سرویس جهان مشرق - یکی از اولین و مهم‌ترین نکاتی که رهبر انقلاب پس از شهادت سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور فقید کشورمان، بر آن تأکید کردند، لزوم تداوم خدمات دولت و متوقف نشدن امور مهم داخلی و بین‌المللی در اثر این ضایعه بود. از جمله‌ی اموری که دولت شهید رئیسی به آن اهتمام جدی داشت و اصولاً نقطه‌ی تمایز این دولت با دولت پیش از آن در سیاست خارجی محسوب می‌شد، روی گرداندن از قدرت‌های امپریالیست غربی و توجه بیش‌تر به قطب‌های جدید قدرت در شرق و «جنوب جهانی» بود. شاید بتوان پررنگ‌ترین نمودِ این چرخش را عضویت کامل ایران در سازمان اقتصادی (و رفته‌رفته سیاسی و نظامی) «بریکس» دانست که میوه‌های آن اکنون آماده‌ی چیده شدن به دست دولت جدید، به ریاست آقای پزشکیان، خواهد بود.

رؤسای هیأت‌های اعزامی به نشست پارلمانی سال ۲۰۲۴ «بریکس» در شهر «سنت‌پترزبورگ» در روسیه. «محمدباقر قالیباف» (سوم از راست) رئیس هیأت اعزامی ایران، در حاشیه‌ی این نشست با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دیدار، و در مورد مسائل مربوط به بریکس و همچنین روابط دوجانبه‌ی ایران-روسیه، تبادل‌نظر کرد. (+)

در بحبوحه‌ی حادثه‌ی سقوط بالگرد رئیس‌جمهور شهید و تب‌وتاب ایران برای انتخاب یک رئیس‌جمهور جدید، نشست مهمی تحت عنوان «انجمن پارلمانی بریکس» با حضور اعضای عالی‌رتبه‌ی پارلمان‌های کشورهای عضو این سازمان در شهر سنت‌پترزبورگ در روسیه برگزار شد. در رأس هیأت اعزامی ایران، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، قرار داشت که در حاشیه‌ی نشست با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دیدار، و بر اهمیت دلارزدایی از روابط اقتصادی-تجاری اعضای بریکس و همچنین تداوم همکاری‌های دوجانبه میان ایران و روسیه در حوزه‌های امنیتی، منطقه‌ای، نظامی و فنی تأکید کرد. با توجه به تشکیل بریکس در تضاد مستقیم با یک‌جانبه‌گرایی آمریکایی-غربی، یکی از دلایل اهمیت بریکس برای ایران در مسیر عبور از تحریم‌های واشینگتن، ثروت هنگفتی است که در میان اعضای این سازمان تقسیم شده است.

دیدار «محمدباقر قالیباف» (چهارم از چپ) رئیس مجلس شورای اسلامی، با «ولادیمیر پوتین» (چپ) رئیس‌جمهور روسیه، در حاشیه‌ی نشست پارلمانی بریکس در «سنت‌پترزبورگ» در روسیه در ماه جولای سال ۲۰۲۴. دو طرف در این نشست بر تداوم روابط دوجانبه تأکید کردند و قالیباف اطمینان داد دولت جدید ایران نیز به اجرای قراردادهای امضاشده میان دو طرف در دوران ریاست‌جمهوری شهید رئیسی، متعهد خواهد بود. (+)

شرکت مشاوره‌ی «مهاجرت سرمایه‌محور[۱]» بریتانیایی «هنلی و شرکا[۲]» در اولین گزارش خود درباره‌ی ثروت کشورهای عضو سازمان بریکس، تحت عنوان «گزارش ثروت بریکس[۳]»، مجموع ثروت قابل‌سرمایه‌گذاری در اعضای این سازمان در حال حاضر را بالغ بر ۴۵ تریلیون دلار ارزیابی کرده است[۴]. بریکس متشکل از گروهی اقتصادهای نوظهور جهان است که پیش‌تر برزیل، روسیه، هند، چین، و آفریقای جنوبی را در بر می‌گرفت، اما ماه ژانویه‌ی سال جاری میلادی (۲۰۲۴) پس از پیوستن ایران، عربستان، امارات، مصر، و اتیوپی شاهد توسعه‌ی گسترده‌ای بود. در این گزارش، فرصت‌های برجسته‌ای که این سازمان پیش روی کشورمان قرار می‌دهد، و برخی از چالش‌های موجود بر سر راه بهره‌مندی از این فرصت‌ها را بیش‌تر بررسی خواهیم کرد. لازم به ذکر است که تفاوت در برخی آمارها و ارقام این گزارش به این خاطر است که عربستان هنوز فرآیند عضویت رسمی در بریکس را تکمیل نکرده و عضو رسمی این سازمان به حساب نمی‌آید.

در همین‌باره بخوانید:

›› اتحادیه اقتصادی اوراسیا-بریکس: مسیر هموار ایران برای عبور از سلطه دلار

گزارش هنلی و شرکا[۵]، حاکی از آن است که ده کشور عضو بریکس، در حال حاضر، ۱/۶ میلیون نفر جمعیت با بیش از یک میلیون دلار دارایی قابل‌سرمایه‌گذاری دارند[۶]؛ از جمله ۴۷۱۶ نفر با بیش از ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه و ۵۴۹ میلیاردر. پیش‌بینی می‌شود شمار میلیونرها در بریکس طی ده سال آینده ۸۵ درصد افزایش یابد. اعضای این بلوک اکنون ۴۵ درصد از جمعیت و حدود ۳۶ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را در خود جای داده‌اند، که با احتساب شاخص «برابری قدرت خرید»، از سهم ۳۰ درصدی «گروه ۷» بیش‌تر است.

پرتاب ماهواره‌ی ایرانی «خیام» با پرتابگر «سایوز-۲/۱بی» روسیه. در تصویر بزرگ‌تر، پرچم ایران روی کلاهک و پرچم روسیه چسبیده به زیر کلاهک قابل‌مشاهده است. کشورهای عضو بریکس پیشاپیش در زمینه‌های مختلفی با یک‌دیگر همکاری دارند و تلاش می‌کنند جهان تک‌قطبی و قدرت بلوک غرب، به رهبری آمریکا، را به چالش بکشند. (+)

نمایی نزدیک‌تر از لحظه‌ی پرتاب ماهواره‌بر «سایوز ۲/۱بی» روسیه از تأسیسات تحت کنترل این کشور در قزاقستان، که ماهواره‌ی ایرانی «خیام» را با موفقیت در مدار زمین قرار داد. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› عبور بریکس از گروه ۷ و گذار جهان از اقتصاد آمریکایی

«یورگ استفن» مدیرعامل هنلی و شرکا، ضمن اشاره به این‌که بریکس با اضافه کردن اعضای جدید از منطقه‌ی خاورمیانه و شمال آفریقا، از جمله ایران، عربستان و امارات، «قدرت اقتصادی و نفوذ جغراسیاسی چشم‌گیری جذب کرده»، می‌گوید بریکس[۷] اکنون بازیگری بسیار تأثیرگذار در اقتصاد جهانی است که فرصت‌های جدید جذابی را پیش روی سرمایه‌گذاران، کارآفرینان، و سرمایه‌داران بااستعداد قرار می‌دهد. استفن معتقد است: «گنجاندن کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا صرفاً یک جهت‌گیری سیاسی جدید نیست، بلکه به معنای به رسمیت شناختن جایگاه اقتصادی روبه‌رشد این کشورهاست. این منطقه، که از لحاظ تاریخی به دلیل منابع انرژی‌اش بسیار مهم بوده، اکنون نقش اقتصادی متنوع‌تری را ایفا می‌کند. مشارکت روبه‌رشد خاورمیانه و شمال آفریقا در بریکس، دریایی از فرصت‌ها را در حوزه‌هایی فراتر از خود این مناطق در اختیار سرمایه‌گذاران در سراسر جهان قرار می‌دهد و امکان دسترسی آن‌ها به بازارهای به‌سرعت در حال رشد، موقعیت مناسب جغرافیایی راهبردی، و محیط‌های فرهنگی و تجاری منحصربه‌فرد را فراهم می‌نماید.»

در همین‌باره بخوانید:

›› سازمان همکاری شانگهای؛ گامی به سوی نظم نوین جهانی و عبور از تحریم

›› کارشناس استرالیایی: زمان صحبت از جهان پساواشینگتن است

اقیانوس ثروت خصوصی در بریکس

گزارش هنلی و شرکا نشان می‌دهد طی دهه‌ی گذشته، ثروت خصوصی در چین ۹۲ درصد رشد کرده، که رقم چشم‌گیری است. چین اکنون میزبان ۸۶۲,۴۰۰ میلیونر، از جمله ۲,۳۵۲ نفر با بیش از ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه و ۳۰۵ میلیاردر است. هند با ۳۲۶,۴۰۰ میلیونر، شامل بیش از ۱۰۰۰ نفر با بیش از ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه و ۱۲۰ میلیاردر، در میان اعضای بریکس در رتبه‌ی دوم قرار دارد و طی ده سال گذشته بیش از ۸۵ درصد رشد ثروت را تجربه کرده است. جمعیت میلیونرهای امارات نیز از سال ۲۰۱۳ تا کنون ۷۷ درصد افزایش یافته و این مرکز پیشتاز ثروت در خاورمیانه، اکنون میزبان ۱۱۶,۵۰۰ میلیونر، از جمله بیش از ۳۰۰ سرمایه‌دار با بیش از ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه است. طی دهه‌ی گذشته، ثروت خصوصی در عربستان و اتیوپی نیز رشد داشته و جمعیت میلیونرهای این دو کشور، به‌ترتیب، ۳۵ و ۳۰ درصد افزایش یافته است. ایران با ۳۸ درصد «کاهش ثروت» طی یک دهه‌ی گذشته، جایگاه آخر را در این زمینه در بین اعضای بریکس دارد. حدود ۱۱,۹۰۰ میلیونر، ۴۰ سرمایه‌دار با بیش از ۱۰۰ میلیون دلار و ۲ میلیاردر (با سرمایه‌ی بیش از یک میلیارد دلار) در ایران زندگی می‌کنند[۸].

تصویر ماهواره‌ای از بندر جاسک در دهانه‌ی خلیج فارس. جایگاه منحصربه‌فرد راهبردی ایران، این کشور را به یکی از شاهراه‌های اصلی در پروژه‌ی کمربند و جاده‌ی چین تبدیل می‌کند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› پایان «لحظه تک‌قطبی آمریکا»/ عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای چه منافعی دارد؟

«جف دی. اوپدایک» کارشناس برجسته‌ی سرمایه‌گذاری و امور مالی شخصی، می‌گوید: «کشورهایی که زمانی «در حال توسعه» یا «در حال ظهور» یا، از روی تحقیر، «جهان سوم» خطاب می‌شدند، اکنون اقتصادهای پویایی هستند که دارند نظم جهانی را تغییر می‌دهند. کشورهای غیرغربی، و در رأس آن‌ها بریکس، از نظر اقتصادی دارند جهان را به سوی یک واقعیت جدید سوق می‌دهند: یک «وضعیت موجودِ» اقتصادی، اجتماعی، و پولی نوظهور که در حال تغییر آن چیزی است که جهان طی نزدیک به هشت دهه به عنوان معیار پذیرفته است[۹].» چنان‌که «خوزه کابایرو» اقتصاددان ارشد، اشاره می‌کند: «بریکس به عنوان یک سازمان، مجموعه‌ای از بازارهای پویا با نظام‌های سیاسی نسبتاً پایدار را در اختیار می‌گذارد که می‌توانند بر آینده‌ی اقتصاد جهان تأثیر بگذارند. قدرت برخی از این اقتصادها در پویایی حوزه‌ی کسب‌وکارهای خرد تا متوسط آن‌هاست و برخی دیگر، در چابکی نظام‌های سیاسی آن‌ها. به این ترتیب، اعضای بریکسِ گسترده‌تر [با اعضای جدیدش]، به عنوان یک سازمان بین‌دولتی، مکمل یک‌دیگر هستند؛ که به نوبه‌ی خود پایداری ایجاد ثروت توسط آن‌ها را تضمین می‌کند[۱۰].»

دلار آمریکا امروزه بیش از آن‌که صرفاً یک ارز باشد، یک کالا، ابزار، و سلاح در دست واشینگتن برای جنگ با کشورهای دیگر است. روابط متقابل ایران با سایر دولت‌های تحت تحریم آمریکا، از جمله روسیه و چین، و همچنین عضویت تهران در سازمان‌هایی مانند «بریکس» و «سازمان همکاری شانگهای» می‌تواند نقش مهمی در تضعیف دلار و متعاقباً خنثی شدن تحریم‌های آمریکا ایفا نماید. (+)

چشم‌انداز رشد ثروت خصوصی و مراکز تجمع ثروت در بریکس

نگاهی به پیش‌بینی‌های رشد ثروت خصوصی در بریکس طی دهه‌ی پیش رو، نشان می‌دهد هند در این زمینه با چشم‌انداز رشد ۱۱۰ درصدی ثروت سرانه تا سال ۲۰۳۳، پیشتاز است. امارات با پیش‌بینی ۹۵ درصد رشد ثروت جایگاه دوم را در اختیار دارد. و بلافاصله پشت سر این دو کشور، چین با ۸۵ درصد، اتیوپی با ۷۵ درصد، آفریقای جنوبی با ۶۰ درصد، و مصر با ۵۵ درصد، پیش‌بینی می‌شود همگی طی یک دهه‌ی آینده، رشد ثروت بیش از ۵۰ درصدی را تجربه کنند. ایران و روسیه در این فهرست، با پیش‌بینی رشد ثروت ۲۵ درصدی بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۳، در جایگاه‌های آخر بین اعضای بریکس قرار دارند[۱۱]. طبق داده‌های انحصاری گزارش ثروت بریکس، پنج شهر هستند که اگرچه در فهرست ۱۰ شهر ثروتمند بریکس[۱۲] در سال ۲۰۲۴ قرار نگرفته‌اند، اما انتظار می‌رود طی دهه‌ی آینده رشد ثروت بسیار بالایی (فراتر از ۸۰ درصد) را تجربه کنند.

جایگاه کشورهای عضو «بریکس» در نقشه‌ی جهان. عربستان هنوز به طور رسمی به عضویت این سازمان درنیامده است. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› فواید متقابل عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای

«بنگلور» که به دلیل حوزه‌ی فناوری پررونقش به «سیلیکون‌ولیِ[۱۳] هند» ملقب شده، در حال حاضر، حدود ۱۳,۲۰۰ میلیونر را در خود جای داده و پیش‌بینی می‌شود این تعداد تا سال ۲۰۳۳ با ۱۲۵ درصد رشد، به بیش از ۳۰,۰۰۰ نفر برسد و این شهر را به یکی از شهرهای بلوک بریکس با بالاترین سرعت رشد تبدیل کند. «اندرو آمویلز» رئیس بخش تحقیقات شرکت اطلاعات ثروت «ثروت جهان جدید» مستقر در آفریقای جنوبی، می‌گوید شارجه در امارات و ریاض و جده در عربستان نیز شهرهایی هستند که باید آن‌ها را مدنظر قرار داد: «اگرچه شارجه ثروت خصوصی بسیار کم‌تری از دبی و ابوظبی دارد، اما درصد سرعت رشد جمعیت میلیونرهای این شهر از هر دوی این شهرها کمی بیش‌تر است. در حال حاضر، ۴۱۰۰ سرمایه‌دار با بیش از یک میلیون سرمایه در امارات زندگی می‌کنند و پیش بینی می‌شود این رقم با رشدی ۱۲۰ درصدی، تا سال ۲۰۳۳ به بیش از ۹۰۰۰ نفر برسد. پیش‌بینی می‌شود جمعیت میلیونرهای جده و ریاض نیز طی دهه‌ی آینده، به‌ترتیب، ۱۰۰ درصد و ۹۰ درصد رشد داشته باشد. آمویلز می‌گوید «کیپ‌توان» «مادر شهر» آفریقای جنوبی نیز احتمالاً شاهد هجوم سرمایه‌داران خواهد بود و جمعیت فعلی ۷۴۰۰ نفری میلیونرهای آن، طی ۱۰ سال آینده، با ۸۵ درصد رشد، در سال ۲۰۳۳ به ۱۳,۵۰۰ نفر خواهد رسید[۱۴].»

اعضای «بریکس» بر اساس رشد ثروت بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳ (ستون سمت راست). سه ستون وسط جدول، به‌ترتیب، (از چپ) تعداد افراد با «یک میلیون»، «صد میلیون» و «یک میلیارد» دلار سرمایه‌ی قابل‌سرمایه‌گذاری را نشان می‌دهند. ردیف آخر جدول، مربوط به آمار کل کشورهای عضو بریکس است. (+)

موانع پیش رو: تفاوت‌های سیاسی و عدم تحرک اقتصادی در بریکس

با وجود آن‌چه که گفته شد، «رابرت موگیلنیکی» محقق ارشد مقیم اندیشکده‌ی «مؤسسه‌ی کشورهای عربی خلیج [فارس] در واشینگتن»، هشدار می‌دهد: «کشورهای جدیدی که از خاورمیانه عضو بریکس شده‌اند، یک گروه همگن را تشکیل نمی‌دهند. این کشورها شرایط اقتصادی متفاوتی دارند: عربستان و امارات از اقتصادهای قوی برخوردار هستند، در حالی که مصر و ایران با چالش‌های اقتصادی نظام‌مند روبه‌رو هستند. همچنین تفاوت‌های عمده‌ای میان مواضع هر کدام از این کشورها در نظم کنونی بین‌المللی و نحوه‌ی پیگیری منافع ‏سیاسی و دیپلماتیک‌شان توسط بازیگران ارشد دولتی آن‌ها در صحنه‌ی جهانی دیده می‌شود[۱۵].»‏

ناوچه‌ی موشک‌انداز روسی «ولیکی اوستیوگ» (چپ) از بندری در شهر «طرطوس» در سوریه عازم مأموریت گشت‌زنی در دریای مدیترانه می‌شود. دو زیردریایی دیزلی-برقی روسی پروژه‌ی ۶۳۶/۳ کلاس «وارشاویانکا» (نسخه‌ای از کلاس «کیلو») نیز در سمت راست تصویر دیده می‌شوند. پایگاه دریایی روسیه در طرطوس، تنها پایگاه دریایی این کشور در خارج از کشورهای شوروی سابق است. طی سال‌های گذشته، معادلات جهانی تغییر زیادی کرده‌اند و کشورهای مختلف نقش رهبری یک‌جانبه‌ی آمریکا را به چالش کشیده‌اند. (+)

به علاوه، اگرچه بریکس اکنون در شاخص تولید ناخالص داخلی جهان با احتساب برابری قدرت خرید، از گروه ۷ پیشی گرفته است، اما شهروندان آن نسبت به ساکنان پیشرفته‌ترین اقتصادهای جهان، تحرک اقتصادی کم‌تری دارند. بر اساس «شاخص قدرت گذرنامه‌ی هنلی[۱۶]» [فهرستی که ایران در آن در جایگاه صدم جهان قرار دارد]، دارندگان گذرنامه‌ی کشورهای عضو بریکس صرفاً می‌توانند به ۲۱ درصد میانگین تولید ناخالص داخلی جهان، بدون ویزا دسترسی داشته باشند[۱۷]. این در حالی است که کشورهای گروه ۷ در مجموع، بدون نیاز به ویزا، به طور میانگین به بیش از ۸۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان دسترسی دارند. «دومینیک وُلِک» رئیس گروه مشتریان خصوصی هنلی و شرکا، می‌گوید بریکسِ گسترده، فرصت‌های جدیدی را در بخش مهاجرت سرمایه‌محور[۱۸] ایجاد خواهد کرد: «هم برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال دسترسی بیش‌تر به [بازار] کشورهای عضو بریکس هستند و هم برای کسانی که در کشورهای عضو بریکس زندگی می‌کنند و در پی بهبود دسترسی‌های جهانی و قدرت گذرنامه‌ی خود هستند. طرح‌های مبتنی بر اعطای اقامت[۱۹] و/یا تابعیت[۲۰] از طریق سرمایه‌گذاری می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در جذب استعداد و سرمایه‌ی بدون بدهی و پرورش یک اکوسیستم یکپارچه‌تر و قدرتمندتر ایفا کنند[۲۱].» طبق گزارش هنلی و شرکا، ایران از جمله کشورهای عضو بریکس است که ویزای سرمایه‌گذاری اعطا می‌کند، اما شهروندان آن، بدون ویزا، حتی امکان سفر به نیمی از اعضای دیگر بریکس را نیز ندارند.

حضور شهید «رئیسی» رئیس‌جمهور وقت ایران، در نشست مجازی فوق‌العاده‌ی «بریکس» با موضوع اوضاع غزه. بریکس اگرچه عمدتاً با اهداف اقتصادی پایه‌گذاری شد، اما می‌تواند به یک وزنه‌ی سیاسی در جامعه‌ی بین‌المللی تبدیل شود و مقابل جهان تک‌قطبی تحت سلطه‌ی آمریکا بایستد. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› روابط ایران با «بریکس»: غولی که به جنگ غرب برخاسته

عضویت ایران در بریکس در دوران شهید رئیسی و رایزنی‌های قالیباف، رئیس مجلس ایران، در نشست پارلمانی اخیر این سازمان، زمینه را فراهم کرده تا دولت جدید آقای پزشکیان از ظرفیت‌های گسترده‌ی این بلوک قدرتمند برای پیشبرد اهداف جغراسیاسی، اقتصادی و نظامی کشور بهره‌مند شود. اگرچه پزشکیان وعده داده تلاش کند مانند دولت روحانی، حل مشکلات کشور را از طریق توافق با قدرت‌های غربی پیگیری کند، اما ضرورت دارد مسیرهای موازی، از جمله تقویت همکاری‌ها با کشورهای شرقی، نیز همزمان پیگیری شود تا دولت جدید پس از تکرار تجربه‌ی تلخ دوران روحانی و ناامیدی از دولت‌های غربی، و در رأس آن‌ها دولت آمریکا به ریاست احتمالی دونالد ترامپ، تمام پل‌ها را پشت سر خود خراب‌شده نبیند.

دیدار هیأت اعزامی ایران (راست) به ریاست «محمدباقر قالیباف» (دوم از راست) رئیس مجلس، با هیأت روس به ریاست «ولادیمیر پوتین» (دوم از چپ) رئیس‌جمهور روسیه، در حاشیه‌ی نشست پارلمانی بریکس در «سنت‌پترزبورگ». دو طرف در این نشست بر تداوم همکاری‌ها به‌رغم تغییر دولت در ایران تأکید کردند. (+)