سرویس جهان مشرق - دولت رئیسی همچنان برای محافل تحلیلی و رسانه‌ای (اگر نگوییم محافل سیاسی) غربی مانند معمایی می‌ماند که به دنبال حل آن هستند. برخی از ناظران غربی معتقدند جامعه‌ی بین‌الملل فرصت توافق با دولت روحانی را هدر داد و اکنون با دولت جدید و «تندرو»یی در ایران مواجه است که امکان توافق با آن، در موضوع هسته‌ای و فراتر از آن، وجود ندارد. این در حالی است که برخی دیگر می‌گویند اتفاقاً به خاطر یک‌دست شدن دولت و نظام جمهوری اسلامی، اکنون بهترین فرصت برای مذاکره با ایران و دستیابی به اتفاق‌نظر درباره‌ی مسائل مختلف است.

دولت رئیسی در شماری از رسانه‌های غربی به عنوان یک دولت «تندرو» معرفی می‌شود، اما بسیاری از کارشناسان غربی اتفاقاً معتقدند اکنون دولت و نظام جمهوری اسلامی با هم یک‌دست شده‌اند و به یک معنا بهترین فرصت برای جامعه‌ی بین‌الملل به وجود آمده تا مسائل میان خود و تهران را از طریق گفت‌وگو حل کند (+)

یکی از تحلیل‌هایی که اخیراً منتشر شد و فضای متفاوتی با بسیاری از گزارش‌های دیگر دارد، مقاله‌ی اندیشکده‌ی انگلیسی «مؤسسه‌ی تحول جهانی تونی بلر» تحت عنوان «خواص نوظهور [در دولت] رئیسی: امام صادقی‌ها، تکنوکرات‌های آموزش عقیدتی‌دیده‌ی ایران[۱]» به قلم «سعید گلکار» عضو ارشد مؤسسه‌ی تونی بلر و «کسری اعرابی» تحلیلگر ارشد این اندیشکده است. نویسندگان این گزارش ادعا می‌کنند نسل جدیدی از خواص سیاسی در ایران در دولت رئیسی ظهور پیدا کرده‌اند که یک نقطه‌ی اشتراک دارند: گذراندن دوره‌های فشرده‌ی آموزش عقیدتی در دانشگاه امام صادق.

گزارش اندیشکده‌ی «مؤسسه‌ی تحول جهانی تونی بلر» تحت عنوان «خواص نوظهور رئیسی: امام صادقی‌ها، تکنوکرات‌های آموزش عقیدتی‌دیده‌ی ایران»؛ بنیانگذار این اندیشکده، «تونی بلر» نخست‌وزیر سابق انگلیس، است (+)

آن‌چه در ادامه می‌خوانید، ترجمه‌ی چکیده‌ی گزارش اندیشکده‌ی تونی بلر است. برای خواندن متن کامل این گزارش به زبان انگلیسی، می‌توانید آن را از این‌جا دانلود کنید.

برای خواندن متن کامل گزارش اندیشکده‌ی «مؤسسه‌ی تونی بلر» روی این نوشته یا عکس بالا کلیک کنید

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های محافل رسانه‌ای-اندیشکده‌ای بین‌المللی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش‌ لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

دولت ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور جدید ایران، اکنون دارد سروشکل خود را پیدا می‌کند. رئیسی شاگرد و پیرو وفادار آیت‌الله [سید] علی خامنه‌ای، رهبر ایران، برای به عهده گرفتن مسئولیت ریاست‌جمهوری و «خالص‌سازی[۲]» جمهوری اسلامی تربیت شده است. از نظر [آیت‌الله] خامنه‌ای و پیروان تندروش، این فرآیند خالص‌سازی برای پیشبرد مرحله‌ی بعدی انقلاب اسلامی ضرورت دارد: ایجاد یک «دولت آرمان‌گرای اسلامی»؛ که به اعتقاد آن‌ها هنوز محقق نشده[۳].

یکی از اهداف حکومت اسلامی ایران، علاوه بر پاک‌سازی نظام از نفوذ غرب، کارآمدتر کردن جمهوری اسلامی از طریق جبران چندین دهه سوء‌مدیریت دولت است. ایران می‌داند که برای پیشبرد این هدف به خواص متخصص (تکنوکرات‌ها) و کارمندان دولت (بوروکرات‌های) آموزش‌دیده‌ای نیاز دارد که بتوانند سیاست‌های رژیم را اجرا کنند.

با این وجود، [آیت‌الله] خامنه‌ای و حلقه‌ی نزدیک به او معتقدند اداره‌ی یک حکومت اسلامی مستلزم تکنوکرات‌هایی است که از یک طرف، از نظر ایدئولوژیک متعهد، و از طرف دیگر، هم به دانش مدرن و هم به آموزش‌های مذهبی-ایدئولوژیک مسلح باشند. رهبر عالی ایران و متحدانش، مقصرِ چندین دهه سوءمدیریت در جمهوری اسلامی را نه فساد و فقدان تخصص فنی، بلکه تکنوکرات‌های غرب‌گرا و تحصیل‌کرده در غربی می‌دانند که آموزش‌های ایدئولوژیک-مذهبی‌ای را نگذرانده‌اند که به اعتقاد آن‌ها برای اداره‌ی یک کشور اسلامی لازم است.

چنان‌که آیت‌الله احمد علم‌الهدی، نماینده‌ی ولی فقیه در استان شرقی خراسان رضوی و پدرزن رئیسی، ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ [مهرماه ۱۳۹۹]، تصریح می‌کند: «تفاوت میان سبک مدیریت کلاسیک و جهادی، اعتقاد به انقلاب [اسلامی] است... اگر این سبک مدیریت جهادی، که واقعاً معتقد به انقلاب و خداست، وارد زندگی اجتماعی و سیاسی ما شود، همه‌ی مشکلات قابل‌حل است[۴].»

در همین‌باره بخوانید:

›› گزارش متفاوت اندیشکده‌ی آمریکایی از سفرهای استانی رئیسی

رئیسی در راستای همان دیدگاه‌های [آیت‌الله] خامنه‌ای و [آیت‌الله] علم‌الهدی دارد نسل قدیمی متخصصان جمهوری اسلامی (چهره‌های آشنا برای غرب، مانند جواد ظریف، وزیر خارجه‌ی سابق، و علی‌اکبر صالحی، رئیس سابق آژانس انرژی اتمی ایران) را با تکنوکرات‌های جدید و به‌اصطلاح «جهادی» و «حزب‌اللهی»‌ای جایگزین می‌کند که سال‌ها در کنار آموزش‌های مهارتی‌شان تحت آموزش‌های شدید ایدئولوژیک قرار گرفته‌اند. این تحولات، که در نوع خود برای اولین بار طی ۴۲ سال گذشته اتفاق می‌افتند، دارند تعادل قدرت را در رژیم ایران تغییر می‌دهند.

گفت‌وگوی دوجانبه‌ی «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه‌ی سابق ایران (راست) و «جان کری» وزیر خارجه‌ی سابق آمریکا؛ ظریف که در آمریکا تحصیل و سال‌ها به عنوان سفیر ایران در سازمان ملل کار کرده بود، یکی از چهره‌های شناخته‌شده برای غربی‌ها و آمریکایی‌ها بود که معتقد بودند می‌توانند با او به یک «توافق خوب» دست پیدا کنند (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› ظریف در جمع غربی‌ها خوش‌تر بود تا در میان انقلابی‌ها

›› «دایان فاینستاین» اولین زن یهودی سنای آمریکا و میزبان ضیافت شام با ظریف کیست؟

لازم به ذکر است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، به عنوان ارتش ایدئولوژیک این کشور و بنیان دولت رئیسی، از این جابه‌جایی‌ها مستثنی شده است. اتفاقاً رئیس‌جمهور ایران به افراد منتسب به سپاه پاسداران، مناصب عالی‌ای در کابینه‌اش اعطا کرده است؛ از جمله وزارت خارجه و وزارت کشور[۵].

تلاش رئیسی برای خالص‌سازی خواص متخصص ایران موجب ظهور دسته‌جمعی گروه جدیدی از خواص در ایران شده است که برای غرب کاملاً ناآشنا هستند. بهترین توصیف برای این نسل نوظهور، «تکنوکرات‌های ایدئولوژیک» است. همه‌ی این افراد یک نقطه‌ی اشتراک مهم دارند: دانشگاه امام صادق؛ مؤسسه نخبه‌پروری که برای آموزش عقیدتی نسل بعدی کارمندان دولت در ایران طراحی شده است.

به گفته‌ی نویسندگان گزارش، بسیاری از خواص نوظهور ایران یک نقطه‌ی اشتراک دارند: تحصیل در دانشگاه امام صادق (+)

بین ماه‌های آگوست و اکتبر سال ۲۰۲۱، فارغ‌التحصیلان این دانشگاه، معروف به «امام صادقی‌ها»، سمت‌های تخصصی مهمی را در وزارت‌خانه‌ها و ساختار اداری دولت ایران تصاحب کرده‌اند. برخی از برجسته‌ترین این افراد عبارتند از: احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد، علی باقری کنی، معاون وزیر خارجه و رئیس تیم مذاکره‌کننده‌ی ایران در مذاکرات بین‌المللی درباره‌ی برنامه‌ی هسته‌ای این کشور، حجت‌الله عبدالملکی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، میثم لطیفی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان اداری و استخدامی، پیمان جبلی، رئیس صداوسیما، و علی صالح‌آبادی، رئیس کل بانک مرکزی.

«علی باقری کنی» مذاکره‌کننده‌ی ارشد جدید ایران پیش از نشست با اعضای باقی‌مانده‌ی برجام در وین برای احیای توافق هسته‌ای؛ تیم هسته‌ای جدید ایران از جنبه‌های زیادی با تیم دوران روحانی تفاوت دارد (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› بالأخره اشکال تیم مذاکره‌کننده جدید ایران معلوم شد!

این فرآیند منجر به ظهور «امام صادقی‌ها» به عنوان یک هویت اجتماعی جدید در میان نخبگان جمهوری اسلامی و جایگزینی آن‌ها به جای تکنوکرات‌های سنتی شده است. غرب اصولاً طبقه‌ی تکنوکرات ایران را به عنوان شاخه‌ای به‌اصطلاح عمل‌گرا و غیرایدئولوژیک در رژیم روحانیون این کشور و در مقابلِ ایدئولوگ‌های دوآتشه و یونیفرم‌پوش سپاه پاسداران می‌شناسد. این در حالی است که تکنوکرات‌های نوظهور امام صادقی، اگرچه در ظاهر غیرنظامی هستند، اما با توجه به فرآیندهای گزینش دشواری که برای ثبت‌نام گذرانده‌اند و آموزش‌های عقیدتی گسترده‌ای که برای فارغ‌التحصیلی دیده‌اند، به اندازه‌ی همان سپاهی‌ها ایدئولوژیک هستند.

ساختار نخبگان جمهوری اسلامی به شکل سنتی در چارچوب اتحاد میان روحانیت و سپاه پاسداران شکل گرفته و تکنوکرات‌ها تعمداً از هسته‌ی تصمیم‌گیری رژیم بیرون نگه داشته شده‌اند. این مسئله تا حدی به دلیل آن است که رژیم روحانیون ایران به خواص متخصص این کشور مشکوک بوده و آن را غرب‌گرا و تحت تأثیر غرب، و در نهایت بی‌تعهد به دیدگاه تندرو و اسلام‌گرای دفتر رهبر عالی (موسوم به «بیت رهبری») می‌داند.

حسن روحانی رئیس‌جمهور سابق و «محمدجواد ظر یف» وزیر خارجه‌ی سابق ایران؛ تجربه‌ی رابطه و گفت‌وگو با آمریکا در دولت روحانی و رفتار اعضای اروپایی برجام پس از خروج واشینگتن از توافق هسته‌ای نشان داد خوش‌بینی برخی خواص داخلی به کشورهای غربی رویکرد درستی برای حل مشکلات کشور نیست (+)

با این حال، هم روحانیون ایران و هم سپاه پاسداران متوجه شده‌اند که برای عملیاتی کردن چشم‌انداز مدنظرشان، به نیروی کار ماهر و آموزش‌دیده نیاز دارند. ظهور امام صادقی‌ها در دوره‌ی رئیسی این نیاز را برطرف می‌کند و با تغییر ساختار نخبگان ایران برای اولین بار منجر به ایجاد یک اتحاد سه‌جانبه میان روحانون، سپاه پاسداران و تکنوکرات‌های ایدئولوژیک می‌شود.

حیاتی است که سیاست‌گذاران غربی همزمان با تلاش برای درک ماهیت و اولویت‌های ریاست‌جمهوری رئیسی برای تدوین موضع سیاسی‌شان در مقابل آن، نکات ظریف مربوط به هم سپاه پاسداران و هم امام صادقی‌ها، به عنوان نیروهای پشت دولت رئیسی، را نیز درک کنند. اتفاقاً چه‌بسا شناخت سپاه پاسداران و امام صادقی‌ها، از بسیاری جهات، از شناخت دولت رئیسی مهم‌تر باشد، چون این تصور اشتباه در غرب وجود دارد که تکنوکرات‌های جمهوری اسلامی، غیرایدئولوژیک هستند.

باید منتظر ماند و دید با توجه به تغییرات در تیم مذاکره‌کننده‌ی هسته‌ای ایران در دولت رئیسی، چه نتیجه‌ای در مذاکرات میان تهران، اعضای باقی‌مانده در برجام و آمریکا حاصل خواهد شد (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› عصبانیت بی‌بی‌سی از محبوبیت ۷۲ درصدی رئیسی در نظرسنجی «گالوپ»

اکنون که به پایان دوگانه‌ی منسوخ اصلاح‌طلب و تندرو در فضای سیاسی جمهوری اسلامی نزدیک می‌شویم، سیاست‌گذاران غربی ممکن است تکنوکرات‌های دولت رئیسی را به عنوان گزینه‌ی بد، مقابل گزینه‌ی بدتر، اشتباه بگیرند؛ مردان کت‌وشلوارپوشی که خود را افرادی معرفی می‌کنند که غرب می‌تواند با آن‌ها معامله کند. برای جلوگیری از افتادن در این تله، بسیار مهم است که سیاست‌گذاران غربی خود را با دانشگاه امام صادق، نسل خروجی آن و نخبگان نوظهور رژیم ایران آشنا کنند.

در همین‌باره بخوانید:

›› ورای وعده‌ها و خط قرمزها؛ آیا می‌توان برجام را نجات داد؟

قیام امام صادقی‌ها بر سیاست‌های داخلی و خارجی جمهوری اسلامی نیز تأثیرات قابل‌توجهی خواهد گذاشت. این تغییر در موازنه‌ی قدرت، همراه با تقویت سپاه پاسداران تحت ریاست‌جمهوری رئیسی، به معنای هماهنگی بیش‌تر میان وزارت‌خانه‌های ایران و سپاه پاسداران خواهد بود. این امر منجر به حمایت بیش‌تر از آرمان‌های فرامرزی سپاه پاسداران و کم‌رنگ شدن مرزهای میان (به قول ظریف[۶]) «دیپلماسی و میدان» خواهد شد.

«محمدجواد ظریف» وزیر خارجه‌ی ایران، هنگامی که هنوز تصدی وزارت خارجه را به عهده داشت، در یک مصاحبه‌ی محرمانه از وجود یک دوگانه‌ی «میدان در مقابل دیپلماسی» یا به عبارت صریح‌تر «میدان جنگ به فرماندهی شهید سلیمانی در مقابل میدان دیپلماسی به رهبری ظریف» در سیاست جمهوری اسلامی صحبت کرده بود (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› ظریف و توهم اصالت دیپلماسی/ چرا سیاست خارجی دولت روحانی شکست خورد؟

آمریکا پیش از تصمیم‌گیری درباره‌ی ورود مجدد به توافق هسته‌ای بین‌المللی سال ۲۰۱۵ در مورد برنامه‌ی هسته‌ای ایران، باید خود را با نخبگان نوظهور در تهران آشنا کند تا بتواند جهت‌گیری آینده‌ی رژیم این کشور را پیش‌بینی نماید. به‌ویژه با توجه به این‌که بازگشت به توافق هسته‌ای، رئیسی، سپاه پاسداران و امام صادقی‌ها را از بند تحریم‌هایی به ارزش ۹۰ میلیارد دلار آزاد می‌کند[۷].

نمایی از هتل «پله کوبورگ» در وین، محل برگزاری دورهای اخیر مذاکرات میان ایران، اعضای باقی‌مانده‌ی برجام و آمریکا درباره‌ی احیای توافق هسته‌ای؛ نویسندگان گزارش «مؤسسه‌ی تونی بلر» معتقدند دولت بایدن باید پیش از اعطای امتیاز به جمهوری اسلامی و بازگشت به توافق هسته‌ای، ابتدا با خواص جدید «امام صادقی» در دولت رئیسی، از جمله «علی باقری کنی»  مذاکره‌کننده‌ی ارشد جدید ایران، آشنا شود تا بتواند رفتارهای آینده‌ی تهران را پیش‌بینی کند (+)

تا کنون اطلاعات ناچیزی درباره‌ی دانشگاه امام صادق و امام صادقی‌ها [در غرب] منتشر شده است. این گزارش، که از منابع دست اول به زبان فارسی استفاده می‌کند، اولین تحلیل جامع درباره‌ی امام صادقی‌ها و دانشگاهی است که از آن فارغ‌التحصیل می‌شوند؛ نهادی که طراحی شده تا برای جمهوری اسلامی تکنوکرات‌هایی را تأمین کند که بتوانند گام بعدی انقلاب ایران را، چنان‌که رهبر عالی این کشور مدنظر دارد، بردارند.

در همین‌باره بخوانید:

›› ریاست‌جمهوری رئیسی و خون تازه در رگ‌های محور مقاومت