اگر چه نتوانستند نتایج مثبتی کسب کنند.

در روند مبارزات مردم فلسطین هرگاه فلسطینیان از کمک کشورهای عربی ناامید شده اند، خود رأساً دست به کار شده اند. برای مثال می توان به قیام «عز الدین قسام» اشاره کرد.

د:انقلاب اسلامی ایران
 

انقلاب اسلامی ایران از دو جهت بر انتفاضه تأثیر داشته است، یکی ارایه الگوی مبارزه، یعنی وارد کردن مردم به میدان نبرد و دیگری تأثیر بر تصمیمات اعراب در منطقه.

استقرار نظام جمهوری اسلامی در قدرتمندترین کشور منطقه به نحو محسوسی موازنه را به نفع مسلمانان بر هم زد. اما عمده کردن خطر انقلاب اسلامی ایران از سوی غرب موجب شد تا سازش و مصالحه با دشمن صهیونیستی به مانند گذشته، تنفرانگیز تلقی نشود. لذا کشورهای عرب آمادگی آن را پیدا کردند تا با فدا کردن منافع و حقوق خویش و نادیده گرفتن حقوق از دست رفته مردم فلسطین، رژیم اشغالگر صهیونیستی را به رسمیت بشناسند.

مردم فلسطین با الهام از انقلاب ایران، متناسب با شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود به میدان آمدند و مبارزه را از چارچوب معادلات سیاسی اعراب خارج کردند. تفاوتی که انتفاضه با دیگر جریانات مبارز در فلسطین دارد، مبین آن است که با الهام گرفتن از مبارزات بر حق ملت مسلمان ایران و رهبری آن، این امکان برای فلسطینی ها به وجود آمده که دریابند آمریکا و اسراییل شکست ناپذیر نیستند و امکان رویارویی و تقابل با آن ها وجود دارد.

جریان‌های مبارز در انتفاضه سنگ

1- جنبش مقاومت اسلامی فلسطین ( حماس)

این جنبش، پس از قیام سراسری مردم فلسطین به وجود آمد . حماس در حال حاضر نقش عمده ای در تظاهرات و بسیج مساجد و اعتصابات عمومی مردم دارد. این جنبش از آغاز، فعالیت های خود را با حرکت های دیگر اسلامی، همچون عزالدین قسام در دهه 30، جهاد اخوان المسلمین در 1948 و عملیات جهادی 1956، مربوط  می‌داند.

موسس این گروه شیخ احمد یاسین می‌باشد، اما در حال حاضر ریاست آن بر عهده اسماعیل هنیه است.

2-  جهاد اسلامی فلسطین

این گروه که در راه‌اندازی قیام فلسطینی ها در نوار غزه نقش مهمی بر عهده داشت، در نیمه دوم دهه هشتاد رشد کرد و در سال 1986، با دستگیری چند تن از رهبران آن بر سر زبان ها افتاد. جهاد اسلامی به مبارزه ی مسلحانه به عنوان استراتژی کار سیاسی ایمان دارد. مرکز اصلی آن شهر غزه و رهبر آن «شیخ عبدالعزیز عوده» است.

این گروه به اجرای قوانین اسلامی در جامعه، پس از برپایی حکومت اسلامی در فلسطین پایبند است و اعتقاد دارد که نابودی کامل موجودیت اسرائیل تنها با کار جهادی تحقق می یابد. شهید دکتر فتحی شقاقی از مسئولین این جنبش بود. رهبری این گروه در حال حاضر بر عهده زیاد النخالة است.

3-  حزب التحریر اسلامی

این حزب را «شیخ نقی الدین النبهانی» از اهالی فلسطین در اوایل دهه 50، تأسیس کرده است. این حزب مانند جهاد اسلامی رنگ مبارزاتی دارد، اما در صحنه تبلیغات سیاسی به صورت آشکار حضور نداشت و از حیث تشکیلات به صورت مخفی حرکت می‌کرد. پایگاه اصلی حزب در اردن است و در کشورهای دیگر هم حضور دارد.

4- جهاد اسلامی بیت‌المقدس

این جبهه به رهبری «شیخ بیوض تمیمی» است. در ابتدای تأسیس با جهاد اسلامی در عمل به نوعی توافق دست یافتند. در آن زمان فکر تأسیس شورای عالی جنبش های اسلامی فلسطین در خارج از فلسطین به ریاست تمیمی مطرح شد که شیخ با این طرح مخالفت کرد.

دستاوردهای انتفاضه اول

دستاوردهای انتفاضه اول را می‌توان در موارد زیر بیان کرد:

الف: مهمترین دستاورد انتفاضه، انتقال مبارزه از قالب تشکیلات و سازمان های فلسطینی در اردن، سوریه، لبنان و مصر به مناطق اشغالی است.

ب: قطع نفوذ رهبران و رژیم‌های عرب در مبارزات فلسطینی‌ها. تا قبل از انتفاضه به واسطه نیازهای مادی و معنوی به حمایت رژیم ها و رهبران جهان عرب، آنان مجبور بودند که در بسیاری موارد تسلیم خواسته‌های آن‌ها شوند، اما بعد از انتفاضه اول به دلیل ماهیت خودجوش و مستقل انتفاضه، توده‌های فلسطینی صرفاً متکی به خود شدند.

ج: یکی دیگر از دستاوردهای انتفاضه، مخدوش کردن چهره مظلوم‌نمایی رژیم صهیونیستی در غرب است. تبلیغات غربی‌ها این طور وانمود کرده بود که در مناقشه اعراب و اسرائیل، همواره صهیونیست‌ها در معرض تهدید اعراب هستند، اما انتفاضه توانست بخشی از این فرافکنی‌های پوشالی را رسوا کند.

د: دیگر از دستاوردهای انتفاضه سنگ ایجاد شکاف در میان صفوف صهیونیست‌ است. شماری از اسرائیلی‌ها به تدریج معتقد شدند که صرف نظر از گذشته، می‌بایست اکنون به یک نوع تفاهم و همزیستی با فلسطینیان دست یافت.

ه:‌ انتفاضه احساس فلسطینی بودن را احیا کرد و این تفکر در سطح بین‌الملل پدید آمد که بایستی یک راه حل اصولی برای فلسطینی‌ها به وجود آید و این مسأله به مرور زمان حل نمی‌شود.

انتفاضه یا قیام مردم فلسطین در شرایطی آغاز شد که افراد درگیر مسأله فلسطین معتقد بودند که تنها راه پیشروی فلسطینیان، مصالحه و سازش است و اوج این عقب نشینی در برابر اسرائیل را می توان در کنفرانس امان دید که سران کشورهای عرب با پشت پا زدن به انگیزه و هدف اصلی تشکیل اتحادیه عرب، به مسأله ی فلسطین به عنوان یک مسأله درجه دو نگریستند. در این اجلاس ضمن نمایندگی فلسطین، وکالت آن‌ها یکسره به اردن تفویض شد. اعراب در این اجلاس با نادیده گرفتن حقوق سیاسی فلسطینیان در تعیین نماینده و قیّم برای آنان مبادرت به یک عقب‌نشینی بزرگ کرده و مسأله فلسطین را همان گونه که صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها تفسیر می‌کنند، مشکلی بین اعراب و اسرائیل تلقی کردند.