ویژه نامه جام جهانی مشرق - در کنگره فیفا در ششم جولای 1966 در لندن تصمیم گرفته شد آرژانتین میزبان جام جهانی 1978 باشد و اسپانیا در سال 1982 و کلمبیا در سال 1986 عهده دار این مسئولیت باشند. این مصوبه ها بعدها به خاطر تزلزل در فیفا دچار تغییراتی شد و به طور کلی برای هر دوره از جام جهانی بار دیگر از ابتدا رای گیری و انتخابات صورت گرفت و میزبانی جام جهانی 1986 به مکزیک رسید.
البته آشوب‌های سیاسی که پیش از برگزاری مسابقات، این کشور را در بر گرفته بود، باعث شد بسیاری از کشورها به فیفا فشار بیاورند تا میزبانی را از آرژانتین بگیرد، اما پافشاری ژائوهاوه لانژ، رئیس فیفا مانع از وقوع این امر گردید. در نوزدهم نوامبر 1975 در گواتمالا، رقابتهای بخش گروهی (مقدماتی) قرعه کشی شدند تا 97 کشور برای کسب 14 سهمیه با هم رقابت نمایند. جام جهانی 1978 فرصت مناسبی برای آرژانتینی‌ها بود تا قدرت فوتبال خود را به رخ دو رقیب دیرینه یعنی برزیل و اروگوئه بکشند.


باز هم انگلیس ناکام
در مسابقات مقدماتی، در قاره اروپا تیم انگلیس که با ایتالیا هم گروه شده بود به علت تفاضل گل کمتر از صعود به جام جهانی بازماند. مردم انگلیس باور نداشتند فوتبالی که به دست آنها در جهان منتشر شده اینگونه با آنها قهر کند.
چکسلواکی قهرمان جام ملتهای اروپا در سال 1976 با شکست در برابر ولزواسکاتلند موفق به صعود نشد تا از گروه هفتم اروپا، اسکاتلند به جام جهانی راه یابد. مجارستان پس از سرگروهی در گروه نهم اروپا برای صعود به دیدار بولیوی (تیم سوم آمریکای جنوبی) رفت و با پیروزی 9 بر 2 در مجموع دو دیدار رفت و برگشت به جام جهانی صعود کرد.
برزیل و پرو از آمریکای جنوبی به جام جهانی صعود کردند. نکته جالب توجه در این قاره شکست اروگوئه در برابر بولیوی و عدم توفیق این تیم برای راهیابی به جام جهانی بود. در قاره آفریقا پس از انجام 4 مرحله مسابقات مقدماتی، تیم تونس بالاتر از نیجریه و مصر جواز حضور در دور نهایی جام جهانی را به دست آورد.


در رقابت های قاره پهناور آسیا که البته استرالیا هم به عنوان نماینده اقیانوسیه در آن حضور داشت، پس از برگزاری مرحله اول مقدماتی تیم های هنگ ‌کنگ، کره جنوبی، ایران، کویت و استرالیا به عنوان سرگروه به مرحله دوم راه یافتند. در این مرحله رقابت ها به صورت دوره ای و رفت و برگشت انجام گرفت و در نهایت تیم ایران با کسب 14 امتیاز از 8 بازی (6 پیروزی و 2 تساوی) برای اولین بار جام جهانی صعود کرد.

در منطقه آمریکای شمالی و مرکزی (کونکاکاف) تیم مکزیک موفق به کسب بیشترین امتیاز در دور نهایی و راه یابی به دور پایانی گردید.

کودتای سیاه رافائل و صلح جهانی
دو سال پیش از شروع بازیهای جام جهانی، ژنرال های ارتش آرژانتین دست به کودتای نظامی زدند و ژنرال «خورخه رافائل ویدلا» حکومت را در دست گرفت. کودتا گران به سرعت دست به سرکوب مخالفان زدند. به طوری که پیش از آغاز جام جهانی و در طی دو سال، حداقل بیست هزار آرژانتینی ناپدید شده بودند. دولت تلاش زیادی کرد تا از تمامی ابزار تبلیغاتی خود جهت معرفی آرژانتین به عنوان کشوری بدون زاغه نشینی و زندانی سیاسی در زمان جام جهانی فوتبال استفاده و با حمایت همه جانبه از تیم ملی فوتبال نظر مردم کشور را هم جلب کند. بنابراین سرمایه گذاری عظیمی برای برگزاری هرچه باشکوهتر جام جهانی از سوی دولت آرژانتین انجام گرفت. مجموعه زیرساختهای کشور شامل شبکه راه‌ها و نظام حمل و نقل عمومی و مراکز تلویزیونی بازسازی یا تکمیل شد. همچنین سه استادیوم بزرگ مندوزا، کوردوبا و ماردل پلاتا ساخته شدند.


در مجموع حدود هفتصد میلیون دلار هزینه برگزاری این بازیها گردید. دیدار افتتاحیه این مسابقه ها در اول ژوئن 1978 پس از انجام مراسم مختلف در حضور ژنرال ویدلا دیکتاتور آرژانتین برگزار شد. ویدلا در این مراسم سخنرانی مبسوطی در مورد صلح، دوستی و روابط انسانی کرد که طنز سیاهی بود و خیلی ها آن را نمایشنامه طنزی بر ورزش و حقوق بشر خواندند.


در دیدار افتتاحیه دو تیم آلمان غربی و لهستان در حضور 77000 تماشاگر به مصاف هم رفتند که این بازی با تساوی بدون گل به پایان رسید. آلمان ها که قهرمان جام جهانی 74 بودند، در غیاب بکن باوئر، اوورات، نتزر و گردمولر، شکوه سابق را نداشتند و به نظر نمی رسید بتوانند به مقام قهرمانی برسند. مسابقات در چهار گروه چهار تیمی در دور مقدماتی آغاز گردید. در گروه اول، آرژانتین، ایتالیا، فرانسه و مجارستان حضور داشتند. آرژانتین بر روی نیمکت خود لوئیس سزار مینوتی را داشت که یک سال پیش از آن توسط ویدلا به این سمت منصوب شده بود و ژنرال های ارتش از او فقط قهرمانی می خواستند. فیلول در درون دروازه، پاسارلا در خط دفاع، آردیلس در خط میانی و ماریو کمپس در نوک حمله ستون های اصلی این تیم به شمار می رفتند. تیم میزبان با دو پیروزی دو بر یک مقابل مجارستان و فرانسه جام را آغاز نمود ولی در دیدار سوم با تک گل روبرتو بتگا مهاجم یوونتوسی تیم ملی ایتالیا مغلوب این تیم گردید. ایتالیایی ها که فرانسه و مجارستان را هم مغلوب کرده بودند به عنوان تیم اول صعود نمودند تا در دور بعد در گروه سختی قرار گیرند.


در گروه دوم، آلمان غربی، لهستان، تونس و مکزیک قرار داشتند که دیدار اول با تساوی آلمان غربی و لهستان به پایان رسید. تونس که تنها نماینده قاره آفریقا بود، شگفتی ساز شد و با پیروزی سه بر یک مقابل مکزیک خود را به جهانیان شناساند. اما تجربه کم باعث شکست یک بر صفر آنها برابر لهستان شد تا پس از پیروزی شش بر صفر آلمانی ها بر مکزیک برای تکمیل شگفتی و صعود نیازمند کسب پیروزی برابر آلمان غربی باشند، آرزویی که محقق نشد و تونس با تساوی بدون گل برابر مدافع عنوان قهرمانی از راه یابی به مرحله دوم بازماند. از این گروه لهستان و آلمان غربی به مرحله یک چهارم نهایی صعود کردند.
در گروه سوم، اتریش، اسپانیا، برزیل و سوئد حضور داشتند. برزیل با نسل جدیدی از بازیکنان خود که جانشین اسطوره‌های دهه گذشته شده بودند پا به این جام نهاد. در این تیم سوکراتس و زیکو در زمره بهترین ها بودند. برزیل پس از دو تساوی برابر سوئد و اسپانیا، با کسب پیروزی یک بر صفر بر اتریش به دور بعد صعود نمود.

در گروه چهارم، تیم های پرو، هلند، ایران و اسکاتلند حضور داشتند. هلندی ها با رهبری ارنست هاپل فقید حتی بدون یوهان کرایف هم خیلی قدرتمند می نمودند. البته اگر کرایف بود و این تیم روحیه پیروزی در دیدار نهایی را داشت شاید جام یازدهم به آمستردام می رفت که این اتفاق نیفتاد.

تیم ایران که قدرت اول فوتبال آسیا بود و در دیدارهای تدارکاتی پیش از جام بسیار موفق نشان داده بود، به علت بروز درگیری و حاشیه های فراوان در ارودهای پیش از جام، با روحیه ای بسیار پایین و عدم هماهنگی میان مسئولان و بازیکنان و کادر فنی به آرژانتین وارد شد و در گام اول با نتیجه سنگین 3-0 مقابل هلند مغلوب شد. تیم پرو هم که از وجود تئوفیلو کوبیلاس ستاره خود در جام 70 سود می جست با همین نتیجه اسکاتلند را مغلوب کرد. در تیم پرو یک دروازه بان منحصر به فرد به نام "رامون کوئیروگا" حضور داشت. (علت منحصر به فرد بودن وی را در اینجا بخوانید)
تیم ملی فوتبال ایران در گام دوم توانست با گل ایرج دانایی فرد به نتیجه مساوی 1-1 برابر اسکاتلند دست یابد ولی با شکست 4-1 مقابل پرو در دیدار آخر خیلی زود با جام جهانی خداحافظی کرد. تک گل ایران را حسن روشن به ثمر رساند. از این گروه، تیم های پرو و هلند به مرحله بعد صعود کردند.



در مرحله دوم، هشت تیم صعود کرده در دو گروه چهار تیمی قرار گرفتند تا تیم های اول هر گروه به دیدار نهایی و تیم های دوم به دیدار رده بندی صعود کنند. در این مرحله، آلمان غربی، ایتالیا، هلند و اتریش در گروه یک قرار گرفتند. هلندی ها با دو پیروزی خیره کننده برابر اتریش و ایتالیا خود را به عنوان مدعی اول جام مطرح کردند. آلمانی ها هم که در دیدار اول مقابل ایتالیا به تساوی رضایت داده بودند با تساوی برابر هلند و شکست از اتریش، برخلاف سه دوره گذشته از حضور در جمع چهار تیم نهایی بازماندند. پیروزی یک بر صفر ایتالیا برابر اتریش آنها را به دیدار رده بندی فرستاد.
در گروه دوم، برزیل، آرژانتین، لهستان و پرو حضور داشتند. آرژانتین با پیروزی دو بر صفر مقابل لهستان آغاز کرد و برزیل 3 بر صفر پرو را شکست داد. در بازی دوم، آرژانتین برابر برزیل به تساوی بدون گل رسید تا پس از پیروزی 3 بر یک برزیل برابر لهستان، نیازمند نتیجه‌ای با اختلاف 4 گل برابر پرو باشد تا بتواند به دیدار پایانی صعود نماید.
 
تبانی
در شب 21 ژوئن آرژانتین در بوینوس آیرس تیم پرو را با 6 گل مغلوب نمود. این نتیجه که به عقیده بسیاری حاصل تبانی دو تیم بود باعث شد تیم قدرتمند برزیل بدون شکست از حضور در دیدار نهایی باز بماند. (گزارش کامل مشرق از پشت پرده دیدار آرژانتین و پرو) برزیل در دیدار رده بندی موفق شد ایتالیا را 2 بر یک شکست دهد و به مقام سوم جام برسد.  

دیدار نهایی در روز بیست و پنجم ژوئن در حضور حدود هشتاد هزار تماشاگر آرژانتینی بین دو تیم آرژانتین و هلند برگزار شد. تیم آرژانتین در این دیدار با گل کمپس از حریف پیش افتاد ولی گل یان پورت ویلت هلندی در دقایق پایانی، بازی را به وقت اضافی کشید. در وقت اضافه، ماریوکمپس آقای گل و ستاره مسابقات یک گل دیگر به ثمر رساند و برتونی با گل خود پیروزی نهایی 3 بر یک را برای آرژانتین به ارمغان آورد تا برای نخستین بار مردم آرژانتین جشن قهرمانی در جام جهانی را برگزار نمایند.

آمار و ارقام
تعداد تیمهای شرکت‌کننده : 16 تیم
رده‌بندی نهایی : 1- آرژانتین 2- هلند 3- برزیل 4- ایتالیا
تعداد مسابقات : 38 بازی
تعداد گل : 102 گل
بهترین خط حمله‌ : آرژانتین و هلند (15 گل)
بهترین خط دفاع : آرژانتین (4 گل)
آقای گل : ماریوکمپس ( آرژانتین 6 گل)
بهترین بازیکن : ماریوکمپس (آرژانتین)
مجموع تماشاگران : 1610216 نفر

دیدار فینال‌ ـ ورزشگاه مونومنتال ( 25 ژوئن 1978 - بوینوس‌آیرس)
آرژانتین 3 - هلند 1 (در وقت اضافی)
گلها : کمپس(105،38)، برتونی (115)، برای آرژانتین ؛ نانینگا(80) برای هلند
داور : سرخیوگونلا (ایتالیا)
تماشاگر : 78000 نفر

آرژانتین : فیلول، اولگاین، گالوان، تارانتینی، آردیلس (لاروسا)، گالگو، کمپس، برتونی، لوکو، اوریتز (هوسمان)
هلند : یونگ بلود، یانسن (سوربیر)، براندتس، کرول، پورتویلت، هان، دبیلو. وان درکرکهوف، نیسکنز، ار.وان‌درکرکهوف، رپ (نانینگا)، رنسن برینگ

تغییرات در جام جهانی
در بین سال‌های 13937 تا 1978 مسابقات با حضور 16 تیم برگزار می‌شد. البته در مسابقات سال 1938 کشور اتریش جزوی از آلمان شده بود و به همین دلیل بود که مسابقات با حضور 15 تیم برگزار شد. همچنین در مسابقات سال 1950 بود که به علت انصراف تیم‌های هند، اسکاتلند و ترکیه، مسابقات با شرکت 13 تیم برگزار شد.
در آن سال‌ها اکثر تیم‌های شرکت کننده، از اروپا و آمریکای جنوبی بودند و تیم‌های کمی از قاره‌های آمریکای شمالی، آسیا، آفریقا و اقیانوسیه در این رقابت‌ها بودند و اکثر آنها نیز به راحتی از تیم‌های اروپایی و آمریکایی جنوبی، شکست می‌خوردند. در واقع تا سال 1986 تنها آمریکا بود که جزو قاره اروپا و آمریکای جنوبی نبود اما توانسته بود از دور نخست رقابت‌ها صعود کند و در رقابت‌های سال 1930 به دور نیمه نهایی رسیده بود. همچنین تیم‌های ملی کوبا در سال 1938، کره شمالی در سال 1966 و مکزیک در سال 1970 بود که توانسته بودند به مرحله یک چهارم نهایی برسند.
در دوران جنگ جهانی دوم جام در ایتالیا بود و معاون رئیس فیفا، "اوتورینو باراسی" آن را در یک جعبه کفش در زیر تختخواب خود مخفی کرده بود. برزیل در سال 1966 به روال عادی پس از چهار سال جام را به فیفا بازگرداند. این جام در همین سال و قبل از شروع بازیها، بخشی از نمایشگاه "فوتبال در دنیای تمبر" بود که در "وستمینستر سنترهال" لندن برگزار شده بود. در روز 20 مارس 1966 برابر 29 اسفند 1344 خورشیدی، زمانی که در قسمت دیگری از ساختمان نمایشگاه مراسم عبادت برگزار شده بود، ربوده شد. اما یک هفته بعد سگی ضمن بازی در باغچه جلوی خانه ای آنرا پیدا کرد. جام ژول ریمه پس از مسابقات 1970 برای همیشه به برزیل رفت ولی در دسامبر سال 1983 دوباره و این بار از ویترین فدراسیون فوتبال برزیل به سرقت رفت. در تحقیقات پلیس معلوم شد که دزدان جام را ذوب کرده‌اند. به این خاطر فدراسیون برزیل بدل جام را نزد یک شرکت آلمانی در شهر "هانائو" نزدیک فرانکفورت سفارش داد که اکنون در برزیل نگهداری می شود.
پس از این رویداد، فیفا از میان 53 طرح که هنرمندان در رقابتی جهانی برای جام جهانی فراهم آورده بودند، جام فعلی را که طراحی تندیس ساز و سنگتراش ایتالیایی "سیلویو گازانیگا" اهل میلان است را بر گزید. جنس جام طلای 18 عیار، وزن آن 6175 گرم و ارتفاع آن 368 میلیمتر است. تیم برنده جام را دریافت می‌کند وپس از پایان مسابقات می بایستی آنرا قبل از بازگشت به کشور خود تحویل فیفا دهد. تیم قهرمان یک نسخه بدل با روکش آب طلا دریافت می‌کند که آنهم متعلق به فیفا میماند.