به گزارش مشرق، مجله «تایم» در گزارشی به قلم «یولیا یوزیک» به بررسی توافق نفتی اخیر میان ایران و روسیه و ابعاد و پیامدهای مختلف آن پرداخته است. در این گزارش آمده است با توجه به اعمال تحریم‌های جدید علیه روسیه از سوی غرب و آمریکا و تلاش این کشور برای تلافی اقدامات آنها، توافق نفتی میان ایران و روسیه فرصت مناسبی را در اختیار روسیه قرار می‌دهد و از سوی دیگر نیز این توافق منافع زیادی را برای ایران به همراه خواهد داشت.
*متن کامل این مقاله بدون تأیید دیدگاه‌های مطرح شده و محتوای آن جهت استفاده کارشناسان و مخاطبان محترم در ادامه آمده است.
■ واکنش تند روسیه به اعمال تحریم‌ها علیه این کشور از سوی غرب و آمریکا ■
توافق نفتی اخیر میان مسکو و تهران به عنوان بخشی از تلاش‌های پوتین برای تلافی در برابر اقدامات آمریکا و متحدان آن محسوب می‌شود. در اواخر ماه آوریل، درست زمانی که نخستین دور تحریم‌های غربی علیه روسیه اجرا شد، ولادیمیر پوتینبه آمریکا و اروپا اخطار داد که اجازه نخواهد داد اقدامات آنها علیه این کشور بدون پاسخ باقی بماند. رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد: «دولت روسیه در حال حاضر برخی اقدامات تلافی‌جویانه را در این راستا در نظر دارد.» وی در ادامه عنوان کرد اگر غرب به اعمال تحریم علیه روسیه بر سر بحران اوکراین ادامه دهد این کشور ناچار است درباره اقدامات تلافی‌جویانه بیندیشد. تهدیدات وی نیز دروغین نبود. در هفته اخیر دولت روسیه به عنوان بخشی از اقدامات متقابل خود علیه غرب به کشاورزان و شرکت‌های تجاری غربی و در ادامه آن به تلاش‌های دیپلماتیک غربی در ایران حملات تندی کرد. امری که اکثر ناظران وقوعش را پیش‌بینی نمی‌کردند و یا دست کم انتظار نداشتند که تمام این اقدامات به یکباره صورت گیرد.
■ اقدامات اخیر دولت روسیه در جهت پاسخ به تحریم‌های غرب ■
شاید تعجب‌آورترین و (متناقض‌ترین) بخش این اقدامات تلافی‌جویانه حکمی بود که پوتین روز چهارشنبه هفته گذشته صادر کرد که بر طبق آن واردات مواد غذایی از کشورهایی که در اعمال تحریم‌های علیه روسیه دست داشته‌اند، به طور کامل ممنوع شد. دولت روسیه یک روز پس از صدور این حکم، فهرستی را منتشر کرد که شامل بسیاری از اقلام و کالاهای روزمره و ضروری طبقه متوسط روسیه است، کالاهایی مانند گوشت، ماهی، انواع میوه‌ها، سبزیجات و فراورده‌های لبنیاتی از کشورهایی نظیر آمریکا، اروپا، کانادا، استرالیا و نروژ. این در حالی است که شرکت‌های تجاری و بازرگانی اروپائی و آمریکایی درآمدی بالغ‌بر میلیاردها دلار در سال را از طریق واردات مواد غذایی به بازارهای روسیه، به دست می‌آورند. در ادامه این اقدامات تلافی‌جویانه، دولت روسیه روز پنج‌شنبه هفته گذشته همزمان با ممنوعیت واردات مواد غذایی اعلام کرد که با اقامت سه‌ساله «ادوارد اسنودن» (پیمانکار سابق آژانس امنیت ملی آمریکا و افشا کننده اسناد و اطلاعات محرمانه آمریکا) موافقت کرده است و با این عمل امیدهای آمریکا را برای محاکمه اسنودن به خاطر افشاء اسرار اطلاعاتی آمریکا تیره‌وتار ساخت.
■ آشکارترین بخش اقدامات تلافی‌جویانه روسیه توافق نفتی این کشور با ایران است ■
اما آشکارترین بخش اقدامات تلافی‌جویانه روسیه توافق نفتی این کشور با ایران است، اقدامی که از بسیاری جهات برای غرب بسیار مشکل‌ساز و دشوار خواهد بود. این توافق در پنجم اوت ماه جاری طی مراسمی با حضور مقامات دو کشور در مسکو به امضاء رسید و بر طبق آن ایران می‌تواند نفت خام خود را به روسیه بفروشد و با استفاده از درآمد حاصل از فروش نفت خام خود تجهیزات حفاری و سایر فناوری‌های مورد نیاز خود را از روسیه خریداری نماید. این قرارداد فرصتی را در اختیار ایران قرار خواهد داد تا بتواند تحریم‌های فلج‌کننده غرب را به آسانی دور بزند. دیپلماسی غربی که سال‌ها بود به دنبال توقف برنامه هسته‌ای ایران از طریق منزوی ساختن اقتصاد این کشور بود، اکنون به واسطه یکی از کشورهایی که خود تاکنون ابزار اجرای این تحریم‌ها بوده، به خطر افتاده است.
■ تمدید مذاکرات هسته‌ای تأثیر بسزایی در ازسرگیری روابط ایران و روسیه داشته است ■
از سال ۲۰۰۶ تاکنون، روسیه جزء شش کشوری بود که همراه با آمریکا، انگلیس، چین، فرانسه و آلمان در قالب گروه ۱+۵ در جهت جلوگیری از برنامه هسته‌ای ایران و دستیابی این کشور به اورانیوم غنی‌شده تلاش می‌کرد. زمانی که ایران دور جدید مذاکرات هسته‌ای را در تابستان امسال با گروه ۱+۵ در وین آغاز کرد، دستیابی به توافق نهایی دور از دسترس نبود. اما در بیستم جولای که به عنوان ضرب‌الاجل این مذاکرات در نظر گرفته شده بود، آمریکا بر محدودیت غنی‌سازی برنامه هسته‌ای ایران تأکید و اصرار کرد و ایران نیز چنین امری را غیرقابل قبول دانست. به همین دلیل مذاکرات متوقف شد و مهلت جدیدی برای دستیابی به توافق نهایی و به نتیجه رساندن مذاکرات در ماه نوامبر سال جاری تعیین شد.
یکی از مقامات ارشد دولت ایران که نخواست نامش فاش شود، در گفتگویی با مجله تایم «Time» عنوان کرد، تأخیر در این مذاکرات در تمایل ایران به سمت مسکو تأثیر بسزایی داشت. این منبع آگاه در ادامه اظهار کرد آیت‌الله خامنه‌ای، رهبری ایران با دیدن تاکتیک وقت‌کشی غرب در روند مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ مأیوس شد و برای همین دلیل به دولت ایران دستور داد در مورد قرارداد نفت در برابر کالا با روسیه وارد مذاکره شوند. «اگرچه رهبری ایران اغلب در جریان‌های سیاسی مداخله نمی‌کند، اما این بار شخصاً بر مذاکرات با روسیه نظارت داشتند چرا که غرب تلاش می‌کرد تا مذاکرات وین را طولانی‌تر کرده و تقاضاهای غیرمعقولی را نیز در موضوع برنامه هسته‌ای ایران مطرح نمود.»
■ توافق نفتی میان ایران و روسیه مدت‌ها روی میز مذاکره باقی مانده بود ■
«رجب سفروف» رئیس مرکز مطالعات ایران معاصر در روسیه و مشاور دولت روسیه در موضوع ایران در این باره می‌گوید: «ماه‌ها بود که پیشنهاد قرارداد نفت در برابر کالا روی میز مذاکره باقی مانده بود.» این پیشنهاد روسیه به عنوان بخشی از تلاش‌های این کشور برای تقویت متحدان در برابر رقبای غربی به‌خصوص چین، ونزوئلا، کره شمالی، کوبا و اخیراً ایران در واکنش به تحریم‌های غرب بود. «رجب صفروف» در ادامه عنوان می‌کند: «در چند ماه اخیر هیچ‌گونه پیشرفتی در این پیشنهاد حاصل نشده بود تا اینکه در بیستم جولای شرایط تغییر کرد و فرصت‌های منحصربه‌فردی برای روسیه ایجاد شد.»
■ عدم ایفای تعهدات روسیه در توافقنامه‌های پیشین خود با ایران موجب تردید مقامات ایرانی شده بود ■
تردید ایران بر سر انجام این توافق نیز قابل درک بود، چرا که روسیه در توافقنامه‌های پیشین خود با ایران، از ایفای تعهدات خود در قبال این کشور شانه خالی کرده بود. روسیه در سال ۲۰۱۲ میلادی و تحت‌فشار آمریکا و اروپا قرارداد فروش سیستم موشکی پیشرفته زمین به هوا با نام S300 به ایران را به طور کامل لغو کرد. این خیانت به خوبی در حافظه ایرانی‌ها مانده است و همین امر شرایط و زمینه‌ای را ایجاد کرد تا رهبران ایران نیز درباره قرارداد نفت در برابر کالا محتاطانه برخورد کنند. حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل سیاسی مقیم تهران در این باره می‌گوید: «صرف‌نظر از اینکه ایران ناچار است نفت خود را زیر قیمت بازار بفروشد، این موضوع جایگاه و میزان نفوذ روسیه را در بازار جهانی انرژی افزایش می‌دهد و این همان پیامدی است که ایرانیان ترجیح می‌دهند از آن اجتناب کنند. وی در ادامه به خبرنگار مجله تایم می‌گوید: «روسیه سیاست انحصارطلبی را در پیش گرفته است و می‌خواهد نقش منحصربه‌فردی را به عنوان کانون و قطب اصلی انرژی در دنیا ایفا کند. بنابراین در بازار انرژی ایران و روسیه متحد یکدیگر نیستند بلکه با هم رقیب هستند.»
■ تحریم‌های غربی علیه روسیه موجب بهبود روابط روسیه و ایران شده است ■
اما در حال حاضر تحریم‌های غربی به آنها کمک می‌کند تا بر اختلافات خود فائق آیند. اگرچه معامله نفت در برابر هنوز به طور کامل قطعی نشده است و به‌صورت یک «تفاهم‌نامه» گسترده اعلام شده است تا یک توافقنامه با جزئیات کامل، اما به طور قطع این موضوع موجب تقویت موضع و جایگاه ایران در دور بعدی مذاکرات با گروه ۱+۵ خواهد شد. «کلیف کوپچان»، تحلیلگر مسائل ایران در «گروه اوراسیا» واقع در نیویورک در این‌باره می‌گوید: «این موضوع شتاب و اطمینان بیشتری را به ایران می‌بخشد تا بتواند موقعیت قاطعانه‌تری را در مذاکرات پیش بگیرد. تندروها اکنون استدلال محتمل‌تری دارند که اگر حتی مذاکرات با شکست روبرو شود ایران به لحاظ اقتصادی می‌تواند دوام بیاورد.»
■ توافق نفتی ایران و روسیه و بهبود روابط موجب بروز نگرانی‌های جدی در غرب شده ■
«دیوید کوهن»، معاون وزارت خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی طی گفتگویی با خبرنگاران در روز پنج‌شنبه عنوان کرد: «این دورنما نگرانی‌های بسیار جدی را در واشنگتن به وجود آورده است.» وی در ادامه گفت: «من تصور می‌کنم این موضوع بر مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ تأثیر داشته باشد. اما نمی‌توانم پیش‌بینی کنم که تأثیر آنچه خواهد بود اما این موضوع در نهایت تأثیرگذار خواهد بود. ما در این مورد نیز به مقامات روسیه به وضوح هشدار دادیم که نباید برای انجام چنین قراردادی قدمی به جلو بگذارند.»
مقاومت آمریکا در مقابل چنین قراردادی همیشه با یک هشدار همراه است: هر شرکت نفتی روسی که وارد معامله با ایران شود، تحریم‌های اعمال شده به حوزه صادرات انرژی ایران را نقض می‌کند و بنابراین می‌تواند خود هدف تحریم‌های آمریکا قرار گیرد. اما بازده چنین تاکتیکی روزبه‌روز کاهش می‌یابد. با منزوی ساختن کشور بزرگی مانند روسیه، غرب زمینه اتحاد کشورهای مخالف آمریکا را فراهم و ایجاد می‌کند. اتحاد این کشورها آنها را قادر می‌سازد تا از طریق حمایت و تجارت متقابل بر انزوای خود که توسط غرب به وجود آمده است غلبه کنند و نفوذ آنها در اقتصاد جهانی و ذخایر انرژی دنیا در نهایت منجر به بروز مشکلاتی برای غرب خواهد شد.
■ روسیه آماده است تا اقدامات بیشتری را در جهت تضعیف تأثیر تحریم‌های غرب صورت دهد ■
در این شرایط تحریم‌های بیشتر از سوی غرب به سلاح اصلی آنها در مبارزه با چنین اتحادی تبدیل خواهد شد. اما همانگونه که حکم ممنوعیت واردات مواد خوراکی نیز نشان می‌دهد، کرملین آماده است تا از طریق اقدامات این چنینی (حتی به قیمت منزوی ساختن خود و شهروندانش) برای تضعیف تأثیر تحریم‌های آتی غرب تلاش کند. همچنین توان و پتانسیل پوتین برای انجام اقدامات تلافی‌جویانه در برابر غرب چندان هم کم نیست. به عنوان مثال وی می‌تواند قرارداد فروش موشک‌های S300 به ایران را دوباره به جریان انداخته و بدین ترتیب موضع و جایگاه ایران را در مذاکرات هسته‌ای مستحکم‌تر سازد. اسرائیل به عنوان آخرین چاره برای توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران مدت‌هاست که ایران را به انجام حملات هوایی علیه تأسیسات غنی‌سازی این کشور تهدید کرده است. اما اگر ایران به موشک‌های S300 که قادرند هواپیماهای اسرائیلی را به آسانی سرنگون کنند، دست یابد خطر چنین حمله‌ای به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت.
■ دستیابی به توافق نهایی در مذاکرات هسته‌ای ایران به ضرر روسیه تمام خواهد شد ■
با این وجود، اتحاد نوپای روسیه با ایران یک نقطه‌ضعف اساسی و عمده نیز دارد و آن خود روند مذاکرات گروه ۱+۵ است. اگرچه شانس موفقیت این مذاکرات بعد از پایان ضرب‌الاجل تعیین‌شده در ماه جولای و تمدید دوباره مذاکرات بسیار کم به نظر می‌رسد، اما مذاکره‌کنندگان هنوز امیدوارند تا ماه نوامبر به توافق نهایی دست یابند، توافقی که به واسطه آن تحریم‌های اعمال شده علیه ایران در ازای ایجاد محدودیت در برنامه هسته‌ای ایران لغو خواهد شد. این امر میزان انزوای ایران در بازارهای انرژی جهانی را کاهش می‌دهد و با گسترش و ادامه آن، تمایل ایران به منظور تعامل با روسیه و بستن قرارداد نفت در برابر کالا را کاهش خواهد داد. «رستم سیموف»، تحلیلگر بازار و یکی از تاجران حوزه انرژی در ژنو، در این باره می‌گوید: «دولت ایران نه تنها مایل به همکاری با کشورهایی نظیر چین، روسیه و یا ترکیه است، بلکه تمایل زیادی نیز برای معامله مستقیم و قانونی با غرب دارد آن هم به شیوه‌ای که منافع هر دو طرف از طریق آن تأمین گردد.»
■ ایران در صورت دستیابی به توافق نهایی، قادر خواهد بود در عرض یک دهه جایگاه روسیه به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی گاز اروپا را از آن خود کند ■
درحالی‌که قرارداد نفت در برابر کالا میان ایران و روسیه شرایطی را به منظور دور زدن تحریم‌های غربی برای ایران فراهم می‌آورد، اما این قرارداد مشکل پتانسیل کامل منابع وسیع انرژی ایران را به طور کامل حل نمی‌کند. به همین دلیل ایران نیازمند لغو کامل تحریم‌های غرب در طی مذاکرات ۱+۵ است که به این کشور اجازه خواهد داد نفت و گاز خود را به طور مستقیم به اروپا و یا سایر مناطق دورتر نیز بفروشد. این موضوع ضربه‌ای اساسی را به سلطه روسیه در بازار انرژی اروپا وارد خواهد آورد. «میخائیل کورچمکین»، مدیر تجزیه‌وتحلیل گاز در بخش اروپای شرقی (گروه کارشناسی حوزه انرژی در آمریکا) بر این باور است که اگر ایران اجازه داشته باشد در خطوط لوله و صادرات آزادانه به غرب سرمایه‌گذاری کند، قادر خواهد بود در عرض یک دهه جایگاه روسیه به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی گاز اروپا را از آن خود کند.
■ مذاکرات هسته‌ای همچنان به عنوان صحنه اصلی اقدامات تلافی‌جویانه روسیه باقیخواهد ماند ■
با توجه به روند کنونی تحریم‌های غربی، روسیه می‌تواند همچنان می‌تواند به تلاش خود برای انزوای ایران به عنوان کشوری منزوی و رانده‌شده از بازارهای انرژی جهان ادامه دهد. این دورنمایی است که پوتین تلاش دارد تا به هر طریقی از آن جلوگیری کند و می‌تواند شامل اقداماتی در جهت خرابکاری در مسیر تلاش‌های دیپلماتیک غرب در مورد ایران باشد. بنابراین در حالی که ممنوعیت واردات مواد غذایی به صادرکنندگان غربی خساراتی را وارد می‌آورد، مذاکرات هسته‌ای ایران به احتمال زیاد همچنان به عنوان صحنه اصلی اقدامات تلافی‌جویانه روسیه باقی خواهد ماند و دست کم در حال حاضر به نظر می‌رسد که از حمایت رهبری ایران نیز برخوردار است.
منبع: اشراف