گروه تاریخ مشرق- «خط امام» واژه‌ای بود که با پیروزی انقلاب اسلامی به ادبیات سیاسی کشور افزوده شد. این واژه سیاسی که بیانگر مرزبندی‌های سیاسی ایران در سال‌های پس از انقلاب است، تاکید انقلابیون و مردم را در تداوم راهی که با رهبری امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) آغاز کردند نشان می‌دهد. با تسخیر شجاعانه لانه جاسوسی آمریکا در تهران، دانشجویان فاتح خود را «خط امامی» خواندند و این واژه جان و روح تازه‌ای گرفت. خط امام، تعبیر دیگری از همان میل و گرایش «مکتبی» جامعه انقلابی بود. روزنامه اطلاعات در مورخه 7مرداد 1359، در گفتگو با برخی شخصیت‌های سیاسی و انقلابی، از جریان‌های گوناگون، نظر آن‌ها را درباره چیستی و ویژگی‌های خط امام پرسیده است که متن آن را -عینا- در ادامه مشاهده می‌کنید:
«اطلاعات - به دنبال تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و طرح روشن‌تر «خط امام»، همواره این مساله که ابعاد و ویژگی‌های خط امام چیست و چگونه در جامعه پیاده می‌شود مورد توجه بوده است. گزارش زیر اظهارنظری است از چند ضخصیت در رابزه با ویژگی‌های خط امام:
موسوی خوئینی، نماینده و نایب رییس مجلس شورای اسلامی:
معرفی و شناخت این خط، کار ساده‌ای نیست. اما [در] یک سلسله مسائلی می‌توان فهمید که روش امام امت و خط مقابل آن هم قابل تشخیص است. اگر مدت انقلاب بررسی شود، صف‌بندی‌ها مشخص می‌شود و معلوم می‌شود که چه کسی در خط امام است و چه کسی در خط امام نیست. اگر توجه کنیم پیش از پیرورزی انقلاب، مسائلی چون انتخابات مجلس شاه، قانون اساسی قبلی، سلطنت شاه و نه حکومت او، رفتن شاه و ماندن پسرش، شورای سلطنت، و غیره وجود داشت که امام با همه آن‌ها مخالفت کرد. همواره این‌ها را نفی کرد و می‌فرمود ما حکومت اسلامی می‌خواهیم. اما عده‌ای با آن‌ها موافق بودند. آن پست‌ها، آن گروه‌های سیاسی برخلاف نظر امام حرف می‌زدند و مشخص است چه کسی هستند. و این نشانه‌های خط امام است. بعد از پیروزی انقلاب، گروه‌ها یا چهره‌هایی وجود دارند که مدعی هستند که این انقلاب را آن‌ها به این مرحله رسانیده‌اند، اما امام همیشه فریاد می‌زدند که این انقلاب را ایمان به خدا و وحدت کلمه پیروز کرده است. نه من بودم و نه کس دیگر. این، خط امام است. همچنین بعد از انقلاب در مورد اعتصاب‌ها، تعطیل و تحصن در ادارات، که امام رسما اعلام کردند همه مشغول کار شوند، چند موقع عده‌ای مخالفت کردند.
در مورد ارتش، آن‌ها می‌گفتند ارتش باید منحل شود، اما امام می‌فرمودند که ارتش، ارتش اسلام است. من از ارتش حمایت می‌کنم. امام در مورد مطبوعات همواره هشدار می‌دادند که مطبوعات خودشان را اصلاح کنند، و می‌بینیم چه گروه‌هایی از این مطبوعات حمایت می‌کردند.
در مقابل موضع‌گیری امام در مورد [روزنامه] آیندگان یکی از همین نویسنده‌های بی‌تعهد فریادش بلند شد که صدای فاشیسم به گوش می‌رسد. این‌ها خط امام و خط ضدامام است. امام بفرمودند سپاه مایه بقاء مملکت و انقلاب است، اما عده‌ای می‌گفتند ما که شهربانی، ارتش، ژاندارمری داریم چه احتیاجی به سپاه داریم، همین‌طور در مورد کمیته‌ها امام همیشه تاکیدش بر دوام آن‌ها بوده اما دولت موقت و گروه‌های سیاسی همواره با کمیته‌ها مخالفت کردند. سپس خط امام و خط ضدامام مشخص می‌شود.
در مورد اشغال لانه جاسوسی، امام از همان روز اول فرمودند که اقدام انقلابی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام مایه سرافرازی ملت شده. اما خط ضدامام گفتند این‌ها بچه‌های شیطان هستند. همه ملت از این‌ها حمایت کردند، اما آن‌ها گفتند نه‌خیر از اول کار این‌ها غلط بود. البته در بین آن‌ها امثال آقای مدنی‌ها هم به چشم می‌خورد و می‌گفت: اگر من رئیس جمهور شدم تمام این‌ها را قتل‌عام می‌کنم. در مورد افشاگری‌ها، امام از آن‌ها به عنوان سند یاد کردند، اما ضدامام می‌گوید این‌ها کاغذبازی است. چون خط امام گسترده است مشکل می‌دانم که آن را [به طور کامل] بتوانم توصیف کنم.
کاظم بجنوردی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی:
پس از انقلاب خطوط متعددی مطرح شده، از جمله خط لیبرالی، خط سازش‌کار و بالاخره خط انقلابی که همان خط امام است که خط اسلام راستین است. یکی از ویژگی‌های خط امام خصلت ضدامپریالیستی آن است. این از خاستگاه استقلال‌طلبی، در ابعاد گوناگون اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی بر می‌خیزد. خصوصیت دیگر خط امام صراحت و آزادگی در برابر نابسامانی‌ها و نواقصی است که هر آدم مسلمان مشاهده می‌کند و می‌باید فریاد اعتراض برآرد.
ویزگی خط امام، بیداری در برابر نواقص است. مشخصات دیگر ایجاد تحولات اساسی برای حاکمیت راستین مستضعفین در جامعه است. این حاکمیت را باید از راه نفی مناسبات اقتصاد سرمایه‌داری به‌دست اورد. باید سرمایه‌سالاری را از بین ببریم و انسان‌سالاری را جایگزین کنیم.
استثمار انسان از انسان به هر شکلی که هست از بین برود. باید دست افرادی را که به سازشکاری با انحصارات غربی تن می‌دهد کوتاه کرد. درباره نخست وزیر هم امام فقط روی جنبه‌های انقلابی و صددرصد ضدامپریالیستی و صددرصد مبتنی بر قدرت مستضعفین که در راه الله گام بردارند تکیه دارند.
محمدجواد حجتی کرمانی، نماینده مجلس:
به نظر من جنبه اصلی یعنی جنبه معنوی خط امام فراموش شده است. خط امام همان خط اسلام راستین است، خط محمد و علی است، که متاسفانه محتوایش مورد توجه نیست و زوایای اقتصادی و سیاسی آن هم به نظرات شخصی افراد آمیخته شده است. ریاکاران و دروغ‌گویان نیز خود را متصل و در خط امام می‌دانند در حالی که این بر مردم آشکار است.
خط امام، نابودی سلطه است. خط امام هدم زور و اکراه است. اما امروزه خط خالص امام دنبال نمی‌شود. در حال حاضر هیچ جریانی را که خالص در خط امام باشد نمی‌بینم. هر گروه یا فردی که چنین ادعایی را کند بی‌خود است. در مساله گروگان‌ها نیز تنها دانشجویان می‌توانند ادعا کنند.
جهت خط امام از نظر اقتصادی، حاکمیت مستضعفین و نفی نظام اقتصادی وابسته است در سخنرانی اخیر امام مساله زمین‌خواران و سودجویان کاملا دیده می‌شود. ولی متاسفانه این مساله نادیده گرفته شد.
محمد مجتهد شبستری، نماینده مجلس:
از آنجا که مبارزات چندین ساله طولانی امام و رهبری ایشان نشان داده، خط ایشان عبارت است از قیام به نام خدا، غلبه بر ستم خارجی و داخلی، و به وجود آوردن امکانات رشد و کمال برای همه انسان‌های این کشور، اعم از مسلمانان و غیرمسلمانان که اگر بخواهیم آن ستم خارجی و داخلی را به عبارت دیگر بیان کنیم، باید بگوییم علیه استثمار، استبداد و استعمار است. منتها ایشان تاکید دارند که قیام سه‌جانبه باید به نام خدا باشد و این شاخص‌ترین مساله در خط ایشان و وجه تمایز خط ایشان، از دیگر مبارزات است.
مبارزات دیگر هم همین جنبه‌ها هست و مساله‌ای است انسانی و بازگشت به اصالت انسان می‌کند اما امام می‌گویند این مبارزه باید براساس اعتقاد به خداوند باشد. جامعه‌ای که ایشان طرح‌ریزی می‌کنند براساس ایمان پی ریخته می‌شود و ایمان ارزش اول اشخاص قرار می‌گیرد و تخصص ارزش دوم را داراست و دیگر اینکه پست‌های حساس مملکت و اداره انقلاب در دست کسانی قرار می‌گیرد که به مبانی فکری و عقیدتی این انقلاب آشنایی دارند. التزام به خط امام باید التزام به تمام ابعادش باشد. و روش امام هرگز این نبوده که بگوید چون خط من این مشخصات را دارد پس باید یک طبقه خاصی یا گروه خاصی حکومت بکنند، نه؛ باتقواها باید حکومت بکنند. بنا به خط ایشان، باتقواها در هر قشری که باشند انتخاب می‌شوند. خط امام علیه آمریکا است زیرا آمریکا کثیف‌ترین استعمار و استعمار جدید را بر ما تحمیل کرده است. ویژگی خط امام مبارزه با آمریکاست تا رهایی از سلطه این قدرت.
دکتر حبیب‌الله پیمان، از جنبش مسلمانان مبارز:
خط امام همان خط انقلاب است که از حرکت هجده‌ساله ایشان معلوم می‌شود. ویژگی نخست آن اولویت دادن به استقلال است. یعنی بیرون راندن استعمار برخلاف لیبرال‌ها که در مساله استعمار جایی نداشت امام تاکید کردند که مبارزه باید تا قطع کامل وابستگی‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی ادامه یابد. امام در رابطه با سیاست خارجی اعلام کرده که آمریکا شیطان است و باید با آن مبارزه کرد و این برخلاف لیبرال‌ها است که سعی در ایجاد تفاهم و حل به اصطلاح صلح‌جویانه مساله را دارند.
همچنین در زمینه اقتصادی خط امام با خط لیبرال‌ها آن را منوط به حل بحران ایران و آمریکا می‌دانند. حتی ریاست جمهوری به هیأت نمایندگی آمریکا که در راسش کلارک بود که آمریکا قول بدهد که در امور ایران دخالت نکند به مخالفین کمک نکند. آمریکا قول بدهد که شرکت‌هایش طعات و لوازم یدکی به ما بدهند و بیایند کارهای نیمه‌تمام را تمام کنند اما امام در عوض فرمودند که برای جل بحران اقتصادی ما بسیج عمومی می‌کنیم و به کمک آمریکا نگاه نمی‌کنیم.
بنابراین یکی از ویژگی‌های خط امام اولویت مبارزه با استعمار خارجی است. ویژگی دیگر اصالت دادن به توده‌ها است. امام از همان پانزده خرداد تا به حال تمام خطابشان متوجه توده‌ها بوده است و تا امروز هم تنها کسی که به مردم می‌گوید شما باید باشید و مسئولیت با شما است امام خمینی است. ویژگی بعدی که اهمیت مکتبی دارد اصالت دادن به حق است در مقابل باطل و با خط لیبرالی که همیشه در مبارزه چشمشان به قدرت دوخته بوده فرق دارد. چون آن‌ها متناسب با قدرت دشمن عمل می‌کردند اما امام می‌گویند ما به خود متکی هستیم، ما کاری به قدرت آمریکا نداریم.
ویژگی دیگری که اهمیت دارد این است که امام خمینی از قیام 22 بهمن با وجودی که افرادی را مصدر کار کردند، رهنمود دادند ولی این طور نبود که به آن‌ها اصالت مطلق بدهند و استقلالشان را در کار سیاسی، مکتبی حفظ کردند. این موجب شد که توده‌ها، نهاد حاکم را با نهضت یکی بگیرند. پس ویژگی مهم خط امام استقلال نهضت انقلابی از سیستم غیراسلامی است. این ویژگی را می‌شود به تداوم خط انقلاب تعبیر کرد.
ویژگی اساسی دیگر، جوهر مکتبی انقلاب است. امام از اول مبارزه گفتند ما به خاط خدا مبارزه می‌کنیم. این همان ویژگی کار انبیا است. در زمینه اقتصادی، مسائل مهم یکی مساله مناسبات است و دیگری راه‌حل بحران. راه‌نحل بحران از نظر امام از طریق بسیج توده‌ها است. در زمینه مناسبات یک امر به طور جدی در برخورد ایشان دیده می‌شود و آن گرایش به مستضعفان است. وقتی امام از مستضعفان صحبت می‌کنند همان بینش مکتبی حاکمیت محرومان مورد نظرشان است.
هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی و عضو کادر مرکز حزب جمهوری اسلامی:
از نظر ما اسلام دارای آن ابعادی است که فقهای جامع‌الشرائط تشخصی می‌دهند که در جامعه اجرا شود و سلیقه‌های شخصی و اظهارنظرهایی که از نظر فکر و اسیر امور شرایط اجتهاد را حائز نیستند نمی‌تواند معیاری برای عمل باشد. هرچند افراد از لحاظ شخصی، افراد سالم و دارای حسن نیت و پاک باشند. ابعاد خط امام، از لحاظ سیاست خارجی، اقتصادی، فرهنگی و اخلاقی باید همه منطبق با موازین اسلام [و] طبق تشخیص اسلام‌شناسان مورد قبول رهبری و دارای صلاحیت نظر و سوابق قابل قبولی باشد.
حجت‌الاسلام محمد یزدی، نماینده مردم قم در مجلس شورای اسلامی:
خط امام، همین خط اسلام حقیقی و راستین است و همان روشی که در صدر اسلام شخص پیامبر و بعد امام علی و ائمه اطهار عمل کردند رهبر انقلاب نیز عمل می‌کند، یعنی تکیه بر نوامیس الهی و احکام خدایی. این بزرگترین راز موفقیت امام است.
خط امام خط ضدامپریالیستی است. چه امپریالیسم شرق و چه غرب. اصلا اسلام این خصوصیت را دارد. خط امام چیز تازه‌ای نیست. روشی است که امام عمل می‌نماید و این روش از همان ابتدای مبارزه امام پیداست. و این خط ائمه معصومین است. در حقیقت امامت اسلامی در لباس نیابت در حال فعالیت است. اما مساله دانشجویان خط امام بعد از انقلاب مطرح شده است و این افراد در مقابل گرایش‌های انحرافی برای پیمودن مسیر امام بلند شدند ما هم سعی می‌کنیم که در خط امام باشیم. البته ادعایی هم نداریم. امیدواریم با توفیق الهی بتوانیم در مسیر مکتب حرکت کنیم.
اعظم طالقانی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی:
خط امام، ضدستم، و ضداستعمار و ضدطاغوت است. به طور کلی ضدامپریالیسم است که در تمام جهات در وجود امام تبلور دارد. خط امام بحثی است مفصل ولی می‌شود در این جمله کوتاه گنجانید که از ضوابط مکتبی بلند می‌شود. امام در مسائل مملکتی و اداری و مواضع سیاسی، مکتبی اسلام براساس مکتب حرکت کرده و ما هم می‌خواهیم براساس مکتب حرکت کنیم.
خط امام ایجاد عدالت است. انبیا برای ایجاد قسط قیام کردند و دعوت به توحید برای ایجاد قسط نمودند. و قسط وسیله‌ای است برای حرکت به طرف خداوند. بنابراین هر کسی در این مسیر است به خدا متصل است و در خط اسلام است.
رضا اصفهانی، نماینده مردم ورامین در مجلس شورای اسلامی:
به نظر من خط امام برای عده‌ای دکان شده است و هرکس با هر طرز تفکر و عملکردی که دارد، دم از خط امام می‌زند و رقیب خود را تحت این عنوان که تو در خط امام نیستی تخطئه می‌کند. در صورتی که صراط مستقیم که امام هم تلاشش بر این است که از آن صراط عبور کند، راهی است که با معیارهای اصیل اسلامی شناخته می‌شود و چون صراط مستقیم، صراط فطرت است و قهرا ضداستثمار و بهره‌کشی است خط امام هم در طول زندگی خود نشان داده است که در برابر استثمار و ظلم، سازش‌ناپذیر است. ویژگی خط امام مبارزه با استثمار است و به همین جهت ممکن است افرادی وجود داشته باشند که در خیلی از موارد با امام اختلاف نظر داشته باشند ولی در این ویژگی از ویژگی‌های دیگر خط امام قرار بگیرند.»