به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، توسعه نسل جدید جنگنده ها از جمله موضوعاتی است که بسیاری از کشورهای مهم جهان در دهه های اخیر به آن توجه داشته اند. اما در سالهای گذشته، همواره این نکته مطرح می شد که با ورود نمونه های مشهور و پر سر و صدایی چون اف-۳۵ و نفوذ آمریکا روی بسیاری از کشورهای جهان، عملا شرایط و امکان ظهور نمونه هاید گیری، در میان کشورهای غربی وجود ندارد و ایالات متحده، یکه تاز این موضوع خواهد بود. اما هرچه جلوتر رفت، طرفداران و علاقمندان به این جنگنده کمتر شده و مشخص شد این محصول آمریکایی، بیش از آنکه بهترین جنگنده نسل ۵ باشد، محصول خروجی پروپاگاندا رسانه های این کشور است.

به همین خاطر، در سالهای اخیر نوع جدیدی از حرکات بومی در کنار پروژه های مشترک در حال تعریف شدن است و حالا چندین کشور از متحدان آمریکا سعی کرده اند به صورت بومی یا مشترک اما بدون حضور پدر خوانده، به سراغ توسعه جنگنده های جدید بروند.

بیشتر بخوانید:

«تولید در داخل کشور»؛ شرط جدید خریداران سلاح برای تقویت فناوری بومی/ شرکای قدیمی آمریکا و اروپا به دنبال «خودکفایی نظامی» +عکس

ارتش انگلیس هم متوجه بدعهدی آمریکا شد اما برخی در داخل هنوز امیدوارند/ جزییات تحول بزرگ در سیاست‌های نظامی متحد مشهور ایالات متحده +عکس

جزییات جدید از کلاهبرداری آمریکا بابت فروش اف-۳۵ به انگلیس/ «ملکه الیزابت»؛ اولین ناوهواپیمابر جهان که هواپیمای عملیاتی ندارد! +عکس

حضور سنگین آمریکا در منطقه شرق آسیا ، خصوصا در دو کشور ژاپن و کره جنوبی از جمله مباحثی بوده که از پس از پایان جنگ جهانی دوم کلید خورده و تا به امروز نیز ادامه داشته است. با پیش آمدن بحث توسعه جنگنده های نسل ۵ و نیاز به خرید این هواپیماها، ژاپن و کره جنوبی به دلیل رو به رو بودن با سطح بالایی از تهدیدات مثل کره شمالی و چین و نبود زمان کافی برای توسعه یک طرح بومی در آن دوره، به ناچار بحث خرید هواپیماهای اف ۳۵ را در دستور کار قراردادند. برنامه کره جنوبی در حال حاضر خرید ۸۰ فروند جنگنده اف ۳۵ است که ۶۰ فروند از آنها از مدل A و ۲۰ فروند از مدل B است که در نیروی دریایی این کشور و برای نسل جدید پرنده های پنهانکار مورد استفاده قرار می گیرد.

اگرچه تصور می شد کره جنوبی در شرایط فعلی گزینه ای غیر از اف ۳۵ را ندارد، ولی کره ای ها پروژه ای موسوم به KF-X  را از قبل از سال ۲۰۱۰ میلادی آغاز کرده اند. طرح مورد نظر کره ای ها در حقیقت نه یک جنگنده کاملا پنهانکار بلکه توسعه یک پرنده در فضایی بین نسل ۴.۵ و ۵ جنگنده های مدرن امروزی بوده است. از نظر طراحی و ظاهر این هواپیما سطح بالاتر پنهانکاری نسبت به پرنده ای مثل اف ۱۵ یا اف ۱۶ قرار دارد ولی در مقایسه با پرنده ای مثل اف ۳۵ در سطحی پایین تر.

اولین جنگنده مربوط به برنامه KF-X  در مراحل پایانی نصب قطعات

یکی از نکات جالب در خصوص این پروژه، همکاری با آمریکا در آن است. کره ای ها در ابتدا موافقت شرکت لاکهید مارتین را برای انتقال بخشی از فناوری های مهم بر اساس طرح اف ۳۵ را به منظور استفاده در پرنده جدید خود گرفتند که از جمله این مباحث حوزه رادار آرایه فازی فعال ، سیستم اخلال گر راداری و سیستم جستجو گر حرارتی و الکترواپتیک بود اما با مخالفت دولت آمریکا و متوقف شدن این بخش ، تمام این سه بخش توسط شرکت های کره ای توسعه پیدا کرده اند.

در حقیقت کره ای ها یک طراحی ساده تر نسبت به اف ۳۵ را به عنوان هدف گذاری اولیه خود مطرح کرده و با وجود استفاده از موتورهای آمریکایی در این بخش، در حوزه طراحی سازه و سیستم های الکترونیکی و اپتیکی مورد نیاز که دو بخش مهم از ساخت یک جنگنده است نیاز خود به خارج را متوقف کرده اند. در حال حاضر تقریبا اولین نمونه این جنگنده آماده شده و به احتمال فراوان در سال جاری میلادی شاهد پرواز اولین جنگنده از این سری در آسمان کره جنوبی خواهیم بود. از جمله شرکت های کره ای فعال در این بخش ، صنایع هوایی کره جنوبی و شرکت LIG Nex۱ و Hanwha را می توان نام برد که همه از جمله بزرگان صنعت نظامی این کشور در حال حاضر هستند.

ژاپنی ها دیگر کاربر بزرگ جنگنده اف ۳۵ با حدود ۱۴۷ است که سفارش آنها در مراحل مختلف تحویل هستند. در دوران ترامپ در کاخ سفید ژاپنی ها برای راضی کردن تاجر نیویورکی ناچار به افزایش سهم خود در خرید این هواپیما شده و عملا بعد از آمریکا در حال حاضر دومین کاربر بزرگ در جهان در خصوص جنگنده های اف ۳۵ هستند. اصولا ژاپن به عنوان کشوری که در انتهای جنگ دوم جهانی به اشغال درآمده و جزو طرف های شکست خورده جنگ بود، حتی تا به امروز هم در موارد بسیاری هنوز تحت فشار و اثرپذیری بالایی از آمریکا در حوزه های مختلف خصوصا نظامی است.

نمونه اثبات گر فناوری ایکس ۲

نمایه گرافیکی از طرح اولیه و مفهومی پروژه F-X ژاپن

در بحث جنگنده های نسل ۵ و پنهانکار شاید بتوان گفت که در کنار آمریکا ، ژاپن یکی از اولین کشورهای دنیا بود که وارد حوزه عملی و توسعه مطالعات و زیرساخت ها برای توسعه این نسل از جنگنده ها شد. طرح موسوم به ایکس ۲ از شرکت میتسوبیشی ژاپن یک اثباتگر فناوری بود که در سال ۲۰۱۶ برای اولین بار به پرواز درآمد. این پرنده به کارشناسان ژاپنی کمک کرد که بسیاری از موارد مورد نیاز برای توسعه یک پرنده با طراحی پنهانکار را مورد مطالعه قرار دهند. هدف گذاری بعدی ژاپن طرح F-X است که گاهی در این کشور به صورت غیر رسمی به عنوان F-۳ نیز شناخته می شود.

این طرح به نوعی یک جنگنده پنهانکار چند ماموریتی است که بر اساس توسعه توانایی مختلف رزمی و البته به کار بردن فناوری های روز در دست طراحی است. ژاپنی ها در این بخش حتی در توسعه مسئله مهمی مثل موتورهای توربوفن نیز به صورت بومی پیش رفته اند تا نیازمند موتورهای آمریکایی نباشند و در این حوزه به دنبال یک پیشران ژاپنی هستند که بر اساس طرحی به نام XF۹ توسعه پیدا کرده است. در حوزه تسلیحاتی نیز ترکیبی از گزینه های بومی و خارجی برای این پرنده در نظر گرفته شده است.

در حوزه همکاری خارجی البته ژاپنی ها برای کاهش زمان و هزینه های توسعه در کنار بحث برخی از روابط خاص خارجی خود بین انتخاب شریک آمریکایی یا انگلیسی در حال انتخاب هستند. در چند سال اخیر شرکت BAE از انگلستان از جمله گزینه های قوی برای همکاری در این بخش معرفی شده اما از طرفی شباهت و نزدیک شدن بیش از حد در این سالها به ارتش آمریکا و محصولات آمریکایی عملا کار با انگلستان را در این بخش از نظر فنی برای ژاپنی ها سخت کرده و از طرفی مسئله فشارهای سیاسی نیز خود فاکتور مهمی در این حوزه است. در نهایت ژاپنی ها قصد دارند این پرنده را به صورت عملیاتی در اوایل دهه آینده میلادی وارد خدمت کنند.

ترکیه ؛ ماجراهای عجیب با اف ۳۵ و طرح بومی

نوع روابط دولت ترکیه با آمریکا در سالهای اخیر برای بسیاری از کارشناسان مسائل نظامی بدل به داستانی جالب شده است ! از مسئله سفارش اس ۴۰۰ روسی توسط یک عضو ناتو تا اخراج این کشور از طرح اف ۳۵ و تحریم صنایع دفاعی این کشور توسط آمریکا از جمله حوادث مهم و تقریبا غیر قابل باور بود که البته در یک بازه زمانی تقریبا کوتاه مدت در دوره دولت ترامپ رخ داد.

ترکیه با افزایش فشارها در حوزه طرح اف ۳۵، بحث توسعه جنگنده پنهانکار بومی را کلید زده و برنامه TF-X با محوریت صنایع هوایی این کشور کلید خورد. در ابتدای بحث مسئله مشارکت شرکت های آمریکایی در این طرح مطرح بود که دولت ایالات متحده چنین رقابتی را برنتابید و به دلیل فشارها و در نهایت با تحریم ترکیه، عملا این گزینه حذف شد. نکته بسیار قابل توجه در این جا وارد شدن جدی انگلیس به برنامه های نظامی ترکیه از جمله این طرح است.

در حال حاضر شرکت BAE به عنوان یک شرکت به نوعی اروپایی اما بیشتر انگلیسی به عنوان شریک اصلی ترکیه در این بخش به حساب می آید. صنایع دفاعی ترکیه بحث هایی مثل تولید رادار آرایه فازی فعال و تسلیحات بومی برای این جنگنده را کلید زده اند.

ماکتی از نمونه اندازه واقعی پروژه TF-X ترکیه

در حوزه موتور بحث هایی مربوط به توسعه بومی یک سیستم پیشران با همکاری شرکت رولز-رویس انگلستان مطرح است. با وجود تحریم های آمریکا ، انگلستان به صورت قوی همچنان به حمایت از ترکیه در این بخش پرداخته و عملا در حال پر کردن جای خالی آنها در این بازار است. این پرنده هم برای ورود به خدمت در دهه آینده میلادی در نظر گرفته شده است.

اروپا ؛ مشتریان و متحدان دیروز و رقبای امروز

در حوزه اتحادیه اروپا دو طرح جدید وجود دارد که نگاهی به حاضران در آنها نکات جالب و قابل توجهی را در نظر قرار می دهد. یکی پروژه Tempest از شرکت BAE انگلستان است. این کشور بعد از تجربه های تلخ در قصه اف ۳۵ و خسته شدن از تاخیرها و افزایش هزینه ها، پروژه جنگنده نسل جدید را با اتکاء به توان بومی بر اساس شرکت BAE به عنوان پیمانکار اصلی و شرکت رولز-رویس به عنوان سازنده موتور برنامه ریزی کرده است. نکته جالب در خصوص این طرح دو شریک دیگر آن یعنی سوئد و ایتالیا هستند.

ایتالیا خود از جمله شرکای اصلی در پروژه اف ۳۵ آمریکا بوده و نه فقط برای نیروی هوایی و بلکه برای نیروی دریایی خود اقدام به خرید این جنگنده از آمریکا کرده و اخیرا نیز ناو هواپیمابر این کشور برای دریافت جنگنده های اف ۳۵ بی و انجام تمرین های اولیه با آنها به آمریکا رفته بود.

نمایه گرافیکی از طراحی کلی جنگنده Tempest

انگلستان نیز به عنوان متحد قدیمی آمریکا در واقع کشوری بود که قرار بود در جریان پروژه اف ۳۵ دسترسی های خاص به آن داده شود. حالا هر دو کشور در کنار سوئد به دنبال یک طرح مشترک و دوری از ادامه همکاری با آمریکا رفته اند.  ایتالیا ۶۰ فروند از مدل A و ۳۰ فروند از مدل B اف ۳۵ را در اختیار خواهند گرفت.  البته دو کشور ایتالیا و انگلیس پیش از این نیز در پروژه های اروپایی مثل جنگنده یوروفایتر تایفون و تورنادو نیز سابقه طولانی مدت همکاری را داشته اند.

 درباره خود جنگنده Tempest بحث های خاص و قابل توجهی مثل توانایی بهره بردن از هوش مصنوعی ، کنترل دسته ای پهپادها ، مجهز شدن به تسلیحات انرژی مستقیم و سطح بالایی از توان به اشتراک گذاری اطلاعات در میدان نبرد با دیگر نیروهای خودی است که در حقیقت آن را در دسته جنگنده های نسل ۶ قرار می دهد.

اما در سمت دیگر میدان اروپا سه کشور فرانسه ، آلمان و اسپانیا با هم به دنبال طرح "سامانه رزم هوایی آینده" رفته اند که از جنگنده با سرنشین و بدون سرنشین ، بحث های مربوط به سطح بالای شبکه پذیری و به اشتراک گذاری اطلاعات ، بهره بردن از هوش مصنوعی ، پنهانکاری و تسلیحات نسل جدید را مورد استفاده قرار می دهد. در این طرح جمعی از بزرگان نظامی و هوایی اروپا مثل داسو ، ایرباس ، MBDA ، تالس و ام تی یو حاضر هستند.

نکته جالب در خصوص مشارکت آلمان در این طرح این است که مدتی پیش جنگنده اف ۳۵ به این کشور به عنوان نسل جدید جنگنده پیشنهاد شد ولی آلمان ها در این میان با رد کردن اف ۳۵ به سراغ خرید ترکیبی از جنگنده های جدید یوروفایتر اروپایی و همچنین اف ۱۸ آمریکایی رفتند که البته خرید اف ۱۸ نیز هنوز به صورت رسمی نهایی نشده است.

ماکت ارائه شده برای جنگنده مورد نظر در طرح سامانه رزم هوایی آینده

در این میان فرانسوی ها که فعلا به دنبال ارتقاء جنگنده رافال برای تامین نیاز رزمی خود هستند و اسپانیا و آلمان نیز عمدتا مسئله ارتقاء جنگنده های تایفون را به عنوان جنگنده اصلی در نظر دارند و پروژه سامانه رزم هوایی نیز طرح بعدی آن ها به حساب می آید.

در نهایت طرح اف ۳۵ آمریکا با افزایش شدید هزینه ها، مشکلات ادامه دار و تاخیر فراوان در تحویل، باعث شد بسیاری از کشورها رفتن به سمت گزینه های دیگر مثل توسعه با دیگر کشورها ، خرید حتی نمونه های پایین تر از نسل ۵ و گام برداشتن در راه تولید یک محصول بومی را انتخاب کنند. برخی اعتقاد دارند اصولا اف ۳۵ برنامه ای بود که آمریکا با گران نمایی طرح مورد نظر، در حقیقت بار مالی و کاری خود را کاهش داد اما با این اوصاف، دهه بعدی میلادی جایی خواهد بود که بسیاری از مدلهای جدید در حوزه رزم هوایی، خود را به عنوان رقبای قدر در مقابل طرح های آمریکایی معرفی خواهند کرد و دیگر خبری از انحصار ایالات متحده در این حوزه نخواهد بود.