به گزارش گروه اجتماعی مشرق، تاکنون نظرات زیادی از حضرت آیت‌الله خامنه‌ای درباره‌ی کتاب‌هایی مختلف در موضوعات گوناگون منتشر شده است. اعلام این نظرات، گاه در قالب سخنی شفاهی در دیدارهای عمومی یا خصوصی بوده و گاه در قالب نکته‌ای مکتوب، حک شده بر گوشه‌ای از کتاب یا صفحه‌ای مجزا. آقای علی‌رضا مختارپور، دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به بهانه‌ی برگزاری مراسم چهارمین پاسداشت ادبیات جهاد و مقاومت و رونمایی از تقریظ رهبر انقلاب بر کتاب «من زنده‌ام» در یادداشتی به تحلیل محتوای نظرات رهبر انقلاب بر تعدادی از آثار مکتوب در حوزه‌ی دفاع مقدس پرداخته است.
* مقدمه
حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای خود اشاره کرده‌اند که از سالها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در بسیاری از مواقع درباره کتبی که مطالعه می‌کرده‌اند، یادداشت یا حاشیه و حداقل تاریخ مطالعه و بعضاً نکاتی درباره آن کتاب را در حاشیه، صفحات آغازین یا پایانی کتاب‌ها می‌نوشته‌اند. این عادت حسنه و سنت کتابخوانی ایشان بنابر شواهد بسیار تا کنون ادامه یافته است که برخی از آن نوشته‌ها که صرفاً مربوط به آثار مکتوب دفاع مقدس است در مراسم امروز قابل ملاحظه می‌باشد.
یادآوری این نکته ضروری است که این 43 نظر معظمٌ‌له، هم از نظر شکل و نحوه بیان و هم از نظر محتوا دارای انواع مختلفی است. از نظر نحوه بیان و قالب گاه به صورت سخنی در دیدار با نویسنده، راوی یا ناشر کتاب و گاه در یک سخنرانی در جمع نویسندگان و اهل فرهنگ و ادب تا رزمندگان، بسیجیان، ایثارگران، و خانواده معظم شهدا بیان شده، و گاه به‌صورت نکته‌ای مکتوب در حاشیه یا صفحاتی از کتاب و گاه به‌صورت تقریظ و یادداشتی درباره کتاب که نمونه‌هایی از این نوع در سالهای اخیر منتشر شد و امروز نیز آخرین نمونه این تقریظات در این مراسم در معرض دید اهل فرهنگ و ادب قرار می‌گیرد.
از نظر محتوا نیز نکات بسیار متنوع و قابل توجهی در این 43 نظر معظمٌ‌له درباره آثار مکتوب دفاع مقدس وجود دارد که موضوع این مقاله است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در یادداشتی بر یکی از آثار دفاع مقدس پس از بیان اهمیت و ارزش حماسه‌ی دفاع مقدس چنین می‌نویسند: «و ما... آیا نباید با هوشمندی و زیرکی جویبار رحمت را که هرگز منقطع نیست و هرگاه به‌گونه‌ای و در مجرایی، بشناسیم و با گذشت و مجاهدت، توفیق الهی را جلب و خود را از آن سیراب سازیم؟»
1. اهمیت حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس
رهبر معظم انقلاب اسلامی، نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی(ره) و حماسه هشت سال دفاع مقدس را گنجینه بسیار غنی و ذخیره‌ای بسیار عظیم در تاریخ ایران، تاریخ جهان و تاریخ اسلام می‌دانند و انتشار آثار ادبی، اعم از خاطرات، داستان، اشعار و... درباره انقلاب اسلامی و مخصوصاً دفاع مقدس را از نظر ارائه مهمترین نشانه و حتی زمینه این وقایع یعنی انقلاب درونی و تحول شگرف در دل و جان و فکر جوانان ایران امری ضروری و واجب برمی‌شمرند. ایشان عمل مجاهدانه جوانان پاک و مخلص این مرز و بوم در دفاع از دین و سرزمین اسلامی ایران را ناشی از نَفَس مسیحایی امام خمینی(ره) می‌دانند که فتح‌المبین حقیقی را تحول در روح و اندیشه جوانان این کشور می‌دانست، لذا ابعاد بی‌نهایت این معجزه الهی یعنی تحول درونی جوانان را دارای قابلیت فراوان بررسی، تحقیق و تولید آثار فراوان به‌حساب می‌آورند.
ثبت، روایت و نشر خاطرات رزمندگان، آزادگان و دیگر گروههای حاضر در حماسه دفاع مقدس از نظر ایشان همانند رگه‌ای از مواد ذی‌قیمتی است که در معدنی یافت می‌شود و با دنبال کردن آن می‌توان به گنجینه عظیمی از آثار ادبی و روایی دفاع مقدس دست یافت، گنجینه‌ای که به تعبیر ایشان تاریخ را پربار و درسها و آموختنی‌ها را پرشمار می‌کند. البته معظم‌له گاه برخی از آثار منتشره در حوزه دفاع مقدس خصوصا خاطرات رزمندگان را مستقلاً منبعی بسیار غنی و ارزشمند که می‌توان از آن ده‌ها کتاب و فیلمنامه و زندگینامه استخراج کرد دانسته‌اند.
2. تحلیل شخصیت رزمندگان اسلام در دفاع مقدس
از مهمترین نکات درباره یادداشتها و تقریظات معظم‌له بر کتب دفاع مقدس نوع نگاه ایشان به اهمیت، عظمت و تأثیر دفاع مقدس بر رزمندگان، ایثارگران و دیگر گروههای مؤثر در هشت سال دفاع مقدس است.
از منظر ایشان رزمندگان اسلام از فرصت استثنایی ـ الهی دفاع مقدس بیشترین بهره را بردند و به مدد اراده و ایمان به مدارج عالی انسانی رسیدند. ایشان صفات متعددی برای رزمندگان و ایثارگران و خدمتگزاران در دفاع مقدس برشمرده‌اند، ازجمله: شجاعت، پاک‌دلی، روح دینی، شوخ‌طبعی، صفا، صداقت، معنویت، مظلومیت، اخلاص، روشندلی، همت، صبر، پایداری، جهاد، ایثار، ابتکار، زهد، گذشت، صدق و...
ارج نهادن به تلاش نویسندگان و راویان آثار دفاع مقدس و برجسته کردن نقش آنان در حفظ و نشر این آثار و نشان‌دادن ویژگیهای ارزشمند کار آنان و تشویق‌شان به ادامه‌ی کار از دیگر بخش‌های تصریح شده در یادداشتها و تقریظات معظم‌له است: «از زیباترین نقاشی‌های صفحه پرکار و اعجازگونه هشت سال دفاع مقدس، سنگ تمام راوی و نویسنده در هنرمندی»
اما از نظر رهبر انقلاب اسلامی معرفی صفات و دستاوردهای رزمندگان به همین‌جا خاتمه نمی‌یابد. ایشان برای رزمندگان اسلام تعبیرِ «از معراج برگشتگان» را به‌کار برده و آنان را کسانی می‌دانند که از سیر من الحق الی الخلق ـ که یکی از اسفار اربعه عرفانی است و در آن سالک پس از سیری که از خلق به‌سوی حق داشته با اندوخته‌ای از آن سفر معنوی به میان مردم باز‌می‌گردد تا دستگیر و یاور آنان در سیر و سلوک معنوی باشد ـ بازگشته‌اند. البته معظمٌ‌له پس از این تعبیرات بلافاصله این پرسش را که هشداری است به این سالکان و عارفان که راه صدساله را یک‌شبه طی کرده‌اند مطرح می‌کند که آیا اینان می‌توانند آن حال و هوا و معراج جهاد و فداکاری را حفظ کنند. هشداری که وظیفه رزمندگان و ایثارگران را در حفظ معنویت حاصل از مجاهدت در راه خدا یادآور می‌شود.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بسیاری از بیانات و یادداشتها و تقریظات خود درباره آثار مکتوب دفاع مقدس به عطر صفا، اخلاق و معنویت که در خاطرات و روایت‌های منتشر شده از دفاع مقدس موج می‌زند اشاره کرده‌اند و گاه خود را سیر کننده در معراج شور و حالی که سطور و کلمات این آثار بر خواننده عطا می‌کند دانسته، احساس عروج معنوی خود از مطالعه این کتب را بیان کرده و افسوس خود را نسبت به کسانی که محروم از آن لطف بی‌حساب معنویات حاصل از دفاع مقدس مانده‌اند ابراز داشته‌اند.
3. زمان، شرایط و آثار مطالعه کتب دفاع مقدس
در برخی از یادداشتها و تقریظات معظم‌له به تاریخ و شرایط مطالعه کتاب اشاره شده که دقت در این اطلاعات نشان‌دهنده نکات بسیار مهمی است ازجمله:
الف: برخی از این کتب در ماه‌های مبارک رجب، شعبان، و رمضان و در حوالی شب‌های قدر خوانده شده، مانند تاریخ‌های ثبت شده در حاشیه کتاب‌ها نظیر: سوم رمضان 1412 / 12 رمضان / شعبان 1412، رجب 1412، 21 رمضان المبارک 1412، سوم رمضان 1413، 7 شعبان 1412.
در برخی از کتاب‌ها معظم‌له درباره زمان یا حالات و آثار مطالعه نیز توضحیاتی یادداشت کرده‌اند. ازجمله:
* آن را در شب و روزهای منتهی به بیستم رمضان 1412 خواندم.
* تصادف جالبی بود توفیق مطالعه این کتاب در ایام 15 شعبان و مابعد آن که به زیارت قم رفته بودم دست داد.
* این کتاب در 13 رجب 1411 با چشمی لبریز اشک شوق و حسرت زیارت شد.
* چند ساعتی از شب و روزهای ایام مبارک شهرالله به خواندن این خاطرات گذشت 70/12/23
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بسیاری از بیانات و پیامها و تقریظات مربوط به آثار دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را منبع عظیم و گنجینه‌ی ارزشمندی برای تاریخ دانسته‌اند و هنرمندان، نویسندگان و اصحاب فرهنگ و ادب و هنر را به کاوش در این معدن و دنبال کردن رگه‌های گرانبهای مفاهیم و معنویات و ارزشهای اسلامی و انقلابی دعوت کرده‌اند.
ب: در برخی از یادداشتها معظمٌ‌له از احساسات‌شان و تأثیر کتاب بر خود نیز یاد کرده‌اند. ازجمله:
* این کتاب از بس من را جذب کرد تا آخرش خواندم بعد دیدم این کافی نیست، به خانه بردم و گفتم همه بنشینید این کتاب را بخوانید. در جمع خانواده جاهایی از این کتاب را خود من بازکردم و خواندم. گفتم این کتاب اصلاً باید در فضای خانه‌ها باشد و همه باید آن را همیشه داشته باشند. 16/دی/1370
* ساعات خوش و باصفایی را در مقاطع پیش از خواب با این کتاب گذراندم و الحمدلله. 1391/10/20
* در روز و شب‌هایی از آبان و آذر 86 صفحه به صفحه و سطر به سطر مطالعه و نیوشیده شد.
* این کتاب را یک‌نفسه در روز جمعه 71/1/7 خواندم.
* حتی بخش اولش را هم نتوانستم تمام کنم، تا ماجرای کمیل و قصه غم سنگین آن دل کوچک را خواندم دیگر تحملم تمام شد. چه بسیار دقایقی که در برابر آن تصویرهای خونین، چهره به اشک آغشته شده است.
* این گزارش‌ها را در 18 اسفند 70 تمام کردم و نه چندان خوشحال.
* در شب شنبه چهارم اسفند 69 در لحظاتی از بدخوابی عصبی مطالعه آن به پایان برده شد.
* احساس خواننده از یک‌سو شگفتی و تحسین و احساس عزت است و از سوی دیگر غم و خشم و نفرت. 91/6/2
* در بدخوابی شب سه‌شنبه 70/9/19 مطالعه شد.
* روز و شبی چند در لحظه‌های پیش از خواب در فضایی عطرآگین و مصفا و در معراج شور و حالی که سطور و کلمات نورانی این کتاب بر خواننده خود عطا می‌کند سیر کردم و خدا را سپاس گفتم...
* کتاب را با احساس دوگانه اندوه و افتخار و گاه از پشت پرده اشک خواندم. 92/7/5
توجه معظم‌له و حساسیت‌شان در تولید کتاب با بالاترین کیفیت و قوت از نظر بیان، محتوا، و دیگر جنبه‌های فنی و شکلی در اشارات ایشان به برخی نقطهضعفها در آثار دفاع مقدس به‌خوبی قابل تشخیص است. برای نمونه: «یکسونگری در قضاوت و گاهی تنگ‌نظری»، «غفلت از نقش فداکارانه همسر»، «مبالغه در بیان» ، «ضعف در بازسازی صحنه‌ها و ترسیم حالات و خصوصیات»
4. ویژگی‌ها و نقاط قوت آثار منتشره دفاع مقدس
مقام معظم رهبری در مطالعه کتب دفاع مقدس به نقاط قوت آثار توجه خاص داشته و در تقریظات خود آنها را مورد تأکید و تقدیر قرار داده‌اند. برخی از ویژگیهای مورد اشاره و تحسین ایشان عبارتند از:
* قلم شیوا و منعکس کننده صفای رزمندگان
* شیرینی و سادگی کتاب
* توجه به جزئیات به‌ظاهر کم‌اهمیت ولی مهم
* تواضع نویسنده
* زبان خوب، تصویر و پردازش مناسب، معطر، و معنوی و مؤثر بودن متن
* خوب بودن ترجمه
* شیوایی متن
* روح طنز و مزاح موجود در کتاب و شیرینی و جاذبه آن که باعث گیرایی بیشتر شده
* گزارش حرفه‌ای و هنرمندانه
* ابتکاری و نمونه بودن
* توصیف‌های بسی زیبا از طبیعت، حوادث جنگی، و وضعیت‌های طبیعی
* نثر استوار
* نوشته‌ی هنرمندانه
* زلالی اندیشه و ذوق قلم
* سطور و کلمات نورانی
* روایت همراه با اخلاص
* نازک‌اندیشی نویسنده
* نوشته‌ی گویای پرسوز، دردمندانه و هنرمندانه
* اشتمال بر مطالب مفید
* هنرمندی و مجسم کردن زیبائی‌ها و زشتی‌ها و رنجها و شادی‌ها.
5. ارزیابی و اشاره به برخی نقاط ضعف محتوایی یا جنبه‌های ادبی و فنی
توجه معظمٌ‌له به آثار مکتوب دفاع مقدس و اهمیتی که ایشان برای گسترش تولید و انتشار این نوع کتب و باور به تأثیر فوق‌العاده این آثار در انتقال فرهنگ و ارزشهای اسلامی و انقلابی و حساسیت‌شان در تولید کتاب با بالاترین کیفیت و قوت از نظر بیان، محتوا، و دیگر جنبه‌های فنی و شکلی در اشارات ایشان به برخی نقطهضعفها در آثار دفاع مقدس بخوبی قابل تشخیص است. برای نمونه:
مقام معظم رهبری در مطالعه‌ی کتب دفاع مقدس به نقاط قوت آثار توجه خاص داشته و در تقریظات خود آنها را مورد تأکید و تقدیر قرار داده‌اند. برخی از ویژگیهای مورد تحسین ایشان عبارتند از: «قلم شیوا و منعکس کننده صفای رزمندگان»، «توجه به جزئیات به‌ظاهر کم‌اهمیت ولی مهم»، «تواضع نویسنده»، «روح طنز و مزاح موجود در کتاب»، «گزارش حرفه‌ای و هنرمندانه»، «توصیف‌های بسی زیبا از طبیعت، حوادث جنگی، و وضعیت‌های طبیعی»
الف: از نظر محتوا
* افسوس از انتخاب دیدگاه ضعیف‌تر در میان دو دیدگاه
* تفکر نادرست غریب بودن راه خدا و غربت رهروان راه جهاد
* یکسونگری در قضاوت و گاهی تنگ‌نظری
* غفلت از نقش فداکارانه همسر
* غفلت از نقش دیگران
* مبالغه در بیان
* کم‌جاذبه بودن برخی خاطرات
* عدم رعایت تسلسل طبیعی و منطقی در برخی مطالب
ب: از نظر زبان و جنبه‌های هنری و فنی
* ضعف در بازسازی صحنه‌ها و ترسیم حالات و خصوصیات
* زبان روزنامه‌ای و سبک گزارشهای مطبوعات غربی و تقلید از آنها
* گسیختگی در ذهن و نارسایی در زبان
البته این نوع نظرات انتقادی تنها نسبت به معدودی از آثار دفاع مقدس که سهم بسیار اندکی از این آثار را تشکیل می‌دهند ابراز شده است و اغلب کتاب‌ها از نظر محتوا و زبان مورد تحسین و تقدیر معظمٌ‌له قرار گرفته‌اند.
6. منبع عظیم و گنجینه ارزشمند دفاع مقدس و آثار مکتوب مربوط به آن
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بسیاری از بیانات و پیامها و از جمله در یادداشتها و تقریظات مربوط به آثار دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را منبع عظیم و گنجینه ارزشمندی برای تاریخ دانسته‌اند و هنرمندان، نویسندگان و اصحاب فرهنگ و ادب و هنر را به کاوش در این معدن و دنبال کردن رگه‌های گرانبهای مفاهیم و معنویات و ارزشهای اسلامی و انقلابی دعوت کرده‌اند.
برخی از تعابیر ایشان در این موضوع عبارتند از:
* مرجع بودن، منبع بودن و سند بودن برخی از کتب دفاع مقدس
* ظرفیت 8 سال دفاع مقدس برای تولید هزاران کتاب برای انتقال فرهنگ و ارزشهای اسلامی و انقلابی
* خاطرات دفاع مقدس به‌مثابه رگه ارزشمندی در معدن که باید آن را یافت و ادامه داد
* یادداشتها و خاطرات و زندگی رزمندگان و شهدا و ایثارگران و آزادگان به‌عنوان غنی‌ترین میراث معنوی برای تاریخ که از آن هزاران محصول فرهنگی هنری قابل استخراج است.
* مکنون بودن هزاران لحظه پُربار در هر روز و شب حماسه هشت ساله ملت ایران.
* اهمیت تدوین و انتشار خاطرات آزادگان در شکل‌بخشیدن به تاریخ ما و تأثیر آن در آینده
* گنجینه یادها و خاطرات مجاهدان و آزادگان ذخیره عظیم و ارزشمندی است که تاریخ را پُربار و درسها و آموختنی‌ها را پُرشمار می‌کند.
* ظرفیت هشت سال دفاع برای تولید هزاران کتاب برای انتقال فرهنگ و ارزشهای اسلامی و انقلابی به جامعه و جهان.
* خاطرات دفاع مقدس رگه‌ای ارزشمند است که در معدن پیدا شده این را راه را ادامه دهید.
* این آثار به‌صورت ماده خام و سند تاریخی برای تولید فیلم و قصه و شعر و نمایش قابل استفاده است.
* سندی ارزشمند از اوضاع جبهه و خوی و خصلت بسیج
* این نیز از جمله سندهای دقیق دوران دفاع مقدس است.
* این سند مکمل سندهایی است که از نوک قلم بسیجیان روشندل و باصفا و مظلوم و شجاع ما به یادگار مانده است.
از مهمترین نکات درباره‌ی تقریظات، نوع نگاه ایشان به تأثیر دفاع مقدس بر ایثارگران در هشت سال دفاع مقدس است. از منظر ایشان رزمندگان اسلام از فرصت استثنایی ـ الهی دفاع مقدس بیشترین بهره را بردند. ایشان صفات متعددی برای ایثارگران در دفاع مقدس برشمرده‌اند، ازجمله: شجاعت، پاک‌دلی، روح دینی، شوخ‌طبعی، صفا، صداقت، معنویت، مظلومیت، اخلاص، روشندلی، همت، صبر، پایداری، جهاد، ایثار، ابتکار، زهد، گذشت، صدق و...
7. تحسین نویسندگان و راویان و تشکر و تقدیر از آنان
ارج نهادن به تلاش نویسندگان و راویان آثار دفاع مقدس و برجسته کردن نقش آنان در حفظ و نشر این آثار و نشان‌دادن ویژگیهای ارزشمند کار آنان و تشویق‌شان به ادامه کار از دیگر بخش‌های تصریح شده در یادداشتها و تقریظات معظمٌ‌له است. که نمونه‌هایی از این تحسین‌ها عبارتند از:
* این خاطرات را از ذهنها و حافظه‌ها بیرون کشیدن و به قلم هنر و نمایش سپردن خدمت بزرگی است.
* آفرین بر هنرمندی در مجسم کردن زیباییها و زشتی‌ها و رنجها و شادی‌ها
* از زیباترین نقاشی‌های صفحه پرکار و اعجازگونه هشت سال دفاع مقدس، سنگ تمام راوی و نویسنده در هنرمندی
* تاریخ ما بعدها... این دلها وجدانهای بیدار و حقجو و حقگو را نیز ستایش خواهد کرد که نگذاشتند قصه جهادی به آن عظمت در لابه‌لای یاوه‌گوییها و هرزه‌دراییهای زمانه گم شود. درود بر نویسندگان این آثار.
* خدا را سپاس... بر قطره عشقی که در جان نویسنده افکنده و چنین زلال اندیشه و ذوقی را بر قلم او جاری ساخته. هرکه با نگاهی هنرمندانه آنها را ببیند و با قلمی هنرمندانه آن را ثبت و ماندگار کند و بیش از اینها با توفیقی الهی به این همه دست یافته باشد مشعل رهروان معراج انسانی را جان‌مایه و فروغ بخشیده... ه.
8. چند نکته خواندنی از تقریظ‌ها
در لابه‌لای متونی که مقام معظم رهبری درباره کتب دفاع مقدس نگاشته‌اند نکات و عبارات بسیار نغز و قابل‌توجهی به چشم می‌خورد که چند نمونه از این نوع جملات بدین قرار است:
* درباره طلاب و روحانیون حاضر در جبهه‌ها
این نوع طلبه‌ها [که درس دین و معرفت را در خطرناکترین جاها تعلیم می‌دهند و در آزمایش‌های دشوار با مردم شریک می‌شوند] اگر مدارج تحصیلی را طی کنند رهبران برجسته باب انقلاب و جمهوری اسلامی خواهند شد و روحانیون پرچمدار دین زندگی‌ساز.
بسیار لازم بوده و هست که جبهه‌گیان رسته‌های غیر رزمی مانند جهادگران، امدادگران، رانندگان، آشپزها و تدارکاتی‌ها که هرکدام عالم مخصوص به خود داشته‌اند و بعضاً فداکاری‌شان از رزمندگان خطوط مقدم کم‌خطرتر نبود بلکه حتی پرخطرتر بوده (مثل سنگرسازان و خاکریز زنان) نیز شرح‌حال خود را بنویسند و یا بگویند و کسی بنویسد.
رهبر انقلاب، نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی رحمه‌الله و حماسه‌ی هشت سال دفاع مقدس را گنجینه‌ی بسیار غنی در تاریخ می‌دانند و انتشار آثار ادبی درباره‌ی انقلاب اسلامی و مخصوصاً دفاع مقدس را از نظر ارائه‌ی مهمترین نشانه‌ی این وقایع یعنی انقلاب درونی و تحول شگرف در دل و جان و فکر جوانان ایران امری ضروری و واجب برمی‌شمرند.
* شباهت همراه بودن غم در ماجرای شهادت مانند غم در ماجرای عشق که احساس خسران در آن نیست، هرچه هست شیرینی و سرخوشی است... با مرگ و فنا و نیستی هیچ نسبتی ندارد. تبارک الله.
* محصول همه این خاطرات یک چیز است: همه از عظمت حادثه هشت ساله دفاع مقدس و تحول شگرفی که در دل و جان و فکر و عمل جوانان این کشور پدید آورده بود خبر می‌دهند و ابعاد بی‌نهایت این معجزه الهی تاریخ را ـ به تقریب ـ نشان می‌دهند... دریغ از آن روزهای فراموش نشدنی، دریغ از آن ماجرای معجزنشان، دریغ از آن تجربه درس‌آموز و جانهای پاکی که آن را شکل دادند... و دریغ از آن جویبار رحمت و فضل خدا که کسانی چه زیرکانه و هوشمندانه از آن نوشیدند.
* دو سخن پایانی
اول: طرح یک پرسش:
حضرت آیت‌آلله خامنه‌ای در یادداشتی بر یکی از آثار دفاع مقدس پس از بیان اهمیت و ارزش حماسه دفاع مقدس چنین می‌نویسند:
و ما... آیا نباید با هوشمندی و زیرکی جویبار رحمت را که هرگز منقطع نیست و هرگاه به‌گونه‌ای و در مجرایی، بشناسیم و با گذشت و مجاهدت، توفیق الهی را جلب و خود را از آن سیراب سازیم؟
دوم:
مقام معظم رهبری در یادداشت دیگری ـ آنطور که خود در در دیدار با گروهی از نویسندگان و هنر مقاومت در تاریخ 25 تیر 1370 فرمودند: آن کتاب را که خواندم بی‌اختیار پشتش بخشی از زیارتنامه را نوشتم: السلام علیکم یا اولیاءالله و احبائه. واقعاً دیدم که در مقابل این عظمت‌ها انسان احساس حقارت می‌کند. من وقتی این شکوه را در این کتاب دیدم، در نفس خودم حقیقتاً احساس حقارت کردم.
اما متن این زیارتنامه:
السلام علیکم یا اولیاءالله و احبائه، السلام علیکم یا اصفیاء الله و خیرته، السلام علیکم یا انصار دین الله و اعوان ولیه... ای آیت‌های خدا، ای معجزه‌های ایمان، ای نشانه‌های تعالی جاودانه انسان... ن. ای گلهای محمدی که فساد و آلودگی جهان امروز نتوانست از شکوفایی بازداردتان، برقی شُدید و دنیای تاریک را روشن کردید، حجتی شُدید بر آن کوته‌نظران که بالندگی انسان الهی را در عصر تسلط مادیت ناممکن میدانستند. خاطره مسلمانان صدر اسلام را زنده کردید و صدق و اراده و فناء فی الله را حتی بیش از آنان به نمایش گذاشتید. آنان به نَفَس پیامبر و نزول پیاپی آیات قرآن دل را گرم و جان را تازه می‌کردند اما شما چه!؟ حقاً خلوص و تقوا را مجسم کردید و برای آن امام بحق که مظهر خلوص و تقوا بود سربازانی شایسته شُدید. سلام الله علیه و علیکم و هنیئاً لکم رحمهًْ ربکم ... کتبه بیمناه الوازرهًْ امانیه و ذلیل نفسه علی الحسینی غفرالله له و رحمه و حشره مع اولیائه و الحقه بهذه الزمرهًْ الطیبهًْ. آمین. این کتاب در 13 رجب 1411 با چشمی لبریز اشک شوق و حسرت زیارت شد. و من الله التوفیق.
منبع: دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ا ی
* مقدمه
حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای خود اشاره کرده‌اند که از سالها پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در بسیاری از مواقع درباره کتبی که مطالعه می‌کرده‌اند، یادداشت یا حاشیه و حداقل تاریخ مطالعه و بعضاً نکاتی درباره آن کتاب را در حاشیه، صفحات آغازین یا پایانی کتاب‌ها می‌نوشته‌اند. این عادت حسنه و سنت کتابخوانی ایشان بنابر شواهد بسیار تا کنون ادامه یافته است که برخی از آن نوشته‌ها که صرفاً مربوط به آثار مکتوب دفاع مقدس است در مراسم امروز قابل ملاحظه می‌باشد.
یادآوری این نکته ضروری است که این 43 نظر معظمٌ‌له، هم از نظر شکل و نحوه بیان و هم از نظر محتوا دارای انواع مختلفی است. از نظر نحوه بیان و قالب گاه به صورت سخنی در دیدار با نویسنده، راوی یا ناشر کتاب و گاه در یک سخنرانی در جمع نویسندگان و اهل فرهنگ و ادب تا رزمندگان، بسیجیان، ایثارگران، و خانواده معظم شهدا بیان شده، و گاه به‌صورت نکته‌ای مکتوب در حاشیه یا صفحاتی از کتاب و گاه به‌صورت تقریظ و یادداشتی درباره کتاب که نمونه‌هایی از این نوع در سالهای اخیر منتشر شد و امروز نیز آخرین نمونه این تقریظات در این مراسم در معرض دید اهل فرهنگ و ادب قرار می‌گیرد.
از نظر محتوا نیز نکات بسیار متنوع و قابل توجهی در این 43 نظر معظمٌ‌له درباره آثار مکتوب دفاع مقدس وجود دارد که موضوع این مقاله است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در یادداشتی بر یکی از آثار دفاع مقدس پس از بیان اهمیت و ارزش حماسه‌ی دفاع مقدس چنین می‌نویسند: «و ما... آیا نباید با هوشمندی و زیرکی جویبار رحمت را که هرگز منقطع نیست و هرگاه به‌گونه‌ای و در مجرایی، بشناسیم و با گذشت و مجاهدت، توفیق الهی را جلب و خود را از آن سیراب سازیم؟»
1. اهمیت حفظ و نشر آثار و ارزشهای دفاع مقدس
رهبر معظم انقلاب اسلامی، نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی(ره) و حماسه هشت سال دفاع مقدس را گنجینه بسیار غنی و ذخیره‌ای بسیار عظیم در تاریخ ایران، تاریخ جهان و تاریخ اسلام می‌دانند و انتشار آثار ادبی، اعم از خاطرات، داستان، اشعار و... درباره انقلاب اسلامی و مخصوصاً دفاع مقدس را از نظر ارائه مهمترین نشانه و حتی زمینه این وقایع یعنی انقلاب درونی و تحول شگرف در دل و جان و فکر جوانان ایران امری ضروری و واجب برمی‌شمرند. ایشان عمل مجاهدانه جوانان پاک و مخلص این مرز و بوم در دفاع از دین و سرزمین اسلامی ایران را ناشی از نَفَس مسیحایی امام خمینی(ره) می‌دانند که فتح‌المبین حقیقی را تحول در روح و اندیشه جوانان این کشور می‌دانست، لذا ابعاد بی‌نهایت این معجزه الهی یعنی تحول درونی جوانان را دارای قابلیت فراوان بررسی، تحقیق و تولید آثار فراوان به‌حساب می‌آورند.
ثبت، روایت و نشر خاطرات رزمندگان، آزادگان و دیگر گروههای حاضر در حماسه دفاع مقدس از نظر ایشان همانند رگه‌ای از مواد ذی‌قیمتی است که در معدنی یافت می‌شود و با دنبال کردن آن می‌توان به گنجینه عظیمی از آثار ادبی و روایی دفاع مقدس دست یافت، گنجینه‌ای که به تعبیر ایشان تاریخ را پربار و درسها و آموختنی‌ها را پرشمار می‌کند. البته معظم‌له گاه برخی از آثار منتشره در حوزه دفاع مقدس خصوصا خاطرات رزمندگان را مستقلاً منبعی بسیار غنی و ارزشمند که می‌توان از آن ده‌ها کتاب و فیلمنامه و زندگینامه استخراج کرد دانسته‌اند.
2. تحلیل شخصیت رزمندگان اسلام در دفاع مقدس
از مهمترین نکات درباره یادداشتها و تقریظات معظم‌له بر کتب دفاع مقدس نوع نگاه ایشان به اهمیت، عظمت و تأثیر دفاع مقدس بر رزمندگان، ایثارگران و دیگر گروههای مؤثر در هشت سال دفاع مقدس است.
از منظر ایشان رزمندگان اسلام از فرصت استثنایی ـ الهی دفاع مقدس بیشترین بهره را بردند و به مدد اراده و ایمان به مدارج عالی انسانی رسیدند. ایشان صفات متعددی برای رزمندگان و ایثارگران و خدمتگزاران در دفاع مقدس برشمرده‌اند، ازجمله: شجاعت، پاک‌دلی، روح دینی، شوخ‌طبعی، صفا، صداقت، معنویت، مظلومیت، اخلاص، روشندلی، همت، صبر، پایداری، جهاد، ایثار، ابتکار، زهد، گذشت، صدق و...
ارج نهادن به تلاش نویسندگان و راویان آثار دفاع مقدس و برجسته کردن نقش آنان در حفظ و نشر این آثار و نشان‌دادن ویژگیهای ارزشمند کار آنان و تشویق‌شان به ادامه‌ی کار از دیگر بخش‌های تصریح شده در یادداشتها و تقریظات معظم‌له است: «از زیباترین نقاشی‌های صفحه پرکار و اعجازگونه هشت سال دفاع مقدس، سنگ تمام راوی و نویسنده در هنرمندی»
اما از نظر رهبر انقلاب اسلامی معرفی صفات و دستاوردهای رزمندگان به همین‌جا خاتمه نمی‌یابد. ایشان برای رزمندگان اسلام تعبیرِ «از معراج برگشتگان» را به‌کار برده و آنان را کسانی می‌دانند که از سیر من الحق الی الخلق ـ که یکی از اسفار اربعه عرفانی است و در آن سالک پس از سیری که از خلق به‌سوی حق داشته با اندوخته‌ای از آن سفر معنوی به میان مردم باز‌می‌گردد تا دستگیر و یاور آنان در سیر و سلوک معنوی باشد ـ بازگشته‌اند. البته معظمٌ‌له پس از این تعبیرات بلافاصله این پرسش را که هشداری است به این سالکان و عارفان که راه صدساله را یک‌شبه طی کرده‌اند مطرح می‌کند که آیا اینان می‌توانند آن حال و هوا و معراج جهاد و فداکاری را حفظ کنند. هشداری که وظیفه رزمندگان و ایثارگران را در حفظ معنویت حاصل از مجاهدت در راه خدا یادآور می‌شود.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بسیاری از بیانات و یادداشتها و تقریظات خود درباره آثار مکتوب دفاع مقدس به عطر صفا، اخلاق و معنویت که در خاطرات و روایت‌های منتشر شده از دفاع مقدس موج می‌زند اشاره کرده‌اند و گاه خود را سیر کننده در معراج شور و حالی که سطور و کلمات این آثار بر خواننده عطا می‌کند دانسته، احساس عروج معنوی خود از مطالعه این کتب را بیان کرده و افسوس خود را نسبت به کسانی که محروم از آن لطف بی‌حساب معنویات حاصل از دفاع مقدس مانده‌اند ابراز داشته‌اند.
3. زمان، شرایط و آثار مطالعه کتب دفاع مقدس
در برخی از یادداشتها و تقریظات معظم‌له به تاریخ و شرایط مطالعه کتاب اشاره شده که دقت در این اطلاعات نشان‌دهنده نکات بسیار مهمی است ازجمله:
الف: برخی از این کتب در ماه‌های مبارک رجب، شعبان، و رمضان و در حوالی شب‌های قدر خوانده شده، مانند تاریخ‌های ثبت شده در حاشیه کتاب‌ها نظیر: سوم رمضان 1412 / 12 رمضان / شعبان 1412، رجب 1412، 21 رمضان المبارک 1412، سوم رمضان 1413، 7 شعبان 1412.
در برخی از کتاب‌ها معظم‌له درباره زمان یا حالات و آثار مطالعه نیز توضحیاتی یادداشت کرده‌اند. ازجمله:
* آن را در شب و روزهای منتهی به بیستم رمضان 1412 خواندم.
* تصادف جالبی بود توفیق مطالعه این کتاب در ایام 15 شعبان و مابعد آن که به زیارت قم رفته بودم دست داد.
* این کتاب در 13 رجب 1411 با چشمی لبریز اشک شوق و حسرت زیارت شد.
* چند ساعتی از شب و روزهای ایام مبارک شهرالله به خواندن این خاطرات گذشت 70/12/23
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بسیاری از بیانات و پیامها و تقریظات مربوط به آثار دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را منبع عظیم و گنجینه‌ی ارزشمندی برای تاریخ دانسته‌اند و هنرمندان، نویسندگان و اصحاب فرهنگ و ادب و هنر را به کاوش در این معدن و دنبال کردن رگه‌های گرانبهای مفاهیم و معنویات و ارزشهای اسلامی و انقلابی دعوت کرده‌اند.
ب: در برخی از یادداشتها معظمٌ‌له از احساسات‌شان و تأثیر کتاب بر خود نیز یاد کرده‌اند. ازجمله:
* این کتاب از بس من را جذب کرد تا آخرش خواندم بعد دیدم این کافی نیست، به خانه بردم و گفتم همه بنشینید این کتاب را بخوانید. در جمع خانواده جاهایی از این کتاب را خود من بازکردم و خواندم. گفتم این کتاب اصلاً باید در فضای خانه‌ها باشد و همه باید آن را همیشه داشته باشند. 16/دی/1370
* ساعات خوش و باصفایی را در مقاطع پیش از خواب با این کتاب گذراندم و الحمدلله. 1391/10/20
* در روز و شب‌هایی از آبان و آذر 86 صفحه به صفحه و سطر به سطر مطالعه و نیوشیده شد.
* این کتاب را یک‌نفسه در روز جمعه 71/1/7 خواندم.
* حتی بخش اولش را هم نتوانستم تمام کنم، تا ماجرای کمیل و قصه غم سنگین آن دل کوچک را خواندم دیگر تحملم تمام شد. چه بسیار دقایقی که در برابر آن تصویرهای خونین، چهره به اشک آغشته شده است.
* این گزارش‌ها را در 18 اسفند 70 تمام کردم و نه چندان خوشحال.
* در شب شنبه چهارم اسفند 69 در لحظاتی از بدخوابی عصبی مطالعه آن به پایان برده شد.
* احساس خواننده از یک‌سو شگفتی و تحسین و احساس عزت است و از سوی دیگر غم و خشم و نفرت. 91/6/2
* در بدخوابی شب سه‌شنبه 70/9/19 مطالعه شد.
* روز و شبی چند در لحظه‌های پیش از خواب در فضایی عطرآگین و مصفا و در معراج شور و حالی که سطور و کلمات نورانی این کتاب بر خواننده خود عطا می‌کند سیر کردم و خدا را سپاس گفتم...
* کتاب را با احساس دوگانه اندوه و افتخار و گاه از پشت پرده اشک خواندم. 92/7/5
توجه معظم‌له و حساسیت‌شان در تولید کتاب با بالاترین کیفیت و قوت از نظر بیان، محتوا، و دیگر جنبه‌های فنی و شکلی در اشارات ایشان به برخی نقطهضعفها در آثار دفاع مقدس به‌خوبی قابل تشخیص است. برای نمونه: «یکسونگری در قضاوت و گاهی تنگ‌نظری»، «غفلت از نقش فداکارانه همسر»، «مبالغه در بیان» ، «ضعف در بازسازی صحنه‌ها و ترسیم حالات و خصوصیات»
4. ویژگی‌ها و نقاط قوت آثار منتشره دفاع مقدس
مقام معظم رهبری در مطالعه کتب دفاع مقدس به نقاط قوت آثار توجه خاص داشته و در تقریظات خود آنها را مورد تأکید و تقدیر قرار داده‌اند. برخی از ویژگیهای مورد اشاره و تحسین ایشان عبارتند از:
* قلم شیوا و منعکس کننده صفای رزمندگان
* شیرینی و سادگی کتاب
* توجه به جزئیات به‌ظاهر کم‌اهمیت ولی مهم
* تواضع نویسنده
* زبان خوب، تصویر و پردازش مناسب، معطر، و معنوی و مؤثر بودن متن
* خوب بودن ترجمه
* شیوایی متن
* روح طنز و مزاح موجود در کتاب و شیرینی و جاذبه آن که باعث گیرایی بیشتر شده
* گزارش حرفه‌ای و هنرمندانه
* ابتکاری و نمونه بودن
* توصیف‌های بسی زیبا از طبیعت، حوادث جنگی، و وضعیت‌های طبیعی
* نثر استوار
* نوشته‌ی هنرمندانه
* زلالی اندیشه و ذوق قلم
* سطور و کلمات نورانی
* روایت همراه با اخلاص
* نازک‌اندیشی نویسنده
* نوشته‌ی گویای پرسوز، دردمندانه و هنرمندانه
* اشتمال بر مطالب مفید
* هنرمندی و مجسم کردن زیبائی‌ها و زشتی‌ها و رنجها و شادی‌ها.
5. ارزیابی و اشاره به برخی نقاط ضعف محتوایی یا جنبه‌های ادبی و فنی
توجه معظمٌ‌له به آثار مکتوب دفاع مقدس و اهمیتی که ایشان برای گسترش تولید و انتشار این نوع کتب و باور به تأثیر فوق‌العاده این آثار در انتقال فرهنگ و ارزشهای اسلامی و انقلابی و حساسیت‌شان در تولید کتاب با بالاترین کیفیت و قوت از نظر بیان، محتوا، و دیگر جنبه‌های فنی و شکلی در اشارات ایشان به برخی نقطهضعفها در آثار دفاع مقدس بخوبی قابل تشخیص است. برای نمونه:
مقام معظم رهبری در مطالعه‌ی کتب دفاع مقدس به نقاط قوت آثار توجه خاص داشته و در تقریظات خود آنها را مورد تأکید و تقدیر قرار داده‌اند. برخی از ویژگیهای مورد تحسین ایشان عبارتند از: «قلم شیوا و منعکس کننده صفای رزمندگان»، «توجه به جزئیات به‌ظاهر کم‌اهمیت ولی مهم»، «تواضع نویسنده»، «روح طنز و مزاح موجود در کتاب»، «گزارش حرفه‌ای و هنرمندانه»، «توصیف‌های بسی زیبا از طبیعت، حوادث جنگی، و وضعیت‌های طبیعی»
الف: از نظر محتوا
* افسوس از انتخاب دیدگاه ضعیف‌تر در میان دو دیدگاه
* تفکر نادرست غریب بودن راه خدا و غربت رهروان راه جهاد
* یکسونگری در قضاوت و گاهی تنگ‌نظری
* غفلت از نقش فداکارانه همسر
* غفلت از نقش دیگران
* مبالغه در بیان
* کم‌جاذبه بودن برخی خاطرات
* عدم رعایت تسلسل طبیعی و منطقی در برخی مطالب
ب: از نظر زبان و جنبه‌های هنری و فنی
* ضعف در بازسازی صحنه‌ها و ترسیم حالات و خصوصیات
* زبان روزنامه‌ای و سبک گزارشهای مطبوعات غربی و تقلید از آنها
* گسیختگی در ذهن و نارسایی در زبان
البته این نوع نظرات انتقادی تنها نسبت به معدودی از آثار دفاع مقدس که سهم بسیار اندکی از این آثار را تشکیل می‌دهند ابراز شده است و اغلب کتاب‌ها از نظر محتوا و زبان مورد تحسین و تقدیر معظمٌ‌له قرار گرفته‌اند.
6. منبع عظیم و گنجینه ارزشمند دفاع مقدس و آثار مکتوب مربوط به آن
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بسیاری از بیانات و پیامها و از جمله در یادداشتها و تقریظات مربوط به آثار دفاع مقدس، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را منبع عظیم و گنجینه ارزشمندی برای تاریخ دانسته‌اند و هنرمندان، نویسندگان و اصحاب فرهنگ و ادب و هنر را به کاوش در این معدن و دنبال کردن رگه‌های گرانبهای مفاهیم و معنویات و ارزشهای اسلامی و انقلابی دعوت کرده‌اند.
برخی از تعابیر ایشان در این موضوع عبارتند از:
* مرجع بودن، منبع بودن و سند بودن برخی از کتب دفاع مقدس
* ظرفیت 8 سال دفاع مقدس برای تولید هزاران کتاب برای انتقال فرهنگ و ارزشهای اسلامی و انقلابی
* خاطرات دفاع مقدس به‌مثابه رگه ارزشمندی در معدن که باید آن را یافت و ادامه داد
* یادداشتها و خاطرات و زندگی رزمندگان و شهدا و ایثارگران و آزادگان به‌عنوان غنی‌ترین میراث معنوی برای تاریخ که از آن هزاران محصول فرهنگی هنری قابل استخراج است.
* مکنون بودن هزاران لحظه پُربار در هر روز و شب حماسه هشت ساله ملت ایران.
* اهمیت تدوین و انتشار خاطرات آزادگان در شکل‌بخشیدن به تاریخ ما و تأثیر آن در آینده
* گنجینه یادها و خاطرات مجاهدان و آزادگان ذخیره عظیم و ارزشمندی است که تاریخ را پُربار و درسها و آموختنی‌ها را پُرشمار می‌کند.
* ظرفیت هشت سال دفاع برای تولید هزاران کتاب برای انتقال فرهنگ و ارزشهای اسلامی و انقلابی به جامعه و جهان.
* خاطرات دفاع مقدس رگه‌ای ارزشمند است که در معدن پیدا شده این را راه را ادامه دهید.
* این آثار به‌صورت ماده خام و سند تاریخی برای تولید فیلم و قصه و شعر و نمایش قابل استفاده است.
* سندی ارزشمند از اوضاع جبهه و خوی و خصلت بسیج
* این نیز از جمله سندهای دقیق دوران دفاع مقدس است.
* این سند مکمل سندهایی است که از نوک قلم بسیجیان روشندل و باصفا و مظلوم و شجاع ما به یادگار مانده است.
از مهمترین نکات درباره‌ی تقریظات، نوع نگاه ایشان به تأثیر دفاع مقدس بر ایثارگران در هشت سال دفاع مقدس است. از منظر ایشان رزمندگان اسلام از فرصت استثنایی ـ الهی دفاع مقدس بیشترین بهره را بردند. ایشان صفات متعددی برای ایثارگران در دفاع مقدس برشمرده‌اند، ازجمله: شجاعت، پاک‌دلی، روح دینی، شوخ‌طبعی، صفا، صداقت، معنویت، مظلومیت، اخلاص، روشندلی، همت، صبر، پایداری، جهاد، ایثار، ابتکار، زهد، گذشت، صدق و...
7. تحسین نویسندگان و راویان و تشکر و تقدیر از آنان
ارج نهادن به تلاش نویسندگان و راویان آثار دفاع مقدس و برجسته کردن نقش آنان در حفظ و نشر این آثار و نشان‌دادن ویژگیهای ارزشمند کار آنان و تشویق‌شان به ادامه کار از دیگر بخش‌های تصریح شده در یادداشتها و تقریظات معظمٌ‌له است. که نمونه‌هایی از این تحسین‌ها عبارتند از:
* این خاطرات را از ذهنها و حافظه‌ها بیرون کشیدن و به قلم هنر و نمایش سپردن خدمت بزرگی است.
* آفرین بر هنرمندی در مجسم کردن زیباییها و زشتی‌ها و رنجها و شادی‌ها
* از زیباترین نقاشی‌های صفحه پرکار و اعجازگونه هشت سال دفاع مقدس، سنگ تمام راوی و نویسنده در هنرمندی
* تاریخ ما بعدها... این دلها وجدانهای بیدار و حقجو و حقگو را نیز ستایش خواهد کرد که نگذاشتند قصه جهادی به آن عظمت در لابه‌لای یاوه‌گوییها و هرزه‌دراییهای زمانه گم شود. درود بر نویسندگان این آثار.
* خدا را سپاس... بر قطره عشقی که در جان نویسنده افکنده و چنین زلال اندیشه و ذوقی را بر قلم او جاری ساخته. هرکه با نگاهی هنرمندانه آنها را ببیند و با قلمی هنرمندانه آن را ثبت و ماندگار کند و بیش از اینها با توفیقی الهی به این همه دست یافته باشد مشعل رهروان معراج انسانی را جان‌مایه و فروغ بخشیده... ه.
8. چند نکته خواندنی از تقریظ‌ها
در لابه‌لای متونی که مقام معظم رهبری درباره کتب دفاع مقدس نگاشته‌اند نکات و عبارات بسیار نغز و قابل‌توجهی به چشم می‌خورد که چند نمونه از این نوع جملات بدین قرار است:
* درباره طلاب و روحانیون حاضر در جبهه‌ها
این نوع طلبه‌ها [که درس دین و معرفت را در خطرناکترین جاها تعلیم می‌دهند و در آزمایش‌های دشوار با مردم شریک می‌شوند] اگر مدارج تحصیلی را طی کنند رهبران برجسته باب انقلاب و جمهوری اسلامی خواهند شد و روحانیون پرچمدار دین زندگی‌ساز.
بسیار لازم بوده و هست که جبهه‌گیان رسته‌های غیر رزمی مانند جهادگران، امدادگران، رانندگان، آشپزها و تدارکاتی‌ها که هرکدام عالم مخصوص به خود داشته‌اند و بعضاً فداکاری‌شان از رزمندگان خطوط مقدم کم‌خطرتر نبود بلکه حتی پرخطرتر بوده (مثل سنگرسازان و خاکریز زنان) نیز شرح‌حال خود را بنویسند و یا بگویند و کسی بنویسد.
رهبر انقلاب، نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی رحمه‌الله و حماسه‌ی هشت سال دفاع مقدس را گنجینه‌ی بسیار غنی در تاریخ می‌دانند و انتشار آثار ادبی درباره‌ی انقلاب اسلامی و مخصوصاً دفاع مقدس را از نظر ارائه‌ی مهمترین نشانه‌ی این وقایع یعنی انقلاب درونی و تحول شگرف در دل و جان و فکر جوانان ایران امری ضروری و واجب برمی‌شمرند.
* شباهت همراه بودن غم در ماجرای شهادت مانند غم در ماجرای عشق که احساس خسران در آن نیست، هرچه هست شیرینی و سرخوشی است... با مرگ و فنا و نیستی هیچ نسبتی ندارد. تبارک الله.
* محصول همه این خاطرات یک چیز است: همه از عظمت حادثه هشت ساله دفاع مقدس و تحول شگرفی که در دل و جان و فکر و عمل جوانان این کشور پدید آورده بود خبر می‌دهند و ابعاد بی‌نهایت این معجزه الهی تاریخ را ـ به تقریب ـ نشان می‌دهند... دریغ از آن روزهای فراموش نشدنی، دریغ از آن ماجرای معجزنشان، دریغ از آن تجربه درس‌آموز و جانهای پاکی که آن را شکل دادند... و دریغ از آن جویبار رحمت و فضل خدا که کسانی چه زیرکانه و هوشمندانه از آن نوشیدند.
* دو سخن پایانی
اول: طرح یک پرسش:
حضرت آیت‌آلله خامنه‌ای در یادداشتی بر یکی از آثار دفاع مقدس پس از بیان اهمیت و ارزش حماسه دفاع مقدس چنین می‌نویسند:
و ما... آیا نباید با هوشمندی و زیرکی جویبار رحمت را که هرگز منقطع نیست و هرگاه به‌گونه‌ای و در مجرایی، بشناسیم و با گذشت و مجاهدت، توفیق الهی را جلب و خود را از آن سیراب سازیم؟
دوم:
مقام معظم رهبری در یادداشت دیگری ـ آنطور که خود در در دیدار با گروهی از نویسندگان و هنر مقاومت در تاریخ 25 تیر 1370 فرمودند: آن کتاب را که خواندم بی‌اختیار پشتش بخشی از زیارتنامه را نوشتم: السلام علیکم یا اولیاءالله و احبائه. واقعاً دیدم که در مقابل این عظمت‌ها انسان احساس حقارت می‌کند. من وقتی این شکوه را در این کتاب دیدم، در نفس خودم حقیقتاً احساس حقارت کردم.
اما متن این زیارتنامه:
السلام علیکم یا اولیاءالله و احبائه، السلام علیکم یا اصفیاء الله و خیرته، السلام علیکم یا انصار دین الله و اعوان ولیه... ای آیت‌های خدا، ای معجزه‌های ایمان، ای نشانه‌های تعالی جاودانه انسان... ن. ای گلهای محمدی که فساد و آلودگی جهان امروز نتوانست از شکوفایی بازداردتان، برقی شُدید و دنیای تاریک را روشن کردید، حجتی شُدید بر آن کوته‌نظران که بالندگی انسان الهی را در عصر تسلط مادیت ناممکن میدانستند. خاطره مسلمانان صدر اسلام را زنده کردید و صدق و اراده و فناء فی الله را حتی بیش از آنان به نمایش گذاشتید. آنان به نَفَس پیامبر و نزول پیاپی آیات قرآن دل را گرم و جان را تازه می‌کردند اما شما چه!؟ حقاً خلوص و تقوا را مجسم کردید و برای آن امام بحق که مظهر خلوص و تقوا بود سربازانی شایسته شُدید. سلام الله علیه و علیکم و هنیئاً لکم رحمهًْ ربکم ... کتبه بیمناه الوازرهًْ امانیه و ذلیل نفسه علی الحسینی غفرالله له و رحمه و حشره مع اولیائه و الحقه بهذه الزمرهًْ الطیبهًْ. آمین. این کتاب در 13 رجب 1411 با چشمی لبریز اشک شوق و حسرت زیارت شد. و من الله التوفیق.
منبع: دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ا ی