به گزارش مشرق، استان تهران به عنوان مرکز ثقل توسعه در کشور چه در حوزه منابع انسانی و چه در حوزه‌های زیرساختی همواره در معرض آسیب‌ها و بحران‌های متعددی بوده است. افزایش بی‌رویه جمعیت در این استان باعث هدر رفت منابع زیرزمینی شده، و این استان را در آستانه برخی مشکلات قرار داده است.
فرونشست زمین از جمله مشکلاتی است که استان تهران با آن مواجه است، پدیده ای که هرچند وقت یکبار در گوشه‌ای از استان ایجاد مشکل می‌کند و به گفته کارشناسان یکی از چالش‌های مهم زیست محیطی این استان است.
فرونشست زمین، نشست تدریجی یا ناگهانی قسمت‌هایی از سطح زمین به واسطه نیروی ثقل است که در اثر انحلال، حفاری، جابه‌جایی مصالح یا استخراج سیالات زیرسطحی ایجاد می‌شود. پژوهشگران رابطه بین توسعه شهری و فرونشست زمین را رابطه‌ای دوجانبه می‌دانند که هر دو بر هم تاثیرگذاشته و تأثیر می‌پذیرند.
پژوهشگران معتقدند کلان‌شهرها به جهت رشد سریع در توسعه شهری در بخشهای مختلف صنعت، تجارت و حمل‌ونقل اثرات زیست محیطی منفی از خود بر جای می‌گذارند، مانند تغییر در کاربری اراضی کشاورزی به مسکونی، مصرف بی‌رویه منابع آبهای زیرزمینی جهت گسترش فعالیت‌های صنعتی و افزایش جمعیت. این اثرات منفی در نهایت منجر به بروز پدیده فرونشست می‌شود و همین پدیده می‌تواند برنامه و فرآیند توسعه شهر را متأثر سازد.
حل مشکل فرونشست همت جمعی می‌خواهد
فرونشست‌های اتفاق افتاده در سالهای اخیر تهران را مستعد این پدیده نشان داده است و می‌تواند در صورت عدم توجه مسؤولین بحران آفرین باشد. حساسیت این موضوع نشان می‌دهد که حل این بحران نیازمند عزم جدی و حرکتی یکپارچه است.
معاون فنی اداره محیط زیست استان تهران با اشاره به اینکه محیط زیست به‌تنهایی نمی‌تواند جلوی پدیده‌های مختلف را بگیرد،گفت: فرونشست زمین در تهران از مرحله هشدار گذشته و به مرحله بحران رسیده است.
مهرداد کتال محسنی در یک برنامه رادیویی صحبت می‌کرد، فرونشست را زخم سرباز کرده زمین بر اثر بهره‌برداری بی‌رویه و فعالیت‌های نامناسب اقتصادی و اجتماعی انسان روی زمین دانست.
آگاهی‌بخشی و آموزش مردم درباره چگونگی استفاده بهینه از منابع می‌تواند تا حد زیادی پدیده‌ها و مخاطرات محیط زیستی را کاهش دهد
محیط زیست به‌تنهایی نمی‌تواند جلوی پدیده‌های این چنینی را بگیرد. امیدواریم در آستانه ۵۰ سالگی سازمان محیط زیست، نیرو، اعتبارات و تجهیزات لازم در اختیار ما قرار گیرد تا بتوانیم نقش خود را به‌درستی ایفا کنیم.
کتال‌محسنی با بیان اینکه پدیده فرونشست بیشتر داخل محدوده شهری بر اثر حفاری‌های مترو اتفاق می‌افتد، گفت: فرونشست در منطقه جنوب و جنوب‌غربی تهران حد فاصل مناطق مسکونی، کشاورزی و مهاجرپذیر مانند ورامین، پاکدشت و دشت‌های مختلف رخ داده است.
کشورهای پیشرفته از پساب و فاضلاب تولید شده بیش از هفت بار استفاده می‌کنند اما ما در برخی موارد محدود از این آب‌ها استفاده مجدد می‌کنیم درحالی‌که با کمبود شدید منابع آبی مواجه هستیم. متاسفانه پروژه‌های بزرگ از جمله سدسازی و انتقال آب بین حوضه‌ای مطابق با معیارهای محیط زیستی نیست.
نقشه‌های فرونشست‌های استان تهران
طبق گزارش سازمان نقشه‌برداری کشور، بسیاری از مناطق استان تهران سالانه از کمتر از ۹ و نیم میلیمتر تا بیش از ۲۰۱ میلیمتر در حال فرونشست هستند. اینفوگرافی پیش رو بر اساس آخرین نقشه‌های فرونشست‌های استان تهران در سازمان نقشه‌برداری کشور، تهیه شده است.
نقشه فرونشست استان تهران
دشت ورامین، شهریار و جنوب و جنوب غرب تهران در معرض خطر
در پژوهشی که در اولین شماره دوره نهم فصلنامه «دانش پیشگیری و مدیریت بحران»منتشر شده است وقوع مخاطره فرونشست با احتمال زیاد همچون کمربندی از جنوب شرق استان تهران تا غرب استان البرز کشیده شده و تعداد زیادی از شهرستان‌های استان تهران و البرز را تحت تأثیر قرار داده است.
بنا بر نتایج این پژوهش، مناطق جنوبی شهرستان تهران همچون چهار دانگه و هم‌چنین شهرستان‌های پاکدشت، پیشوا، بخشهای شمالی شهرستان ورامین و شهرری، بخش میانی شهریار، اسلامشهر، بهارستان، بخشهای شمالی رباط کریم از استان تهران و بخش جنوبی شهرستان کرج، هشتگرد و نظرآباد از استان البرز در معرض وقوع این پدیده با احتمال بسیار زیاد است.
محققان در این مقاله می‌گویند: «از نظر شاخص آسیب‌پذیری نیز در محدوده‌های مرکزی و جنوب غرب استان تهران بیشترین احتمال آسیب‌دیدگی وجود دارد. هم چنین در مرکز و غرب استان البرز در مناطق نظرآباد و ساوجبلاغ بیشترین آسیب‌پذیری متحمل است و در مناطق شرق و شمال غربی استان تهران کمترین میزان آسیب‌پذیری وجود دارد. در مجموع مناطق مرکزی و جنوب و جنوب غربی در برابر این پدیده وضعی بحرانی دارند و در حاشیه‌های شمال و شمال شرق از میزان بحرانی بودن شرایط کاسته می‌شود.»
در این پژوهش آمده است: «در شهر تهران و در مناطق ۱۸، ۱۹، ۲۰ و شهرری به دلیل میزان بالای مهاجرت افراد به این مناطق، فرونشست‌های زمین بیشتر است زیرا آب مصرفی جمعیت مهاجر ساکن در مناطق مذکور از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود.
طبق نقشه‌های مخاطره، آسیب‌پذیری و بحران تعدادی انبار مواد نفتی و سوختی و جایگاه‌های پمپ‌بنزین و جایگاه پمپ گاز، ایستگاه گاز، لوله‌کشی‌های انتقال نفت و خطوط فشار قوی برق و خطوط اصلی گاز، کارگاه‌های تولید و یا حاوی مواد خطرزا در محدوده فرونشست تهران قرار دارند».
زمین‌هایی که دیگر قابل کشاورزی نیستند
امامعلی یگان‌زاده رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان پیشوا درباره فرونشست زمین در پیشوا گفت: ساخت‌وسازهای غیرمجاز، ویلاسازی، تغییرکاربری و حفر چاه‌های غیرمجاز از جمله عوامل موثر بر فرونشست زمین در این منطقه است.
شکاف‌های عمیقی در دشت ورامین به وجود آمده و بسیاری از زیرساخت‌های شهرستان‌های ورامین و پیشوا از جمله تیرهای برق، دیواره‌های دامداری‌ها، میله‌های چاه‌ها و کانال‌های انتقال آب از بین رفته است.
شکاف‌های ایجاد شده در زمین‌های کشاورزی روستای معین‌آباد شهرستان پیشوا تا آنجا ادامه یافته که کشاورزی در این زمین‌ها امکان‌پذیر نیست و پرکردن چاله‌های ایجاد شده با خاک نیز میسر نیست. طبق آخرین آمار در تهران سالانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب افت آب زیرزمینی رخ می‌دهد که حدود ۸۰ میلیون مترمکعب مربوط به دشت ورامین و ۴۰ میلیون مترمکعب مربوط به دشت‌های تهران و شهریار است.
فرونشست زمین در جنوب ورامین و در حوالی روستای معین آباد شهرستان پیشوا با سالانه ۳۶ سانتیمتر نشست مواجه است و آنقدر حاد شده که درحال نزدیک شدن به مناطق مسکونی شهری در این شهرستان و نیز خطوط راه‌آهن و ۳ خط بزرگ فشارقوی است.
دشت ورامین قطب اول کشاورزی استان تهران است و بیش از ۹۰ هزار تن صیفی‌جات در تولید محصولات کشاورزی در استان تهران رتبه اول را دارد و بیش از ۴۰ درصد نیاز استان تهران یعنی بیش از ۹۰ هزار تن صیفی‌جات در این شهرستان تولید می‌شود.
با توجه به اهمیت کشاورزی در این منطقه ادامه فرونشست در طولانی مدت تهدیدی جدی برای امنیت غذایی پایتخت خواهد بود.
بخشهای جنوبی تهران مستعد فرونشست/ دشت تهران مشمول فرونشست سیستماتیک می‌شود
تیر ماه امسال کمیسیون‌های شهرسازی و عمران شورای شهر تهران، پیرو درخواست سازمان نقشه برداری کشور، به بررسی پدیده فروریزش و فرونشست زمین در تهران پرداختند.
زهرا نژاد بهرام عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران در این نشست توضیح داد که دشت تهران مشمول فرونشست سیستماتیک می‌شود که در بخشهای جنوب و جنوب غربی به سمت لایه پایینی شهرستان کرج در حال حرکت است.
به گفته وی فرونشست معمولاً به دو دلیل اتفاق می‌افتد؛ یکی برداشت بی‌رویه از منابع آب و دیگری وجود گسل‌ها اما بحث اصلی این است که باتوجه به برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی و غیر آبی زمین، که در راستای توسعه از منابع زمین صورت می‌گیرد، فرونشست ایجاد می‌شود و به واقع آسیبهای جدی برای سازه‌های سطحی و زیرزمینی به ارمغان می‌آورد.
سه چالشی که تهران را تهدید می‌کند کدامند؟
نژادبهرام گفت: سه مساله طبیعی شهر تهران را تهدید می‌کند؛ موضوع سیلاب‌ها، فرونشست زمین و زلزله که مهم این است که وقتی میزان منابع برداشتی از زمین با منابع تزریقی به آن هم خوانی نداشته باشد، مساله فرونشست بیشتر نمود پیدا می‌کند.
عضو شورای شهر تهران ادامه داد: حدود ۸۴۰ میلیون متر مکعب آب در تهران مصرف و ۸۰۰ میلیون بازگشت دارد که این عدم تراز مصرف و بازگشت، مساله ایست که ما را نگران می‌کند. شهر تهران بیش از ۹۲۵هزار پارسل دارد که ۹۰۰ هزار پارسل آن به شبکه فاضلاب متصل شدند. دوهزار کیلومتر شبکه جمع آوری آبهای سطحی در تهران وجود دارد؛ ۷۶ کیلومتر تونل فاضلاب و ۹۰۰۲ هزار انشعاب آب که با توجه به اینها باید ۲۲ تصفیه خانه در تهران دایر شود که بخشی از آن هنوز تکمیل نشده است.
باید تهدید پدیده فرونشست را جدی گرفت
آنچه مشخص است این است که تهدید پدیده فرونشست در استان تهران بسیار جدی است و اولین قدم برای مقابله و پیشگیری از این مسئله تغییر نوع نگاه مسوولین است. با توجه به افزایش جمعیت در استان تهران به ویژه مناطقی که در معرض تهدید هستند توجه به این مسئله باید بسیار جدی‌تر از گذشته باشد تا شاهد اتفاقات ناگوار نباشیم. این پدیده که ناشی از استفاده نادرست انسان از منابع طبیعی است امروز آنقدر جدی است که گویی محیط زیست به انتقام از خطوط راه‌آهن و فشار قوی ساخت دست انسان‌ها به پا خواسته است.
۰۰:۰۵ - ۱۳۹۸/۰۶/۲۲
