به گزارش مشرق، روزنامه «ایزوستیا»، چاپ مسکو در تحلیلی نوشته است: مکان ایجاد مکانیزم همکاری‌ها در ترکیب "۳+۳" (یا عرصه شش جانبه) به منظور حل و فصل مشکلات در منطقه قفقاز جنوبی در جریان مذاکرات "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهوری ترکیه و "امانوئل ماکرون" رئیس جمهوری فرانسه نیز مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت.
برنامه ریزی شده که این مکانیزم با مشارکت کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، روسیه، ایران و ترکیه بوجود آید. مقامات مسکو از هم اکنون از این نظریه حمایت کرده‌اند. دیگر طرف‌های احتمالی شرکت کننده دیدگاه‌های متفاوتی در این رابطه داشته‌اند که این روزنامه به بررسی مواضع آنها پرداخته است.
رجب طیب اردوغان در این باره گفته است: «در حال حاضر در منطقه قفقاز جنوبی اقدامات مثبتی صورت گرفته و برادر ما "الهام علی‌اف قاطعانه خواستار حل و فصل اوضاع است. در دیدار من با رئیس جمهوری آذربایجان مسئله ایجاد عرصه‌ای شش جانبه متشکل از روسیه، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، ایران و ترکیه بررسی شد و اگر توافق نهایی در این باره بدست آید، ما مکانیزم جدیدی برای تقویت صلح و امنیت در منطقه در اختیار خواهیم داشت.»
رئیس جمهوری ترکیه این نظریه را با همتای فرانسوی خود نیز در میان گذاشته است. رهبران ترکیه و جمهوری آذربایجان مبتکر اصلی این همکاری‌ها در مسائل منطقه قفقاز، از جمله منطقه قره باغ کوهستانی و مشکلات کنونی مربوط به راه‌های ارتباطات اقتصادی و حمل و نقل در این منطقه هستند. از سال ۱۹۹۲ به اینطرف، مذاکرات برای حل و فصل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ در چارچوب گروه مینسک سازمان پیمان امنیت و همکاری اروپا به ریاست مشترک روسیه، آمریکا و فرانسه آغاز شده ولی هنوز بطور کامل حل و فصل نشده است.
روسیه از ابتکارعمل ایجاد مکانیزم "۳+۳" برای حل مشکلات قفقاز حمایت می‌کند
"ماریا زاخارووا" سخنگوی رسمی وزارت امور خارجه روسیه از حمایت مسکو از نظریه ایجاد مکانیزم "۳+۳"، از یک طرف - سه کشور آذربایجان، ارمنستان و گرجستان منطقه قفقاز جنوبی و از سوی دیگر - ایران، روسیه و ترکیه، بعنوان همسایه‌های نزدیک آنها خبر داده است.
زاخارووا گفت: «ما معتقدیم، زمان آن رسیده که چنین طرح‌های مثبتی جامه عمل بپوشند. توسعه همکاری‌های منطقه‌ای پاسخگوی منافع تمامی شرکت کنندگان در چنین ترکیب‌هایی است خگوی منافع تمامی شرکت کنندگان در چنین ترکیب‌هایی است. ما بر این عقیده هستیم که راه اندازی چنین مکانیزمی به افزایش اعتماد در روابط بین کشورهای منطقه و حل و فصل اختلافات، از سر گیری توان بالقوه اقتصادی و حمل و نقلی منطقه کمک خواهد کرد. مسائل زیادی وجود دارد و اکنون چالش‌های جدیدی نیز با توجه به اپیدمی کرونا به آنها اضافه شده است. به همین دلیل مکانیزم ۳+۳ می‌تواند و باید به یافتن راه حل‌های مناسب برای مشکلات قدیمی و چالش‌های جدید کمک کند.»
وی یادآور شده که مقامات باکو و ایروان نقش نیروهای حافظ صلح روسی در منطقه قره باغ را مثبت ارزیابی می کنند و اکنون نیز باید روند مشخص کردن خطوط مرزی بین آذربایجان و ارمنستان را سریعتر آغاز کنند.
"سرگئی لاوروف" وزیر امور خارجه روسیه نیز ابتکارعمل شکل گیری ترکیب "۳+۳" را با "حسین امیرعبدالهیان" و "مولود چاووش اوغلو" همتایان ایرانی و ترکیه‌ای خود مورد بررسی قرار داده است. به گفته لاوروف، مقامات تهران دیدگاه مثبتی در خصوص این پیشنهاد داشته و آماده همکاری در این زمینه هستند.
مقامات مسکو امیدوارند که گرجستان نیز به مشارکت در شکل گیری چنین مکانیزمی به منظور یافتن راه حلی برای توسعه منطقه قفقاز جنوبی علاقه مند باشند. از سال ۲۰۰۸ به اینطرف بین روسیه و گرجستان هیچ رابطه دیپلماتیکی وجود ندارد.
گرجستان مایل نیست از عرصه بررسی اوضاع منطقه قفقاز جنوبی جا بماند
البته "داوید زالکالیانی" وزیر امور خارجه و معاون نخست وزیر گرجستان اعلام کرده که برای مقامات تفلیس مشارکت در مکانیزمی به همراه روسیه دشوار است، ولی با این حال، این کشور باید در چنین طرح‌های ژئوپلیتیکی منطقه‌ای به هر ترتیب نماینده‌ای داشته باشد.
در بحبوحه درگیری‌های مسلحانه در منطقه قره باغ، مقامات تفلیس تلاش می‌کردند تا نشان دهند کاملاً بی طرف هستند. این کشور ترانزیت نظامی چه از راه زمینی و چه از طریق هوایی برای هر دو طرف مناقشه را به حالت تعلیق درآورده بود. برای گرجستان، حفظ روابط حسن همجواری با آذربایجان و ارمنستان بسیار مهم است و خود نیز نقش یک محل تلاقی راه‌های ارتباطی منطقه‌ای را دارد.
مقامات تفلیس از سوی دیگر نگران تقویت نقش روسیه در منطقه و امکان باز شدن کریدورهای ترانزیتی جدید در قفقاز جنوبی هستند. صحبت بر سر راه‌هایی است که خاک گرجستان را دور بزند. چنین مسئله‌ای اصلاً به نفع این کشور نخواهد بود. از جمله این کریدورها، یکی راه ارتباطی بین آذربایجان و منطقه نخجوان و دیگری راه ارتباطی بین ارمنستان و روسیه از طریق خاک آذربایجان است.
دیدگاه متناقض مقامات باکو و ایروان از روند اجرای توافقات سه‌جانبه در منطقه
در اواسط ماه اکتبر (مهر ماه) وزرای امور خارجه آذربایجان و ارمنستان در نشستی سه‌جانبه با سرگئی لاوروف دیدار کردند. آنها یادآور شدند که بطور کامل از روند تحقق مفاد بیانیه سه‌جانبه رهبران روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان در تاریخ نهم ماه نوامبر سال ۲۰۲۰ (۱۸ آبان ماه) رضایت ندارند. ضمن اینکه هر یک از دو طرف دیدگاه متفاوتی هم در این خصوص داشتند. ارمنستان مایل است تا افراد بازداشت شده از سوی آذربایجان سریعتر به این کشور بازگردانده شوند و تعهدات طرف روسی برای مأموریت حافظت از صلح برای ۵ سال ادامه یابد.
این در حالی است که آذربایجان اصرار دارد که مذاکرات به منظور تعیین دقیق خطوط مرزی با ارمنستان زودتر آغاز شود و اجرای توافقات مربوط به بازگشایی راه‌های حمل و نقل منطقه برایش اهمیت زیادی دارد. ضمن اینکه هر دو طرف یکدیگر را نقص رژیم کامل آتش‌بس از سوی طرف مقابل متهم می‌کنند.
نقش ترکیه در حل و فصل مناقشه قره باغ کوهستانی چیست؟
رئیس جمهوری ترکیه تقریباً پس از امضای بیانیه سه‌جانبه روسیه، آذربایجان و ارمنستان درباره آتش‌بس در قره باغ، پیشنهاد راه اندازی عرصه‌ای شش جانبه برای حل مسائل منطقه را پیشنهاد کرده بود. در توافقنامه صلحی که با میانجی گری روسیه بدست آمد، دو طرف درباره توقف کامل درگیری‌های نظامی، عقب نشینی از مواضع تصرف شده و تبادل اسرا توافق کردند. مسکو بلافاصله نیروهای حافظ صلح خود را در منطقه قره باغ مستقر کرد. ایروان هم وعده داد که چند منطقه قره‌باغ را به باکو بازپس دهد.
ترکیه نیز در روند حل و فصل مناقشه قره باغ با روسیه همکاری دارد، ولی مأموریت حفاظت از صلح در منطقه به این کشور واگذار نشده است. آنکارا بصورت محدود در مرکز مونیتورینگ روسیه-ترکیه در خاک آذربایجان مشارکت دارد.
"آرمن مانوکیان" کارشناس مسائل سیاسی ارمنستانی در گفت‌وگو با روزنامه ایزوستیا یادآور شده است: «مقامات ایروان خواستار بازگشایی مرزها و برقراری روابط حسن همجواری صلح آمیز از جمله با ترکیه هستند. ولی مقامات آنکارا نقش تهاجمی و بی ثبات کننده‌ای را بازی می‌کنند و به همین دلیل برای بهبود روابط، طرف ترکیه‌ای باید بتواند اعتماد ارمنستان را بدست آورد. اظهارات خصمانه اردوغان و علی‌اف با واکنش منفی در ایروان روبرو شده است. طرف ارمنستانی می‌ترسد که رهبران ترکیه و آذربایجان به همینجا بسنده نکرده و آنچه را که پس از جنگ بدست نیاوردند را دوباره طلب کنند.»
این کارشناس یادآور شد: «پس از امضای بیانیه سه‌جانبه، ارمنستان با بحران سیاسی داخلی مواجه شد. من مطمئن نیستم کسانی که چنین خسارتی از جنگ قره باغ را دیده‌اند، دیدگاه خوبی درباره همکاری‌های شش جانبه منطقه‌ای داشته باشند. البته برخی سیاستمداران ارمنی خواستار روابط خوب با ترکیه و آذربایجان هستند و به آغاز مذاکره در این خصوص علاقه مندند.»
ایران می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در عرصه مذاکرات شش جانبه داشته باشد
در این بین، علاوه برای روسیه، جمهوری اسلامی ایران هم می‌تواند متوازن کننده فعالیت مکانیزم "۳+۳" باشد، برای اینکه تنها کشوری است که بطور همزمان هم با ارمنستان، هم با جمهوری آذربایجان و هم منطقه قره باغ کوهستانی مرز مشترک دارد. ایران از همان سال‌های نخست دهه ۹۰ خواستار حل و فصل دیپلماتیک مناقشه قره باغ بوده و مواضع مقامات تهران کاملاً روشن است: آنها مخالف تغییر شکل مرزهای ملی آذربایجان بوده و در عین حال خواستار در نظر گرفتن منافع مردم ارامنه هستند.
مقامات تهران از همکاری نزدیک آذربایجان با اسرائیل و ترکیه رضایت نداشته و دوستی باکو با واشنگتن را نیز تهدیدی برای امنیت ملی ایران می‌دانند. این در حالی است که با توجه به بیش از ۳۰ میلیون جمعیت آذری زبان ایران، روابط بین مردم دو کشور را بهم گره زده است. البته مردم ارامنه نیز بخش قابل توجهی از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد. ضمن اینکه لابی‌های ارامنه نیز نقش زیادی در روابط ایران با کشورهای غربی دارند و به همین دلیل همکاری با ایروان برای تهران اهمیت زیادی دارد. این در حالی است که اهم‌های نفوذ ایران در منطقه قفقاز، از روسیه و ترکیه کمتر است.
به عقیده "ولادیمیر آواتکوف" کارشناس ارشد موسسه تحقیقاتی پریماکوف در روسیه، آنکارا مایل است نقش کلیدی در حل و فصل مناقشات در کشورهای همسایه خود داشته باشد. وی به این روزنامه گفت: «به همین دلیل ترکیه سعی دارد مکانیزم جدیدی در قفقاز بوجود آورد تا توازن نیروها در منطقه را بهم زده و نقش خود در عرصه روابط بین المللی و در سیستم امنیتی منطقه‌ای را افزایش دهد. البته این کشور نمی‌تواند نقش میانجی را بازی کند، چون آشکارا طرف جمهوری آذربایجان را گرفته است. برخلاف روسیه که دائماً از لزوم توجه به منافع دو طرف صحبت می‌کند و همواره توانسته راه حل‌هایی برای مناقشات مختلف منطقه‌ای با توجه به منافع همه طرفین، از جمله در منطقه قفقاز جنوبی ارائه دهد. برای مقامات مسکو مهم آن است که مناقشه نظامی در این منطقه وجود نداشته باشد و صلح و ثبات در قفقاز منافع درازمدت روسیه را تأمین خواهد کرد.»