گروه فرهنگی مشرق - انقلاب اسلامي سرآغاز تحول در عرصة سياسي، اجتماعي و دینی در ايران گرديد، اين واقعه‌ي مهم زمينه‌ساز شناخت شاخص‌هاي هويتي و مذهبي شد و راه رجعت به سنت‌هاي ملي و مذهبي را فراهم آورد. با سرنگونی حكومت پهلوی و ظهور انقلاب اسلامی در بهمن ماه سال 1357 شرایطی به وجود آمد كه بسیاری از هنرمندان آثار بدیعی با موضوع انقلاب اسلامی به وجود آورند در چنین شرایطی، هنرمندان بر اساس فضای معنوی همسو با فرهنگ اسلامی، هنر انقلاب اسلامی را پی نهادند.
در طول تاریخ ایران، همیشه بین هنر و اصول معنوی برگرفته از دین، ارتباط بسیار نزدیكی وجود داشته است. از آنجایی كه ریشه‌های انقلاب اسلامی بر جهان‌بینی دینی استوار بود، ارتباط بین هنر و جهان‌بینی دینی بیش از هر زمان دیگر شكوفا و توسعه پیدا كرد. هنرمندان توانستند بسیاری از مفاهیم معنوی و حماسه‌های دفاع‌مقدس را با صورتی نمادین در قالب نقش و رنگ و كلام، مبتنی بر اصول زیباشناختی ارائه نمایند. در واقع دین یكی از مهم‌ترین عوامل شكل‌دهنده هنر، و هنر زبان عمیق‌ترین حكمت‌های بشر و جلوه‌گاه زیباترین مفاهیم و نمودهای دینی در انقلاب اسلامی بوده است.
در هنر انقلاب اسلامی فردیّت هنرمند مطرح می شود، باورها و اعتقادات دینی، میزان تزکیه، شناخت تقوا و بصیرت، و همه این عناصر در اندیشه هنرمند و نقش آفرینی اثر هنری موثرهستند. از جهت ، نگاه ارزشی حاکم بر عرصه های دینی در میان هنرمند موجب می شود مفاهیم معنوی اسلامی چون جهاد، شهادت، ایثار، فضائل اخلاقی مورد توجه هنرمند قرارگیرد . همان گونه که بنیانگزار کبیر انقلاب اسلامی فرمودند: «هنر دمیدن روح تعهد به کالبد انسان هاست.» هنری که تعهدات آن ، امروز در اختیار هنرمندانی است که با انقلاب و اسلام و باورهای متعالی دینی پیوند و ارتباط نزدیک دارند و همسو اندیشه ها و باورهای توحیدی میباشد. اینجاست که هنر متعهد به عرصه می آید و به عنوان یک ابزار تبلیغی و یک سلاح مفید و کارآمد به معرفی و صیانت از اصول و ارزش های والای دینی همت می گمارد.
اندیشمند و متفکر شیعه، مرحوم علامه محمد تقی جعفری درباره هنر متعهد یا هنر پیشرو میگوید:« منظور از هنر پیشرو، تصفیه واقعیات جاری واستخراج حقایق ناب از میان آنها و قرار دادن آنها در مجرای حیات معقول با شکل جالب وگیرنده می باشد. نبوغ سازنده در اینگونه هنر، آنچه هست را بطور مطلق امضا نمی کند و آن را مطلق هم طرد نمی نماید، بلکه آنچه هست را به سود آنچه باید بشود تعدیل می نماید. ما این هنر را جلوه گاه تعهد وبوجود آورنده آن را هنر مند متعهد می نامیم (زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام- محمد تقی جعفری، ص29 و30)
در واقع این حقایق ناب در هنر دینی، هنری است که امام رحمه علیه درباره آن فرمودند:« تنها هنرى مورد قبول قرآن است كه صيقل دهنده اسلام ناب محمدىصلى الله عليه وآله، اسلام ائمه هدىعليهم السلام، اسلام فقراى دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازيانه خوردگان تاريخ تلخ و شرم آور محروميتها باشد. هنرى زيبا و پاك است كه كوبنده سرمايهدارى مدرن و كمونيسم خونآشام و نابود كننده اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومايگى، اسلام مرفهين بى درد و در يك كلمه اسلام امريكائى باشد. » امام رحمه علیه به تعبیری زیبا تر می فرمایند:«هنر در مدرسه عشق، نشان دهنده نقاط كور و مبهم معضلات اجتماعى، اقتصادى، سياسى و نظامى است. هنر در عرفان اسلامى، ترسيم روشن عدالت، شرافت، انصاف و تجسم تلخكامى گرسنگان مغضوب و قدرت و پول است.
هنر در جايگاه واقعى خود تصوير زالو صفتانى است كه از مكيدن خون فرهنگ اصيل اسلامى، فرهنگ عدالت و صفا لذت مىبرند. تنها به هنرى بايد پرداخت كه راه ستيز با جهانخواران شرق و غرب و در راس آنها امريكا و شوروى را بياموزد. هنرمندان ما زمانى مىتوانند بىدغدغه، كولهبار مسؤوليت و امانتشان را زمين بگذارند كه مطمئن باشند مردمشان بدون اتكاى به غير و تنها و تنها در چارچوب مكتبشان به حيات جاويدان رسيدهاند و هنرمندان ما در جبهههاى دفاع مقدس اين گونه بودند تا به ملاء اعلا شتافتند و براى خدا، عزت و سعادت مردمشان جنگيدند و در راه پيروزى اسلام عزيز تمام مدعيان هنر بىدرد را رسوا نمودند خدايشان در جوار رحمت خويش محشورشان گرداند {بیانات امام خمينى(ره) در تاریخ 30/ 6 / 67}
بعد ازانقلاب اسلامی ایران، هنرمندان مسلمان و متعهد، تصویر دیگری از هتر خلق کردند. آنان آن همه تصاویری را که سیاست مداران رژیم طاغوتی شاه، در مفهوم ها و معانی هنر دینی پدید آورده بودند تا آن را ابزار رواج فساد و فحشا کنند، از ذات هنر پاک کردند و حقیقت واقعی آن را که سرچشمه ذات الهی است، به همگان نشان دادند.. با آغاز انقلاب اسلامی و تقویت ارزش های دینی در جامعه، ریشه های مختلف هنری، به ویژه در سینما، تلویزیون و رادیو دگرگون شد و جلا و نقش دینی و مذهبی، به خود گرفت. در حقیقت، هنر انقلاب را بایستی یكی از دوره‌های درخشان فرهنگ و اوج هنر دینی در تاریخ هنر ایران به شمار آورد. هنرمندان این دوره با برداشتی ماهرانه از مبانی هنر ایرانی منطبق با هنر اسلامی پا به عرصه وجود نهادند تا بر اساس عناصر هنر دینی و فضای معنوی همسو با فرهنگ ایرانی- اسلامی، هنر انقلاب اسلامی را پایه ریزی کنند.
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای تعریفی که از هنر دینی دارند این است که: «هنر ديني به‌هيچ‌وجه به معناي قشريگري و تظاهر رياكارانة ديني نيست و اين هنر لزوماً با واژگان ديني به وجود نمي‌آيد. اي بسا هنري صددرصد ديني باشد، اما در آن از واژگان عرفي و غيرديني استفاده شده باشد. نبايد تصور كرد كه هنر ديني آن است كه حتماً يك داستان ديني را به تصوير بكشد يا از يك مقولة ديني ـ مثلاً روحانيت و غيره ـ صحبت كند. هنر ديني آن است كه بتواند معارفي را كه همة اديان ـ و بيش از همه، دين مبين اسلام ـ به نشر آن در بين انسانها همت گماشته‌اند و جانهاي پاكي در راه نشر اين حقايق نثار شده است، نشر بدهد، جاودانه كند و در ذهنها ماندگار سازد. اين معارف، معارف بلند ديني است؛ اينها حقايقي است كه همة پيامبران الهي براي آوردن آنها به ميان زندگي بشر، بارهاي سنگيني را تحمل كردند. نمي‌شود ما اين‌جا بنشينيم و تلاشهاي زبده‌ترين انسانهاي عالم را ـ كه مصلحان و پيامبران و مجاهدان راه خدا بودند ـ تخطئه كنيم و نسبت به آن بي‌تفاوت بگذريم. هنر ديني اين معارف را منتشر مي‌كند؛ هنر ديني عدالت را در جامعه به صورت يك ارزش معرفي مي‌كند؛ ولو شما هيچ اسمي از دين و هيچ آيه‌اي از قرآن و هيچ حديثي در باب عدالت در خلال هنرتان نياوريد. مثلاً هيچ لزومي ندارد كه در محاورات سينمايي يا در تئاتر، نام و يا شكلي كه نماد دين است، وجود داشته باشد تا حتماً ديني باشد؛ نه، شما مي‌توانيد در باب عدالت ، رساترين سخن را در هنرهاي نمايشي بياوريد؛ در اين صورت به هنر ديني توجه كرده‌ايد. آن چيزي كه در هنر ديني بشدت مورد توجه است، اين است كه اين هنر در خدمت شهوت و خشونت و ابتذال و استحالة هويت انسان و جامعه قرار نگيرد.
جامعة ما بعد از پيروزي انقلاب اسلامي احساس هويت كرد؛ يعني، شخصيت خودش را باز يافت. ما به عنوان جزء نودونهم در امواج حركات جهاني غرق و گم بوديم؛ انقلاب ، ما را زنده كرد و به ما شخصيت داد. انقلاب ،به ما آموخت كه يك ملت مي‌تواند در اساسي‌ترين مسائل جهاني، سخن و موضعي داشته باشد و آن را با صراحت و بدون توجه به اين‌كه قدرتمندان و قلدرهاي عالم چه مي‌خواهند، ابراز كند و پاي آن بايستد.ارزش يك ملت در جامعة بين‌الملل به اين چيزهاست، نه به دنباله‌روي كوركورانه؛ آن هم نه از چيزهاي خوب، بلكه از نقاط منفي. براي يك ملت، بله‌قربانگوي دولتهاي گردن كلفت‌تر و قوي‌تر و ثروتمندتر بودن، ارزش نيست؛ اين را انقلاب به ما داد؛ اين به بركت اسلام به ما رسيد. الآن هم با قدرتِ تمام، نظام جمهوري اسلامي و ملت ايران در صحنة جهاني به عنوان يك ملت شجاع كه در زمينة مسائل گوناگون صاحب ايده‌اند، مطرحند. در عين حال ما بياييم با كمك هنر خود، دايماً از كنار اين معنا بساييم يا آن را به انواع حرفها و لجنها آغشته كنيم؛ اين درست است؟ هنر نبايد در اين جهت قرار بگيرد. هنر ديني را نبايد با هنر قشري و تحجرگرا ـ و به تعبيري پيروي از روشهاي فلان مجموعة جاهل و نادان اشتباه كرد. هنر ديني عبارت است از هنري كه بتواند مجسم كننده و ارائه كنندة آرمانهاي دين اسلام ـ كه البته برترين آرمانهاي اديان الهي است ـ باشد. اين آرمانها همان چيزهايي است كه سعادت انسان، حقوق معنوي انسان، اعتلاي انسان، تقوا و پرهيزگاري انسان و عدالت جامعة انساني را تأمين مي‌كند..»(بیانات در دیدار اصحاب فرهنگ و هنر و رسانه(1/5/1380)
هنر انقلاب امروز در مسیر تبلیغ آرمان ها و ارزشهای والای دینی است. هنر انقلاب در خدمت سیره نبوی و اهل بیت (ع) و ارزشهای اسلامی،مبانی وآرمانهای انقلاب وخون سرخ شهدای کربلا و شهدای هشت سال دفاع مقدس است. هنر انقلاب، حماسه آفرینی، ستم ستیزی، حق جویی ،دفاع مقدس، شهید و مقاومت و انتفاضه و بیداری اسلامی در نهایت برافراشتن پرچم اسلام در انتهای افق است. چيزي كه در منشور آغازين هنر انقلاب اسلامي به نظر سید اهل قلم شهيد سید مرتضی آويني رسيده بود و این تعبیر زیبا از هنر انقلاب را ارائه داد « هنر آن است بمیری پیش از آنکه بمیراندت و مبدا و منشا هستی آنانند که این چنین رفته اند.
منابع
پایگاه اطلاع رسانی امام خمینی(ره)
پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری
حسن زاده –مصطفی-هنر باید متعالی باشد(هنر در بیان رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای)-1388-انتشارات میراث اهل قلم
جعفری، محمد تقی، زیبایی وهنر از دیدگاه اسلام- 1381-نشر آثار علامه جعفری، سال
شریف زاده- بهمن-کلیاتی در باب هنر دینی و هنر سکولار- 1389-انتشارات نیک ملکی
ارسالی از خبرنگار افتخاری مشرق: معصومه شمسینی
مخاطبان محترم گروه فرهنگی مشرق می توانند مقالات، اشعار، مطالب طنز، تصاویر و هر آن چیزی که در قالب فرهنگ و هنر جای می گیرد را به آدرس culture@mashreghnews.ir ارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود.
در طول تاریخ ایران، همیشه بین هنر و اصول معنوی برگرفته از دین، ارتباط بسیار نزدیكی وجود داشته است. از آنجایی كه ریشه‌های انقلاب اسلامی بر جهان‌بینی دینی استوار بود، ارتباط بین هنر و جهان‌بینی دینی بیش از هر زمان دیگر شكوفا و توسعه پیدا كرد. هنرمندان توانستند بسیاری از مفاهیم معنوی و حماسه‌های دفاع‌مقدس را با صورتی نمادین در قالب نقش و رنگ و كلام، مبتنی بر اصول زیباشناختی ارائه نمایند. در واقع دین یكی از مهم‌ترین عوامل شكل‌دهنده هنر، و هنر زبان عمیق‌ترین حكمت‌های بشر و جلوه‌گاه زیباترین مفاهیم و نمودهای دینی در انقلاب اسلامی بوده است.
در هنر انقلاب اسلامی فردیّت هنرمند مطرح می شود، باورها و اعتقادات دینی، میزان تزکیه، شناخت تقوا و بصیرت، و همه این عناصر در اندیشه هنرمند و نقش آفرینی اثر هنری موثرهستند. از جهت ، نگاه ارزشی حاکم بر عرصه های دینی در میان هنرمند موجب می شود مفاهیم معنوی اسلامی چون جهاد، شهادت، ایثار، فضائل اخلاقی مورد توجه هنرمند قرارگیرد . همان گونه که بنیانگزار کبیر انقلاب اسلامی فرمودند: «هنر دمیدن روح تعهد به کالبد انسان هاست.» هنری که تعهدات آن ، امروز در اختیار هنرمندانی است که با انقلاب و اسلام و باورهای متعالی دینی پیوند و ارتباط نزدیک دارند و همسو اندیشه ها و باورهای توحیدی میباشد. اینجاست که هنر متعهد به عرصه می آید و به عنوان یک ابزار تبلیغی و یک سلاح مفید و کارآمد به معرفی و صیانت از اصول و ارزش های والای دینی همت می گمارد.
اندیشمند و متفکر شیعه، مرحوم علامه محمد تقی جعفری درباره هنر متعهد یا هنر پیشرو میگوید:« منظور از هنر پیشرو، تصفیه واقعیات جاری واستخراج حقایق ناب از میان آنها و قرار دادن آنها در مجرای حیات معقول با شکل جالب وگیرنده می باشد. نبوغ سازنده در اینگونه هنر، آنچه هست را بطور مطلق امضا نمی کند و آن را مطلق هم طرد نمی نماید، بلکه آنچه هست را به سود آنچه باید بشود تعدیل می نماید. ما این هنر را جلوه گاه تعهد وبوجود آورنده آن را هنر مند متعهد می نامیم (زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام- محمد تقی جعفری، ص29 و30)
در واقع این حقایق ناب در هنر دینی، هنری است که امام رحمه علیه درباره آن فرمودند:« تنها هنرى مورد قبول قرآن است كه صيقل دهنده اسلام ناب محمدىصلى الله عليه وآله، اسلام ائمه هدىعليهم السلام، اسلام فقراى دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازيانه خوردگان تاريخ تلخ و شرم آور محروميتها باشد. هنرى زيبا و پاك است كه كوبنده سرمايهدارى مدرن و كمونيسم خونآشام و نابود كننده اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومايگى، اسلام مرفهين بى درد و در يك كلمه اسلام امريكائى باشد. » امام رحمه علیه به تعبیری زیبا تر می فرمایند:«هنر در مدرسه عشق، نشان دهنده نقاط كور و مبهم معضلات اجتماعى، اقتصادى، سياسى و نظامى است. هنر در عرفان اسلامى، ترسيم روشن عدالت، شرافت، انصاف و تجسم تلخكامى گرسنگان مغضوب و قدرت و پول است.
هنر در جايگاه واقعى خود تصوير زالو صفتانى است كه از مكيدن خون فرهنگ اصيل اسلامى، فرهنگ عدالت و صفا لذت مىبرند. تنها به هنرى بايد پرداخت كه راه ستيز با جهانخواران شرق و غرب و در راس آنها امريكا و شوروى را بياموزد. هنرمندان ما زمانى مىتوانند بىدغدغه، كولهبار مسؤوليت و امانتشان را زمين بگذارند كه مطمئن باشند مردمشان بدون اتكاى به غير و تنها و تنها در چارچوب مكتبشان به حيات جاويدان رسيدهاند و هنرمندان ما در جبهههاى دفاع مقدس اين گونه بودند تا به ملاء اعلا شتافتند و براى خدا، عزت و سعادت مردمشان جنگيدند و در راه پيروزى اسلام عزيز تمام مدعيان هنر بىدرد را رسوا نمودند خدايشان در جوار رحمت خويش محشورشان گرداند {بیانات امام خمينى(ره) در تاریخ 30/ 6 / 67}
بعد ازانقلاب اسلامی ایران، هنرمندان مسلمان و متعهد، تصویر دیگری از هتر خلق کردند. آنان آن همه تصاویری را که سیاست مداران رژیم طاغوتی شاه، در مفهوم ها و معانی هنر دینی پدید آورده بودند تا آن را ابزار رواج فساد و فحشا کنند، از ذات هنر پاک کردند و حقیقت واقعی آن را که سرچشمه ذات الهی است، به همگان نشان دادند.. با آغاز انقلاب اسلامی و تقویت ارزش های دینی در جامعه، ریشه های مختلف هنری، به ویژه در سینما، تلویزیون و رادیو دگرگون شد و جلا و نقش دینی و مذهبی، به خود گرفت. در حقیقت، هنر انقلاب را بایستی یكی از دوره‌های درخشان فرهنگ و اوج هنر دینی در تاریخ هنر ایران به شمار آورد. هنرمندان این دوره با برداشتی ماهرانه از مبانی هنر ایرانی منطبق با هنر اسلامی پا به عرصه وجود نهادند تا بر اساس عناصر هنر دینی و فضای معنوی همسو با فرهنگ ایرانی- اسلامی، هنر انقلاب اسلامی را پایه ریزی کنند.
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای تعریفی که از هنر دینی دارند این است که: «هنر ديني به‌هيچ‌وجه به معناي قشريگري و تظاهر رياكارانة ديني نيست و اين هنر لزوماً با واژگان ديني به وجود نمي‌آيد. اي بسا هنري صددرصد ديني باشد، اما در آن از واژگان عرفي و غيرديني استفاده شده باشد. نبايد تصور كرد كه هنر ديني آن است كه حتماً يك داستان ديني را به تصوير بكشد يا از يك مقولة ديني ـ مثلاً روحانيت و غيره ـ صحبت كند. هنر ديني آن است كه بتواند معارفي را كه همة اديان ـ و بيش از همه، دين مبين اسلام ـ به نشر آن در بين انسانها همت گماشته‌اند و جانهاي پاكي در راه نشر اين حقايق نثار شده است، نشر بدهد، جاودانه كند و در ذهنها ماندگار سازد. اين معارف، معارف بلند ديني است؛ اينها حقايقي است كه همة پيامبران الهي براي آوردن آنها به ميان زندگي بشر، بارهاي سنگيني را تحمل كردند. نمي‌شود ما اين‌جا بنشينيم و تلاشهاي زبده‌ترين انسانهاي عالم را ـ كه مصلحان و پيامبران و مجاهدان راه خدا بودند ـ تخطئه كنيم و نسبت به آن بي‌تفاوت بگذريم. هنر ديني اين معارف را منتشر مي‌كند؛ هنر ديني عدالت را در جامعه به صورت يك ارزش معرفي مي‌كند؛ ولو شما هيچ اسمي از دين و هيچ آيه‌اي از قرآن و هيچ حديثي در باب عدالت در خلال هنرتان نياوريد. مثلاً هيچ لزومي ندارد كه در محاورات سينمايي يا در تئاتر، نام و يا شكلي كه نماد دين است، وجود داشته باشد تا حتماً ديني باشد؛ نه، شما مي‌توانيد در باب عدالت ، رساترين سخن را در هنرهاي نمايشي بياوريد؛ در اين صورت به هنر ديني توجه كرده‌ايد. آن چيزي كه در هنر ديني بشدت مورد توجه است، اين است كه اين هنر در خدمت شهوت و خشونت و ابتذال و استحالة هويت انسان و جامعه قرار نگيرد.
جامعة ما بعد از پيروزي انقلاب اسلامي احساس هويت كرد؛ يعني، شخصيت خودش را باز يافت. ما به عنوان جزء نودونهم در امواج حركات جهاني غرق و گم بوديم؛ انقلاب ، ما را زنده كرد و به ما شخصيت داد. انقلاب ،به ما آموخت كه يك ملت مي‌تواند در اساسي‌ترين مسائل جهاني، سخن و موضعي داشته باشد و آن را با صراحت و بدون توجه به اين‌كه قدرتمندان و قلدرهاي عالم چه مي‌خواهند، ابراز كند و پاي آن بايستد.ارزش يك ملت در جامعة بين‌الملل به اين چيزهاست، نه به دنباله‌روي كوركورانه؛ آن هم نه از چيزهاي خوب، بلكه از نقاط منفي. براي يك ملت، بله‌قربانگوي دولتهاي گردن كلفت‌تر و قوي‌تر و ثروتمندتر بودن، ارزش نيست؛ اين را انقلاب به ما داد؛ اين به بركت اسلام به ما رسيد. الآن هم با قدرتِ تمام، نظام جمهوري اسلامي و ملت ايران در صحنة جهاني به عنوان يك ملت شجاع كه در زمينة مسائل گوناگون صاحب ايده‌اند، مطرحند. در عين حال ما بياييم با كمك هنر خود، دايماً از كنار اين معنا بساييم يا آن را به انواع حرفها و لجنها آغشته كنيم؛ اين درست است؟ هنر نبايد در اين جهت قرار بگيرد. هنر ديني را نبايد با هنر قشري و تحجرگرا ـ و به تعبيري پيروي از روشهاي فلان مجموعة جاهل و نادان اشتباه كرد. هنر ديني عبارت است از هنري كه بتواند مجسم كننده و ارائه كنندة آرمانهاي دين اسلام ـ كه البته برترين آرمانهاي اديان الهي است ـ باشد. اين آرمانها همان چيزهايي است كه سعادت انسان، حقوق معنوي انسان، اعتلاي انسان، تقوا و پرهيزگاري انسان و عدالت جامعة انساني را تأمين مي‌كند..»(بیانات در دیدار اصحاب فرهنگ و هنر و رسانه(1/5/1380)
هنر انقلاب امروز در مسیر تبلیغ آرمان ها و ارزشهای والای دینی است. هنر انقلاب در خدمت سیره نبوی و اهل بیت (ع) و ارزشهای اسلامی،مبانی وآرمانهای انقلاب وخون سرخ شهدای کربلا و شهدای هشت سال دفاع مقدس است. هنر انقلاب، حماسه آفرینی، ستم ستیزی، حق جویی ،دفاع مقدس، شهید و مقاومت و انتفاضه و بیداری اسلامی در نهایت برافراشتن پرچم اسلام در انتهای افق است. چيزي كه در منشور آغازين هنر انقلاب اسلامي به نظر سید اهل قلم شهيد سید مرتضی آويني رسيده بود و این تعبیر زیبا از هنر انقلاب را ارائه داد « هنر آن است بمیری پیش از آنکه بمیراندت و مبدا و منشا هستی آنانند که این چنین رفته اند.
منابع
پایگاه اطلاع رسانی امام خمینی(ره)
پایگاه اطلاع رسانی مقام معظم رهبری
حسن زاده –مصطفی-هنر باید متعالی باشد(هنر در بیان رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای)-1388-انتشارات میراث اهل قلم
جعفری، محمد تقی، زیبایی وهنر از دیدگاه اسلام- 1381-نشر آثار علامه جعفری، سال
شریف زاده- بهمن-کلیاتی در باب هنر دینی و هنر سکولار- 1389-انتشارات نیک ملکی
ارسالی از خبرنگار افتخاری مشرق: معصومه شمسینی
مخاطبان محترم گروه فرهنگی مشرق می توانند مقالات، اشعار، مطالب طنز، تصاویر و هر آن چیزی که در قالب فرهنگ و هنر جای می گیرد را به آدرس culture@mashreghnews.ir ارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود.