به گزارش مشرق، محمد اسماعیل اسماعیلی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و سرپرست هیئت کاوش باستان‌شناسی شهر تون خراسان جنوبی، با اشاره به به‌دست آمدن سکه‌ای از دوره هلنی‌های باختر در ترانشه لایه‌نگاری سال گذشته ارگ تون، از اتمام انجام مطالعات آزمایشگاهی توسط پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار فرهنگی تاریخی به‌سرپرستی "پرستو نعیمی" خبر داد.

وی با بیان اینکه نتیجه اولیه مطالعه آزمایشگاهی انجام‌شده توسط این پژوهشکده نشان از استفاده از آلیاژ ترکیبی با درصد بالای برنج و فلزات دیگر دارد، تصریح کرد: با توجه به اهمیت این تک‌یافته، مطالعه دقیق پیرامون آن توسط احسان شواربی، متخصص سکه دانشگاه وین انجام گرفت.

چنین سکه‌ای چگونه به تون قدیم راه یافته

همچنین احسان شواربی از مؤسسۀ سکه‌شناسی دانشگاه وین و متخصص سکه، درباره این سکه گفت: در فصل اول کاوش ارگ تون (شهر فردوس در جنوب خراسان)، یک سکۀ طلایی‌رنگ از لایه‌ای آشفته، منتسب به اوایل دوران اسلامی و اواخر ساسانی، به دست آمد.

وی افزود: نقش رو و پشت این سکه در نگاه نخست یادآور سکه‌های تقلیدی اقوام کِلتی (سِلتی) از مسکوکات یونانی و سکه‌های اوایل دورۀ جمهوری روم است ولی چنین سکه‌ای چگونه به تون قدیم راه یافته پرسش مطرح است.

به‌گفته این کارشناس، از نظر گونه‌شناسی نقوش این سکه مشابه گونه‌های رایج مسکوکات زرین اسکندر مقدونی است که از حدود سال ۳۳۰ پیش از میلاد در ضرابخانه‌های متعددی در سراسر امپراتوری اسکندر از توراس در تراکیه (شمال‌غرب دریای سیاه) تا کورِنِه در لیبی و از کُرینت در پلُپُنِز (یونان) تا شوش در خوزستان ضرب می‌شده‌اند.

این متخصص سکه با بیان اینکه سکه‌های زرین اسکندر تابع واحد استاتِر و کسرهای آن با معیار وزنیِ آتنی بوده افزود: این واحد از زمان اسکندر به‌عنوان معیارِ مسکوکات طلا در سراسر قلمروی او تعیین شد.

وی با ابراز اینکه به‌روی این سکه، چهرۀ نیمرخ راست ایزدبانوی آتنا با کلاه کُرینتی نقش شده گفت: بر پشت سکه، تصویر ایستادۀ نی که (تجسم پیروزی در اساطیر یونانی)، حامل تاج گل در دست راست و نشان استولیس در دست چپ، به‌چشم می‌خورد.

این پژوهشگر تصریح کرد: نخستین نکتۀ جالب توجه آن است که کتیبۀ معمولِ پشت این سکه‌ها که حاوی نام اسکندر بوده در این سکۀ نویافته غایب است.

کیفیت بسیار ضعیف و طراحی ناشیانه سکه

وی با اشاره به این نکته که بر حاشیۀ پشت سکه، یک ردیف نقطه‌چین به‌عنوان کادر تصویر دیده می‌شود که برای سکه‌های اسکندر نامتعارف است اضافه کرد: از سوی دیگر، کیفیت نقش سکه بسیار ضعیف و طراحی آن ناشیانه به‌نظر می‌رسد و همین مسائل پیش از هرچیز سبب تردید در اصالت این سکه می‌شوند.

پژوهشگر مؤسسۀ سکه‌شناسی دانشگاه وین همچنین گفت: با وجود آنکه رنگ سطح این سکه مشابه طلاست، بر اساس آزمایش تجزیۀ عنصری جنس این سکه آلیاژی از مس و روی (برنج) تعیین شده و این در حالیست که اسکندر و جانشینانش هرگز سکۀ برنجی ضرب نکرده‌اند و نقش سکۀ مورد نظر منحصر به مسکوکات زرین است.

وی با اظهار اینکه باید توجه داشت که شرقی‌ترین ضرابخانه‌های امپراتوری اسکندر در شوش و اکباتان (همدان) قرار داشته‌اند گفت: البته احتمال وجود ضرابخانه‌های ناشناختۀ شرقی‌تر را نمی‌توان انکار کرد ولی یک ضرابخانۀ رسمی طبعاً باید سکه‌هایی با جنس و کیفیت معیار و متناسب با سایر ضرابخانه‌ها تولید می‌کرده است.

شواربی افزود: حال آنکه سکۀ مورد نظر نه از نظر جنس و نه از نظر سبک و کیفیت تصویر تناسبی با سکه‌های اصیل آن دوره ندارد و از سوی دیگر کشف این سکه در یک لایۀ آشفتۀ بسیار متأخرِ منسوب به دوران صدر اسلام و اواخر ساسانی تردید در اصالت این سکه را دوچندان می‌کند.

او تصریح کرد: از آنجا که این سکه از یک کاوش باستان‌شناختی به دست آمده است نمی‌توان آن را یک نمونۀ جعلی جدید تلقی کرد.

پژوهشگر مؤسسۀ سکه‌شناسی دانشگاه وین اظهار داشت: بنابراین، به‌نظر می‌رسد که این سکه یک ضرب تقلیدی متأخر از مسکوکات اسکندر در شرق ایران باشد؛ چنان‌که اقوام کِلتی (سِلتی) نیز در اروپای مرکزی سکه‌های تقلیدی مشابهی هم از فلزات گرانبها و هم از فلزات پست ضرب می‌کرده‌اند.

پیشینه جعل سکه

وی با تصریح به اینکه می‌توان این احتمال را مطرح کرد که سکۀ مورد نظر یک جعل قدیم باشد، افزود: پیشینۀ جعل سکه به آغاز ضرب سکه در لودیه در قرن هفتم پیش از میلاد بازمی‌گردد و در هر دورۀ تاریخی، کنار سکه‌های رایج آن دوره سکه‌های جعلی مشابه نیز همواره تولید می‌شده و به بازار آن زمان راه می‌یافته است.

به‌عبارت دیگر، در زمانی که سکه‌های اسکندر و جانشینان او همچنان رایج بوده و استفاده می‌شده ممکن است یک نمونۀ ضعیف از مسکوکات زرین اسکندر از آلیاژی طلایی‌رنگ جعل شده و به‌طریقی به یک لایۀ متأخر در این محوطه در شرق ایران راه یافته باشد.

خانه فردوسی پس از هزار سال مرمت می‌شود

وی در پایان تصریح کرد: در هر صورت، اظهار نظر قطعی دربارۀ این سکه نیاز به مطالعات تکمیلی و به‌دست آمدن شواهد قطعی‌تر دارد و تا آن زمان نمی‌توان در این باره نظر قطعی داد.