سرویس جهان مشرق - بسیاری از نقاط دنیا طی چند هفته گذشته گرفتار شدیدترین حوادث بد آب‌وهوایی شده‌اند. باران‌های شدید موجب راه افتادن سیلاب عظیم در مرکز چین و اروپا شده‌اند؛ موج گرمای بی‌سابقه ۱۲۰ درجه فارنهایتی (۴۹ درجه سانتیگرادی) غرب کانادا را درنوردید؛ گرمای استوایی فنلاند و ایرلند را از خود متأثر ساخت؛ آتش به جان بوته‌زارها در توندرای سیبری افتاد و دمای هوا در آن منطقه به ۱۰۰/۴ درجه فارنهایت رسید، و در عین حال غرب آمریکا و برزیل نیز آتش‌سوزی‌های جنگلی عظیم و همچنین خشکسالی را تجربه کردند.
خسارت‌های عظیم به توسعه‌یافته‌ترین کشورهای دنیا
بسیاری از مناطق دنیا شرایط بد آب‌وهوایی و پیامدهای آن را طی ماه‌های تیر و مرداد ۲۰۲۱ همچنان تجربه می‌کنند. انتساب قطعی برخی رویدادهای بد آب‌وهوایی به عوامل مشخص همواره سخت و دشوار بوده است، چرا که متغیرهای فراوانی در این میان دخیل هستند. اما دانشمندان تقریباً متفق‌القول رویدادهای تابستان جاری در سرتاسر نیمکره شمالی را به تغییرات اقلیمی نسبت داده‌اند.
حتی در درون چنین بستری، دو بُعد برجسته‌تر از بقیه هستند. بُعد اول همانا شدت و حدت رویدادهای اقلیمی و تأثیرات آنها و بُعد دوم خسارت عظیم وارده به حتی توسعه‌یافته‌ترین کشورهاست. عدم آمادگی این کشورها موجب غافلگیری دولت‌ها و مردم آنها و بقیه دنیا شده است.
مردم به ویژه در اروپا و آمریکای شمالی از دیرباز تأثیرات اقلیمی را عاملی قلمداد کرده‌اند که بیش از همه کشورهای درحال‌توسعه و جزیره‌های کوچک را از خود متأثر می‌سازد و تصورشان این بوده که خودشان به نحو بهتری جهت مقابله با این تأثیرات مجهز هستند. به همین خاطر، رویدادهای تابستان سال جاری آنها را به شدت شوکه کرده است.
شمال اروپا، به ویژه انگلیس، آلمان، بلژیک، هلند، و ایتالیا شاهد باران‌های شدید و گاهاً سیل‌آسا و متعاقب آن وقوع آب‌گرفتگی و سیلاب در مناطق شهری بوده است. این امر موجب از دست رفتن جان بسیاری از افراد، خسارت به زیرساخت‌ها و منازل، و غافلگیری همه مسئولان محلی، منطقه‌ای، و کشوری شده است.
همزمان، جنوب اروپا و به خصوص ایتالیا، یونان، آلبانی، اسپانیا، کشورهای عضو یوگسلاوی سابق نظیر مقدونیه شمالی، و کشورهای دیگر واقع در منطقه مدیترانه یا مجاور آن موج گرمای شدید و آب‌وهوای خشک و متعاقباً آتش‌سوزی‌های عظیم جنگلی را تجربه کرده‌اند.
در همین حال، غرب آمریکا و کانادا در معرض موج گرمای بی‌سابقه قرار گرفته‌اند و مردم به ویژه در کانادا برای مواجهه با چنین حوادثی به هیچوجه آماده نیستند. این مناطق همچنین خشکسالی‌های طولانی و آتش‌سوزی‌های جنگلی در نواحی وسیع را تجربه کرده‌اند.
شمال و مرکز اروپا
جنوب شرق انگلیس طی روزهای ۲۱ تا ۲۵ تیرماه سال جاری گرفتار سیلاب ناگهانی شد و بیش از ۱۰۰ میلیمتر باران فقط در عرض یک یا دو ساعت در آن منطقه بارید. این میزان باران معمولاً در عرض یک ماه در آن منطقه می‌بارد. حتی کلانشهر لندن گرفتار سیلاب شدید شد و چند ایستگاه متروی معروف این شهر دچار آب‌گرفتگی شدند.
بخش اعظم شهر لندن بر روی دشت‌های سیلابی رودخانه تیمز بنا شده و این رودخانه در احاطه دیوارهای بتونی و سنگی قرار گرفته است. در نتیجه، آب مازاد جاری در شهر جایی ندارد که برود. سیستم زهکشی عهد ویکتوریایی انگلیس به گونه‌ای طراحی شده که فقط قادر به مدیریت بارش‌های معمولی و سبک است، نه باران‌های سیل‌آسایی که ظرف چند ساعت اتفاق می‌افتند. این بارش‌ها طی چند سال گذشته به یک رویه معمول بدل شده‌اند و علت آن به باور دانشمندان تغییرات اقلیمی است، پدیده‌ای که انگلیس برای مواجهه با آن آماده نیست. حتی سیستم فاضلاب و زهکشی زیرزمینی جدید و بزرگ‌تری که در حال حاضر در حال احداث است نیز از نظر مسئولان کفایت نمی‌کند.
شمال و مرکز اروپا بیش از بقیه جاها از توفانی که به مدت چند روز قاره اروپا را درنوردید، خسارت دیدند. طی این مدت، بارش سنگین باران‌های ۱۰۰-۱۵۰ میلیمتری و در برخی جاها بیش از ۲۰۰ میلیمتری طی ۲۴ ساعت و غالباً ظرف چند ساعت موجب طغیان رودخانه‌های اصلی در آلمان، بلژیک، هلند، و لوکزامبورگ شد.
پیش‌بینی می‌شود که این الگوی بارش شدید یا سنگین در قالب «ابرطوفان‌ها» بواسطه افزایش جهانی دمای هوا شدت یابد، چرا که بدین طریق رطوبت بیشتری جذب ابرها می‌شود و در نتیجه مقادیر عظیمی آب ظرف مدت زمان کوتاهی رها می‌شود.
باران‌های شدید و سیلاب بعداً سوئیس، اتریش، شمال ایتالیا، مجارستان، و کرواسی را به شدت درنوردیدند. دست‌کم ۲۲۴ نفر جان خود را از دست دادند. تعداد ۱۸۴ مورد از این مرگ‌ومیرها در آلمان اتفاق افتاد، کشوری که بیشترین خسارت‌ها را متحمل شد. خسارات عظیمی در اثر سیلاب به زیرساخت‌ها، منازل، مزارع، و شبکه برق وارد شد. این سیل‌ها به‌طور ناگهانی اتفاق افتادند و مردم فرصت چندانی برای فرار یا کسب آمادگی نداشتند. شرکت‌های بیمه خسارات وارده را بیش از ۵/۲ میلیارد یورو برآورد کرده‌اند و خسارات غیربیمه‌ای این وسط لحاظ نشده‌اند.
عدم آمادگی و ناتوانی آلمان در جلوگیری از سیلاب‌های شدید
آنچه که مسئولان را شوکه کرد، از دست رفتن جان آدم‌ها و وارد آمدن خسارات عظیم اقتصادی بود. تصاویری که رسانه‌ها در اروپا نشان دادند، معمولاً در کشورهای درحال‌توسعه مشاهده می‌شوند. سامانه‌های هشدار سیلاب که به خصوص آلمان به وجودشان می‌بالد، چندان مفید فایده واقع نشدند، چرا که دیرهنگام عمل کردند و پیام‌های ارسالی از طرف آنها نه از سیلاب قریب‌الوقوع بلکه از وقوع بارش حکایت داشتند. مردم قادر به درک این پیام‌ها و متعاقباً کسب آمادگی یا فرار نبودند.
چند عامل دیگر نیز در خصوص عدم آمادگی مردم و مسئولان در این کشورها نقش داشتند. فقدان شبکه‌های زهکشی کافی و نبود برنامه‌ریزی شهری متناسب با باران‌های شدیدی که بواسطه تغییرات اقلیمی پیش‌بینی شده بودند نیز این وسط برجسته گردیدند. بعلاوه، سامانه هشدار سیلاب آلمان تقریباً به‌طور کامل به رودخانه‌های اصلی وابسته است. با این حال، همانگونه که طی چند سال گذشته در انگلیس نیز مشاهده شده است، وقوع سیلاب ناگهانی در نهرها و رودخانه‌های کوچک در آلمان و جاهای دیگر امری غیرمنتظره بود و تلفات سنگینی به جای گذاشت. این یک الگوی آشنا در هند نیز است.
گذشته از این، توقف سامانه‌های طوفان‌زا در قاره اروپا پدیده‌ای بسیار نادر بود، اما با افزایش دما اکنون دیگر پیش‌بینی می‌شود این امر حدود ۱۵ برابر بیشتر رخ دهد. اگر جریان‌های بادی موسوم به «جریان‌های جتی» طبق پیش‌بینی‌ها بواسطه تغییرات اقلیمی از شتاب بیفتند، الگوی مزبور شاید وخیم‌تر شود. جریان‌های جتی به بادهایی اطلاق می‌شود که در ارتفاع بالا به دور نیمکره شمالی می‌چرخند. هلند هم یکی دیگر از کشورهایی بود که با سیلاب دست‌وپنجه نرم می‌کرد.
جنوب اروپا: آتش‌سوزی‌های آخرالزمانی در ترکیه و یونان و ایتالیا
در یک رویداد کاملاً متضاد، کشورهای واقع در جنوب اروپا نظیر اسپانیا و به ویژه کشورهای مجاور مدیترانه، ترکیه، یونان و دیگر کشورها موج‌های گرمایی خطرناکی را تجربه کرده‌اند و آب‌وهوای خشک باعث وقوع آتش‌سوزی‌های جنگلی گسترده شده است.
دمای هوا در یونان طی روزهای منتهی به اواسط مرداد ماه حدود ۴۵ درجه سانتیگراد بود و چند روز پیش به ۴۷ درجه سانتیگراد رسید، ۱ درجه کمتر از رکورد بالاترین دمای هوا در اروپا که در سال ۱۹۷۷ ثبت شد. مسئولان آب‌وهوایی اعلام کرده‌اند که موج گرمای کنونی شدیدترین موجب گرمایی است که این کشور تاکنون تجربه کرده است. هشدارها در خصوص وقوع موج گرما همچنین در بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، صربستان، جنوب ایتالیا، و رومانی صادر شده‌اند.
حتی شهر آتن نیز در حال حاضر در احاطه آتش‌سوزی‌های جنگلی در مناطق پیرامونی قرار دارد و بیش از ۷۸ مورد آتش‌سوزی در جنگل‌ها طی چند روز گذشته در آنجا گزارش شده‌اند. دستور تخلیه چند منطقه در حومه شهر آتن صادر شده است. آتش‌سوزی‌های جنگلی گسترده و مرگبار همچنین جنوب شرق ترکیه را درنوردیده‌اند و مسئولان را بر آن داشته‌اند تا مناطق گردشگری را تعطیل و تخلیه کنند.
آتش‌سوزی‌های جنگلی در جزیره ساردینای ایتالیا، مقدونیه شمالی، آلبانی، قبرس، و مناطق دیگر نیز ادامه دارند و آلودگی شدید ناشی از این آتش‌سوزی‌ها بسیاری از کشورهای مجاور نظیر مراکش، آلبانی، و لبنان را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
بسیاری از افراد جانشان را از دست داده‌اند و بیمارستان‌ها دارند به سرعت از بیماران گرمازده یا ناخوش از آلودگی هوا مملو می‌شوند. منازل، زیتون‌زارها، مراتع، و محصولات کشاورزی نیز خسارات زیادی دیده‌اند.
برخی سازمان‌های اروپایی گفته‌اند که آتش‌سوزی‌های بزرگ در سال ۲۰۲۱ بیش از سه برابر میانگین تاریخی طی هزاره جاری هستند و به احتمال بسیار زیاد از تغییرات اقلیمی نشأت گرفته‌اند.
آتش‌سوزی و خشکسالی‌های گسترده در آمریکا و کانادا
غرب آمریکا و کانادا از اوایل تیرماه تاکنون موج‌های شدید گرمایی، خشکسالی، آب‌وهوای خشک، و آتش‌سوزی‌های جنگلی ناشی از این موارد را تجربه کرده‌اند. موج گرما، شمال کالیفرنیا و ایالت‌های آیداهو، نوادا، اورگون، و واشنگتن و همچنین استان‌های بریتیش کلمبیا، آلبرتا، منیتوبا، قلمرو شمال غربی، و ساسکاچوان کانادا را درنوردیده است. کل این منطقه بنا بر گفته کارشناسان هواشناسی داغ‌ترین ماه‌های خود را تجربه کرد.
شهر لاس‌وگاس واقع در ایالت نوادا بالاترین رکورد دمایی پیشین خود که ۲/۴۷ درجه سانتیگراد بود را بار دیگر در اواسط ماه جولای تجربه کرد. بسیاری از مناطق دیگر نیز طی این مدت رکورد زدند. «دره مرگ» در ایالت کالیفرنیا دمای ۴/۵۴ درجه سانتیگراد را ثبت کرد که با رکورد ماه آگوست ۲۰۲۰ که به گفته برخی از دانشمندان بالاترین دمای ثبت‌شده بر روی زمین است، برابری می‌کرد.
با اینکه نسبت دادن برخی رویدادهای مشخص به تغییرات اقلیمی امری سخت و دشوار قلمداد می‌شود، اما مجموعه‌ای از پژوهشگران حوزه آب‌وهوا از آمریکا، کانادا، و اروپا گفته‌اند که این موج گرما را «عملاً بدون رجوع به تغییرات اقلیمی نمی‌توان توضیح داد.» آنها گفته‌اند که رویدادهایی نظیر این احتمالاً هر هزار بار یکبار اتفاق می‌افتند، اما روندها طی سال‌های اخیر نمایانگر احتمال به مراتب بیشتر وقوع چنین رویدادهایی در مقطع حاضر هستند.
افزایش آمار مرگ‌ومیر بر اثر حوادث طبیعی در کانادا
آب‌وهوای خشک و دمای بالای هوا به آتش‌سوزی‌های جنگلی دامن زده‌اند و این آتش‌سوزی‌ها بخش‌هایی از سیرا نوادا، اورگون، و کالیفرنیا را درنوردیده‌اند. آتش‌سوزی‌های جنگلی همچنین به جان استان بریتیش کلمبیا واقع در غرب کانادا افتاده‌اند. در آنجا، روستای لایتون دمای ۶/۴۹ درجه سانتیگراد را ثبت کرد که بالاترین درجه دمای هوا در تاریخ کانادا محسوب می‌شود و چند روز بعد در اثر آتش‌سوزی‌های جنگلی کاملاً نابود شد. خانه‌های بیشماری در اثر آتش‌سوزی از بین رفته‌اند و چند روستا و شهر تخلیه شده‌اند. خسارات گسترده‌ای به زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای و محصولات کشاورزی وارد شده و سیلاب نیز در اثر ذوب شدن غیرمعمول برف‌ها به راه افتاده است.
موج گرما همچنین جان بسیاری را در این منطقه گرفته و بسیاری را در اثر گرما و مشکلات مربوطه روانه بیمارستان‌ها کرده است. موارد مرگ‌ومیر تا به اینجای کار در مقایسه با میانگین مرگ‌ومیر سال‌های قبل ذیل «مرگ‌ومیر بیش از حد» تخمین زده شده‌اند. استان بریتیش کلمبیا به تنهایی ۵۷۰ مورد مرگ‌ومیر را طی هفته آخر ماه ژوئیه ثبت کرد، حال آنکه صدها مورد مرگ‌ومیر در اثر گرمازدگی در بسیاری از ایالت‌های آمریکا ثبت شده‌اند.
کانادا به نظر موارد بیشتری از مرگ‌ومیر ناشی از گرمای هوا را متحمل شده است، چرا که این مناطق کمتر به چنین دمای بالایی عادت دارند و اکثر مردم در آنجا فاقد وسایل خنک‌کننده در منازل خود هستند و از تدابیر احتیاطی لازم جهت مقابله با گرمازدگی و کم شدن آب بدن اطلاعی ندارند. این امر در فرانسه نیز چند سال پیش مشاهده شد. در آن مقطع، بیش از ۳۰۰۰ نفر که اکثرشان را افراد سالمند و آسیب‌پذیر تشکیل می‌دادند، در اثر گرما جان خود را از دست دادند.
طغیان آتش‌سوزی‌های گسترده در سایر نقاط جهان
بحران آب و هوایی و سیل و آتش‌سوزی‌های گسترده نیز اکثر نقاط زمین را همچنان درمی‌نوردد. در چین باران‌های شدید و سیلاب از جمله در مراکز شهری عمده، بسیاری از شهرها و سدهای این کشور را در معرض تهدید قرار داده‌اند. هند همچنان در معرض باران‌های شدید است و این بارش‌ها موجب رانش زمین، رانش گل‌ولای، سیلاب، و آب‌گرفتگی مناطق شهری می‌شوند، آنهم در شرایطی که هیچگونه آمادگی یا تدابیر حفاظتی علیرغم تکرار این رویدادها وجود ندارد.
در روسیه نیز با شروع موج گرما بیش از یک و نیم میلیون هکتار از مناطق جنگلی یاکوتا در سیبری روسیه دچار حریق شد. این آتش‌سوزی‌های مهیب در منطقه دورافتاده سیبری اتفاق افتاده است. جنگل‌های سیبری ماه‌هاست طعمه حریق شده و در حال سوختن است. این آتش‌سوزی مهیب در صد نقطه از سیبری اتفاق افتاده و مهار آن به دشواری انجام گرفته است.
تغییرات آب‌وهوایی امری کاملاً واقعی است و اثرات ناگوار آن نه در آینده دور بلکه همین حالا قابل مشاهده هستند، چرا که دمای هوا در سطح دنیا حدود ۲/۱ درجه سانتیگراد بالاتر رفته است. باعث حیرت است وقتی که به تأثیرات هولناک ناشی از افزایش دما در سطح دنیا تا سطح ۲ درجه سانتیگراد می‌اندیشید، امری که به‌طور گسترده پیش‌بینی شده است.
پایانی برای بحران آب‌وهوایی متصور نیست
بدترین آتش‌سوزی جنگل‌ها در چند دهه اخیر دولت‌های حاشیه دریای مدیترانه را به شدت تحت فشار قرار داده است. این کشورها در دوران همه‌گیری کرونا حالا باید با این فاجعه جدید هم دست‌وپنجه نرم کنند. این آتش‌سوزی‌ها بخصوص مسئله توریسم را که تازه در کشورهای اروپایی بعد از بحران کرونا می‌رفت رونق بگیرد دوباره در معرض خطر قرار داده است. برخی کشورهای منطقه برای کنترل این آتش‌سوزی‌ها تحت فشار زیادی قرار گرفته‌اند.
گفتنی است دانشمندان و کارشناسان هشدار داده‌اند که پایانی برای آتش‌سوزی‌ها در بسیاری از نقاط جهان متصور نیست و بحران آب‌وهوایی طی ماه‌ها و سال‌های آینده دوچندان خواهد شد. بسیاری از کشورهای جهان و همچنین اروپا و آمریکای شمالی در خصوص تغییرات اقلیمی هنوز از خواب غفلت بیدار نشده‌اند. این در حالی است که تاکنون صدها نفر در این آتش‌سوزی‌ها و بلایای طبیعی جان خود را از دست داده‌اند و هزاران نفر نیز مجروح و صدمه دیده‌اند و در بسیاری از کشورها به ویژه آمریکا هزاران خانوار مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند.