بیشتر بخوانید:

فیلم / مسبب مشکلات اقتصادی تحریم است یا تدبیر؟

عکس / شاهکار مهندسان صنعت دفاعی ایران در اوج تحریم

آمارهای وزارت نفت نشان می‌دهد [۱] که میزان تولید نفت کشور در سال ۹۶، ۳ میلیون ۹۱۵ هزار بشکه نفت تولیدشده است. از مقدار مذکور ۲ میلیون ۱۱۵ هزار بشکه که معادل ۵۵ درصد از تولید کل است به‌صورت خام صادرت شده و مابقی در کشور پالایش‌شده است. با استفاده از این آمارها و دیگر اطلاعاتی که در ادامه آورده می‌شود می‌توان بیانات مقام معظم رهبری [۲] در حوزه‌ی خام فروشی را از چند منظر بررسی کرد:

مصرف بنزین در بزرگراه صعود

مصرف بنزین کشور [۳] در ۲۸ اسفند ۹۶، به ۱۱۵ میلیون ۸۰۰ هزار لیتر رسید. این آمار نسبت به مدت مشابه خود در سال ۹۵، ده درصد افزایش داشته است. مصرف بنزین در سال گذشته تا قبل از راه‌اندازی فاز جدید پالایشگاه خلیج‌فارس افزایش سه‌درصدی داشت که بعد از راه‌اندازی آن با کاهش ۷۴ درصدی روبرو شد. به‌طور متوسط کشور در سال ۹۶ روزانه ۱۲.۶ میلیون لیتر بنزین واردات کرده است که با احتساب قیمت ۵۰ سنت برای بنزین فوب خلیج‌فارس، معادل ۲ میلیارد دلار خروج ارز از کشور بوده است. در سال جاری میزان واردات بنزین با توجه به راه‌اندازی فاز ۳ پارس جنوبی تا حدود قابل توجه‌ای کاهش یافت. این در حالی است که اگر مدیریت مصرف بنزین با استفاده از ابزارهای مصرفی همچون کارت سوخت و سیاست‌های قیمتی کنترل نگردد، افزایش مصرف موجب خروج ارز کشور خواهد شد.

مشتریان محدود و دردسر های بزرگ

نکته دومی که باید به آن پرداخت محدود بودن مشتریان نفت خام ایران در جهان است. بیش از ۷۰ درصد [۴] از ۲.۵ میلیون بشکه نفتی که تا قبل از خروج آمریکا از برجام به فروش می‌رساندیم بین کشورهای چین، هند، کره جنوبی، ترکیه، ژاپن و ایتالیا تقسیم شده است. همین محدودیت مشتریان [۵] نفت خام، پس از خروج آمریکا از برجام منجر به کاهش فروش نفت خام تا ۱ میلیون ۸۰۰ هزار بشکه در روز شد. با توجه به هدایت فروش نفت خام ایران پس از جدا کردن ۸ کشور در خرید نفت، این نقطه‌ضعف شدت بیشتری نیز به خود گرفته است. این شرایط در پایان می‌تواند ما را به اوایل دهه ۹۰ که فروش نفت‌مان نزدیک به ۱ میلیون ۲۰۰ هزار بشکه در روز بود برساند. که باکاهش احتمالی قیمت نفت و یا ثبات آن بدلیل پر شدن سهم از بازار نفت جهانی توسط دیگرتولید کننده ها باعث کاهش آورده های مالی نیز می شود.

تکمیل زنجیره ارزش، راه حل مسئله

با توجه به نکته‌های فوق تنوع مشتریان در فروش نفت ضروری هست. اما این تنوع مادامی‌که نفت به‌صورت خام و با این حجم بالا به فروش می‌رسد محقق نخواهد شد. برای تحقق این مهم لازم است نفت‌ها پالایش‌شده و به محصولات شیمیایی متنوعی تبدیل شوند، به عبارتی، زنجیره ارزش در این صنعت کامل شود. با تنوع محصولات در صنعت نفت مطمئناً مشتریان نیز متنوع خواهند شد. حال دیگر انتقال‌ها در حجم‌های عظیم و قابل ره‌گیری نخواهد بود بلکه در حجم‌های کوچک‌تر و به روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد. درواقع بجای انتقال از یک شاهرگ، محصولات نفتی ما از مویرگ‌ها منتقل خواهند شد. این روش به خاطر گسترش تراکنش‌های مالی کشور، امکان رهگیری از طریق تراکنش‌های مالی را نیز از تحریم کننده‌های کشور خواهد گرفت و به عبارتی هزینه‌های تحریم را برای آن‌ها افزایش خواهد داد.

در نتیجه ضرورت تکمیل زنجیره تولید محصولات نفتی به‌خوبی پیداست. اما لازم است در کشور سرمایه به سمت تکمیل این زنجیره هدایت شود. بازارهای متلاطم ارز، طلا و… نشان‌دهنده سرگردانی حجم عظیمی از نقدینگی در کشور است. این حجم از نقدینگی می‌تواند با قانون‌گذاری درست و اجرای درست آن توسط دولت به سمت زیرساخت‌های لازم برای توسعه زنجیره ارزش نفت مورداستفاده قرار گیرد.