به گزارش مشرق، در یکی دو دهه اخیر، یکی از منابع مکتوب قابل رجوع درباره تاریخ معاصر، خاطراتی بوده که از مرحوم آیت‌ا... هاشمی رفسنجانی منتشر شده اما با نامه‌نگاری‌هایی که میان سید یاسر جبرائیلی (نویسنده کتاب روایت رهبری) و محسن هاشمی فرزند مرحوم هاشمی رفسنجانی صورت گرفت حرف و حدیث‌هایی درباره سندیت این خاطرات مطرح شده است.

این نامه‌نگاری‌ها از سوی جبرائیلی شروع شد و او در اولین نامه با مخدوش دانستن بخش‌هایی از خاطرات (که مربوط به جلسه 14 خرداد 68 مجلس خبرگان است) خواستار اصلاح آن شد و هاشمی نیز در جوابیه‌ای اعلام کرد اگر مخدوش بودن این بخش‌ها ثابت شود اصلاحات تکمیلی در پی‌نوشت خاطرات منتشر خواهد شد. در ادامه یاسر جبرائیلی هم در نامه دیگری به محسن هاشمی، پیشنهادهایی در این زمینه مطرح کرد.

بیشتر بخوانید:

خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی را چگونه بخوانیم؟

ماجرای ممنوع‌الخروجی وزیر دولت هاشمی

اما با گذشت چند روز از این نامه‌نگاری‌ها برخی رسانه‌ها بار دیگر با رجوع به برخی اسناد، متن خاطرات مرحوم هاشمی را غیرقابل خدشه عنوان کرده‌اند که از جمله اینها، گزارشی است که از سوی خبرگزاری ایرنا منتشر شده است. جام‌جم با مرور مشروح مذاکرات جلسه مجلس خبرگان در 14 خرداد 68 که به انتخاب رهبر جمهوری اسلامی ایران پس از ارتحال امام خمینی (ره) اختصاص داشته است، صحت و سقم مطالب منتشر شده از سوی دو طرف را بررسی کرده است.
ماجرا از کجا آغاز شد؟

سید یاسر جبرائیلی که چندی قبل کتاب روایت رهبری را منتشر کرد در نامه‌ای به محسن هاشمی اینگونه عنوان کرد که هنگام بررسی اسناد و مدارک تاریخی برای نگارش کتاب، متوجه شده بعضی از بخش‌های خاطرات مرحوم هاشمی رفسنجانی با مشروح مذاکراتی که در جلسه 14 خرداد 68 مجلس خبرگان انجام شده، همخوانی ندارد و به اعتقاد او نادرست است.

بیشتر بخوانید:

راهکار جبراییلی برای تصحیح خاطرات هاشمی

جبرائیلی در بخشی از این یادداشت با اشاره به بخشی از خاطرات مرحوم هاشمی رفسنجانی درباره مذاکرات خرداد 68 در مجلس خبرگان مبنی بر این‌که ابتدا آیت‌ا... گلپایگانی به عنوان نامزد رهبری مطرح شد و 14 نفر به ایشان رای دادند، گفته بود، اسناد مربوط به مذکرات ۱۴ خرداد ۶۸ نشان می‌دهد این ماجرا از اساس واقعیت ندارد و به هیچ وجه درباره حضرت آیت‌ا... گلپایگانی، هیچ‌گونه رای‌گیری انجام نشده است که تعداد آرای ایشان، ۱۴ باشد.

جبرائیلی به برخی دیگر از خاطرات مرحوم هاشمی‌رفسنجانی درباره همان جلسه مجلس خبرگان نیز ابهاماتی مطرح کرده بود از جمله این‌که مرحوم هاشمی در جایی گفته بود حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در این جلسه در دفاع از رهبری شورایی سخنرانی کرده‌اند؛ این در حالی است که اگرچه بر اساس اسناد و مدارک می‌توان دریافت که ایشان موافق رهبری شورایی بوده‌اند اما در دفاع از این مساله، سخنرانی نکرده‌اند.  

در پی انتشار این نامه، محسن هاشمی در نامه‌ای به درخواست جبرائیلی پاسخ داد و با بیان این‌که خانواده آیت ا... هاشمی رفسنجانی، هیچگاه معتقد به خطاناپذیری و مصونیت داشتن ایشان از اشتباه نبوده و نیستند، نوشت: به محض آن‌که اشتباه بودن بخشی از آثار و خاطرات ایشان اثبات شود، نسبت به انتشار اسناد و توضیحات تکمیلی، در پی نوشت خاطرات اقدام خواهد شد.

هاشمی در عین حال برای اثبات صحت خاطرات مرحوم هاشمی، استناداتی آورد از جمله این‌که آیت ا... هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۹۰، قبل از انتشار کتاب خاطرات خود، نسخه‌ای را جهت مطالعه و اظهار نظر رهبر معظم انقلاب، شخصا به ایشان تقدیم کرد و ملاحظه‌ای نیز در مورد این بخش از خاطرات از سوی مقام معظم رهبری به ایشان بیان نشد. به‌گفته فرزند ارشد مرحوم هاشمی، بیان این روایت منحصر به خاطرات روزنوشت پدرش نیست بلکه طی 30 سال گذشته در محافل و مصاحبه‌های گوناگون به این موضوع پرداخته شده است.

جبرائیلی در پاسخ به جوابیه هاشمی نوشت: حتما این استدلال را می‌پذیرید که نه از بیان نشدن ملاحظه‌ای از سوی رهبر انقلاب درباره خاطرات آقای هاشمی می‌توان تایید ایشان بر این خاطرات را استنتاج کرد و نه سکوت اعضای خبرگان در قبال روایت مرحوم هاشمی از جلسه در سالیان گذشته می‌تواند دلیلی علمی بر صحت خاطرات ایشان باشد. هم فیلم و هم متن مشروح مذاکرات اجلاسیه 14 خرداد 1368 موجود است و جایی که اسناد قطعی و غیرقابل تشکیک وجود دارد، استدلال‌های دیگر خارج از بحث است.

نویسنده کتاب روایت رهبری پیشنهاد کرد برای این‌که توامان اصالت نوشته‌های مرحوم هاشمی حفظ شده و از حقایق تاریخی نیز صیانت شود، با استناد به صورت مشروح مذاکرات، در پاورقی خاطرات مربوط به 14 خرداد 1368 مرحوم هاشمی، توضیحی کافی و وافی در این باره داده شده و حتی المقدور، اصل سند درج شود.

ایرنا چه می‌گوید

چند روز قبل خبرگزاری ایرنا با اشاره به نامه‌نگاری‌های انجام شده میان جبرائیلی و هاشمی در گزارشی تاکید کرد، خاطرات مرحوم هاشمی، مستند است و قابل خدشه نیست. بخشی از استناداتی که در گزارش ایرنا وجود دارد خاطراتی است که از اعضای وقت مجلس خبرگان منتشر شده است. به عنوان مثال این بخش از خاطرات آیت‌ا... فیض‌گیلانی که می‌گوید: بعد از تصمیم‌گیری خبرگان رهبری درباره انتخاب رهبری فردی به‌جای شورایی، «اسم آیت‌ا... گلپایگانی به میان آمد. موافقان صحبت کردند اما مخالفی نداشت، چون کسی حاضر نشد برود پشت میز و بگوید آقای گلپایگانی اشکال دارد و صلاح هم نبود.

بعد به‌کفایت مذاکرات رأی گرفتیم و آقای گلپایگانی رأی نیاورد...». ایرنا همچنین برای اثبات درست بودن خاطرات مرحوم هاشمی درباره جلسه خبرگان، به مطلبی که در وب‌سایت نو+جوان دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب منتشر شده و نیز اطلاعیه‌ای که پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس خبرگان رهبری در دی ماه ۹۶ منتشر کرد استناد کرده است که در هر دو منبع، تاکید شده که درباره آیت‌ا... گلپایگانی رأی‌گیری شد ولی ایشان تنها ۱۴ رأی موافق و ۶۱ رأی مخالف داشتند. 

جست‌وجوهای جام‌جم چه می‌گوید

بررسی مشروح مذاکرات جلسه خبرگان در 14 خرداد سال 68 نشان می‌دهد که در این جلسه ابتدا درباره شورایی یا فردی بودن رهبری پس از ارتحال امام خمینی (ره) صحبت می‌شود و البته در خلال سخنرانی‌ها درباره این دو نوع رهبری، مصادیق نیز مطرح می‌شود.  

در این بخش از سخنرانی‌ها از آن‌جایی که در قانون اساسی آن زمان، مرجعیت بالفعل یکی از شرایط رهبری بوده است یکی از افرادی که در سخنرانی اغلب اعضا از ایشان نام برده می‌شود آیت‌ا... گلپایگانی بوده است. ظاهرا دلیل نام برده شدن از ایشان به صورت خاص این بوده که اولا مورد حمایت اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم برای مسؤولیت رهبری بوده و از سوی دیگر پذیرش مسؤولیت رهبری از سوی ایشان بیش از سایر مراجع، محتمل به نظر می‌رسیده است.  

در همین زمینه می‌توان به این نکته اشاره کرد که در خلال سخنرانی‌ها یکی از حضار از آیت‌ا... خویی برای مسؤولیت رهبری نام می‌برد اما سخنران که آیت‌ا... سید مهدی روحانی بوده است، می‌گوید:‌ بابا! آن‌که دستتان بهش نمی‌رسد. نمی‌آید.

از جمله افرادی که در این جلسه نفیا و اثباتا، نام آیت‌الله گلپایگانی را در زمینه رهبری مطرح می‌کنند می‌توان به حضرات آیات آذری قمی، صانعی، خلخالی، هاشمیان، سید مهدی روحانی و .... اشاره کرد. مثلا آیت‌الله روحانی در خلال سخنرانی‌ها درباره فردی یا شورایی بودن رهبری، ضمن دفاع از رهبری فردی و پس از ارائه مستنداتی درباره صلاحیت آیت‌الله گلپایگانی برای رهبری می‌گوید: به آیت‌الله گلپایگانی رای بدهند آقایان و بعد هم عرض کنم یک نقاط ضعفی در ایشان باشد - کی هست که نقطه ضعف ندارد؟- اینها را یک‌جوری درستش بکنند.

آیت‌الله آذری قمی نیز در سخنرانی خود می‌گوید: پیشنهاد خود بنده این است که ایشان ( آیت ا... گلپایگانی) را به عنوان رهبر، انتخاب بکنیم؛ چون مرجع هم هست، صلاحیت مرجعیت هم دارد؛ همه چیزش درست است و تقریبا تنها مرجعی است که الان در ایران وجود دارد و می‌تواند رهبر باشد. آیت‌ا... آذری قمی در ادامه سخنان خود هم پیشنهاد می‌کند که آیت ا... خامنه‌ای به عنوان قائم مقام رهبری انتخاب شوند.

شرط مرجعیت برای رهبری

رفته رفته در جریان سخنرانی‌ها در مورد رهبری فردی یا شورایی، مباحثی درباره الزامی نبودن بحث مرجعیت برای رهبری توسط برخی سخنرانان مطرح می‌شود. مثلا آیت ا... سید محسن موسوی تبریزی می‌گوید: حالا آقایان در تنظیم این قانون اساسی، مساله سیاست و دیانت و وضعیت حضرت امام را و آن روزگار را در نظر گرفتند، گفته‌اند خب با مرجعیت خوب می‌شود پیش رفت؛ در مقابل مرجعیت همه مردم، اطاعت می‌کنند و با یک اشاره، همه حرکت می‌کنند لذا  آمدند این لفظ «مرجعیت»را هم گذاشتند.

مرحوم خلخالی هم در سخنرانی خود می‌گوید: اگر بنا بود که ملاک در این رهبری، مرجعیت بالفعل بوده باشد خود حضرت امام امت، آقای گلپایگانی را می‌دیدند، خیلی هم سرحال، ارتباط هم داشتند و امام به هیچ وجه به این مساله توجه نکردند.

آیت‌ا... امینی هم در این جلسه با اشاره به نامه‌نگاری با امام خمینی(ره) درباره نظر ایشان در خصوص شرط مرجعیت برای رهبری، بخشی از پاسخ امام به این نامه را در این جلسه قرائت می‌کند: من از ابتدا معتقد بودم و اصرار داشتم که شرط مرجعیت لازم نیست. مجتهد عادل مورد تایید خبرگان محترم سراسر کشور، کفایت می‌کند. .... در اصل قانون اساسی، من این را می‌گفتم ولی دوستان در شرط مرجعیت پافشاری کردند، من هم قبول کردم. 

آیت‌ا... خامنه‌ای، اولین گزینه برای رهبری فردی

پس از طرح این نظرها و اعلام کفایت مذاکرات در مورد رهبری شورایی و فردی، رای‌گیری می‌شود که 45 نفر به رهبری فردی رای می‌دهند و بنابراین رهبری شورایی از دستور کار خارج می‌شود. همان‌طور که در کتاب روایت رهبری‌ عنوان شده، برخلاف آنچه در خاطرات مرحوم هاشمی آمده است حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای تا این بخش از جلسه که مباحث درباره فردی یا شورایی بودن رهبری بوده است اصلا سخنرانی نداشته‌اند.

جالب اینجاست که پس از تصویب فردی بودن رهبری، دیگر اصلا نامی از آیت‌ا... گلپایگانی مطرح نشده است و بلافاصله نام آیت‌ا... خامنه‌ای مطرح می‌شود. در اینجا خوب است به بخشی از مشروح مذاکرات جلسه خبرگان که به تصویب رهبری فردی و تمرکز بحث‌ها درباره مصداق رهبری است توجه شود:

آقای هاشمی رفسنجانی: چهل و چهار، چهل و پنج نفر ایستادند. فردی، تصویب شده است. حالا باید روی فرد رای بگیریم.

یکی از نمایندگان: پیشنهاد من، پیشنهاد من، آقای خامنه‌ای است.

آقای هاشمی رفسنجانی: خیلی خب.

(همهمه نمایندگان)

آقای هاشمی رفسنجانی: ما هم، پیشنهادمان آقای خامنه‌ای است.

(همهمه نمایندگان)

بعد از این گفت و شنود میان اعضای مجلس خبرگان و هیات رئیسه، مرحوم هاشمی به نقل خاطره معروف خود درباره نظر مساعد امام‌خمینی (ره) درباره رهبری آیت‌ا... خامنه‌ای می‌پردازد و بعد هم از آیت‌ا... خامنه‌ای که قبلا برای سخنرانی وقت گرفته بودند برای قرار گرفتن پشت تریبون دعوت می‌شود.

پس از پایان سخنرانی آیت‌ا... خامنه‌ای درباره نظر اعضا در خصوص انتخاب ایشان به عنوان رهبر آینده نظام جمهوری اسلامی، رای‌گیری می‌شود که چون در آن زمان، رای‌گیری با قیام و قعود بود و شمارش آرا همان موقع از طریق شمارش افراد نشسته یا ایستاده صورت می‌گرفت آیت‌ا... مومن که از اعضای هیات رئیسه‌ مجلس خبرگان بود پس از شمارش افراد نشسته (مخالف رهبری آیت‌ا... خامنه‌ای) اعلام می‌کند که 14 نفر نشسته‌اند.آقای مومن تعداد افراد حاضر در جلسه را کمی بیش از 70 نفر اعلام می‌کند و مرحوم هاشمی هم می‌گوید: 56نفر هم ایستادند، با خودمان؛ رای آوردند؛ یک مقداری هم بیشتر از دو سوم است. 

ریشه‌های احتمالی اشتباهات

اعداد و ارقام موجود در سطور گذشته و مطالبی که در خاطرات مرحوم هاشمی رفسنجانی درج شده است این ذهنیت را ایجاد می‌کند که شاید مرحوم هاشمی با توجه به عدد اعلام شده از سوی آیت‌ا... مومن درباره تعداد مخالفان رهبری آیت‌ا... خامنه‌ای (14) و نیز مطرح بودن نام آیت‌ا... گلپایگانی به عنوان یکی از کاندیداهای رهبری در سخنرانی‌های آن روز، این دو موضوع را به شکلی در یکجا جمع کرده و آن 14نفر را به عنوان موافقان رهبری آیت‌ا... گلپایگانی عنوان کرده است.

 از سوی دیگر با توجه به گفت و شنودی که میان آیت‌ا... خامنه‌ای و آیت‌ا... هاشمی در جریان سخنرانی ایشان به عنوان کاندیدای رهبری انجام می‌شود بدیهی به نظر می‌رسد که آیت‌ا... خامنه‌ای از حامیان رهبری شورایی بوده‌اند. به عنوان مثال ایشان در جایی می‌گویند: بنده در بحث شورایی و فردی می‌خواستم بیایم اینجا صحبت کنم. فکر نمی‌کردم فردی رای بیاورد.

با این‌حال مرحوم هاشمی که ریاست جلسه را بر عهده دارد می‌گوید:‌آقای خامنه‌ای! ما تصویب کردیم شورایی نباشد؛ شما بر خلاف مصوبه ما نمی‌توانید بگویید.
 بر این اساس همان‌طور که مشخص است حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای اگرچه ظاهرا نظرشان در آن جلسه بر رهبری شورایی بوده اما بر خلاف خاطرات مرحوم هاشمی، سخنرانی در این زمینه نداشته‌اند. 

پاسخی به اصرار بر صحت خاطرات

علاوه بر این مستندات که نشان می‌دهد خاطرات مرحوم هاشمی در جاهایی با واقعیت انطباق کامل را ندارد، برخی از حاضران در آن جلسه نیز رای گیری درباره رهبری آیت‌ا... گلپایگانی را رد می‌کنند.

آیت ا... مجتهد شبستری، از اعضای خبرگان حاضر در جلسه روز 14 خرداد 68 و عضو مجمع تشخیص مصلحت در این زمینه به جام‌جم می‌گوید: در آن مقطع به صورت جدی نام آیت ا...گلپایگانی مطرح نشد و صرفا برخی از اعضای جلسه از جمله آیت‌ا..‌آذری قمی و... نام ایشان را مطرح کردند که البته تا جایی که به‌خاطر دارم کار به رای گیری در مورد ایشان نرسید.

درباره استناداتی هم که از سوی ایرنا به مطلب سایت نو+جوان و بیانیه دبیرخانه خبرگان شده می‌توان به پاسخی که از سوی سید یاسر جبرائیلی، نویسنده کتاب روایت رهبری داده شده توجه کرد.

جبرائیلی در پاسخی به گزارش ایرنا نوشته است: بررسی‌های نگارنده حاکی از آن است که هم مطلب سایت نو+جوان و هم بیانیه دبیرخانه خبرگان به استناد خاطرات مرحوم هاشمی نگاشته شده است. اولی اسناد را در اختیار نداشته و دومی به خاطرات مرحوم هاشمی اعتماد کرده و به سند رجوع نکرده است.

در واقع، دو مطلب یاد شده، صحه بر خاطرات مرحوم هاشمی نیست، مستند به خاطرات ایشان است و همین امر، اهمیت ابعاد مساله‌ای را نشان می‌دهد که مجبور به ورود به آن شدیم. البته مطلب سایت نو+جوان پس از انتشار، به دلیل خطا در روایت، از روی خروجی حذف شده بود و آنچه مورد استناد ایرنا قرار گرفته، بازنشر مطلب از وب‌سایت‌های دیگر است. از دبیرخانه محترم مجلس خبرگان نیز انتظار می‌رود طی بیانیه‌ای با استناد به فیلم و مشروح مذاکرات ۱۴ خرداد ۶۸، بیانیه قبلی را تصحیح کند.