همه سختی‌های یک تجربه نو
تمرین هنوز آغاز نشده، گروه حرکت مشغول گرم کردن هستند و گروه موسیقی سازهایشان را کوک می‌کنند، کم‌کم گروه کُر هم در جایگاه خودشان قرار می‌گیرند. حالا نوبت بابک مهری، کارگردان کار است که روی صحنه برود، کارگردانی که انگار آرام و قرار ندارد، مدام بین نوازنده‌ها، گروه حرکت و خوانندگان گروه کُر دررفت و آمد است و ایده‌هایش را برای آن‌ها توضیح می‌دهد. اصغر همت اولین بازیگر نمایش است که از پیش از آغاز تمرین در جمع حاضرشده و مهران نائل، بازیگر دیگر کار کمی بعد به او می‌پیوندد. گروه تمرین خود را با همه سختی‌های ایجاد هماهنگی میان افراد پرتعداد دنبال می‌کند. بارها تمرین برای اجرای دقیق آنچه کارگردان در ذهن دارد قطع و دوباره از سر گرفته می‌شود. بابک مهری، کارگردان این نمایش که ایده انتخاب نهج‌البلاغه را حدود یک سال پیش‌ازاین مطرح کرده، در آخرین تمرین‌های پیش از اجرای نمایش می‌گوید: «از کار گروهم راضی هستم، به‌هرحال نزدیک به 150 نفر روی صحنه حضور دارند که هماهنگ شدن آن‌ها با یکدیگر تمرکز و انرژی زیادی می‌طلبد و کار سختی است بااین‌حال فکر می‌کنم گروه به‌خوبی توانسته‌اند باهم همکاری کنند. به نظرم اتفاق نهایی و مطلوبی که دوست دارم روی صحنه بیفتد، انرژی تماشاگران را لازم دارد.»
اصغر همت بازیگر و بابک مهری کارگردان نمایش اراتریو عدالت
مهری که پیش‌ازاین در آخرین نمایشش، «مل پا منی» هم حرکت را به نمایش اضافه کرده بود و البته با استقبال مخاطبان هم مواجه شده بود، در «اراتریوی عدالت» هم از گروه حرکت با طراحی یاسر خاسب استفاده کرده است. او درباره اینکه آیا مخاطب عام می‌تواند با این سبک ارتباط برقرار کند یا نه؟ می‌گوید: «من اصلاً این کار را ساخته‌ام برای مخاطب معمولی و کسی که از کلام نهج‌البلاغه دور شده است. انتخاب یک موسیقی بین موسیقی کلاسیک و پاپ که قابل‌فهم و لطیف است، یکی از المان‌هایی است که برای جلب مخاطب عام استفاده‌شده است. سعی کرده‌ام علاوه بر مخاطب حرفه‌ای تئاتر بتوانم رضایت مخاطب معمولی را هم جلب کنم.»
مهری دست روی موضوعی گذاشته که با اعتقادات مذهبی مردم گره‌خورده است، او می‌گوید: «من باعلاقه به حکمت‌ها سراغ این متن رفتم و تمام تلاشم را کرده‌ام اثری ساخته شود تا بستری برای شنیده شدن کلام فراهم شود و افراد از شنیدن و دیدنش لذت ببرند. این نیت در حاصل کار ما دیده می‌شود و به همین دلیل هم باوجوداینکه نمایش حرکت دارد، با هیچ ممیزی یا نظر مخالفی مواجه نشدیم. نمایش دو مشاور مذهبی هم داشته که در نزدیک‌تر شدن به هدف ما را راهنمایی کرده‌اند. امیدوارم آدم‌هایی که به تئاتر علاقه دارند برای دیدن کار بیایند، واقعیت این است که من برچسبی روی کار نچسبانده‌ام و فقط یک نمایش آماده کرده‌ام که دوست دارم دیده شود.»
مهری نهج‌البلاغه را اولین باروقتی خوانده که دبیرستانی بوده و کتاب را نه به‌عنوان یک اثر معنوی که تنها به‌عنوان یک کتاب در کنار دیگر ژانرها خوانده اما چند سال پیش یک‌بار دیگر آن را به‌صورت جدی مطالعه کرده است. اینکه چرا خطبه‌های این کتاب به‌عنوان متن نمایش در نظر گرفته‌شده دلیلی دارد «نهج‌البلاغه خصوصیات خاص خودش را دارد. خطبه‌های این کتاب از سوی کسی نقل می‌شود که برای همه ما بسیار مهم است. ما با متنی مذهبی سروکار داریم که البته قرآن نیست. هرچند من معتقدم قرآن را هم می‌توانیم به یک اپرای بزرگ، عمیق و دوست‌داشتنی تبدیل کنیم اما به نظرم برای این کار هنوز شرایط نه در گروه‌های اجراکننده و نه در مخاطبان وجود ندارد. ویژگی دیگر نهج‌البلاغه این است که این کتاب سه منشور بزرگ سیاسی، اخلاقی و تربیتی دارد، هم شامل پند و اندرز می‌شود و هم حکمت و خطبه، همه این‌ها دست هنرمند را برای آفرینش یک اثر خوب باز می‌گذارد.»
با همه سختی‌هایی که کار با یک گروه پرتعداد داشته و فراز و نشیب‌هایی که گروه بدون وجود حمایت‌های بیرونی طی کرده تا به اجرا برسد، مهری معتقد است چیزی پشت‌کار وجود داشته که او را به ادامه ترغیب می‌کرده است؛ «خیلی وقت‌ها از ادامه کار خسته شدم، به خاطر بسیاری از مشکلاتی که داشتیم، آدم‌هایی که به کار آسیب زدند و سختی‌هایی که جنس کار داشت، اما دست از ادامه کار برنداشته‌ام، نمی‌خواهم شعار بدهم اما این نشان می‌دهد چیزی پشت این کار وجود داشته که به همه ما انگیزه داده است.»
«اراتریوی عدالت» تنها یک هفته بر روی صحنه تالار وحدت خواهد بود و هنوز برنامه‌ای برای افزایش تعداد اجراهای این نمایش در نظر گرفته نشده است. مهری با اشاره به این موضوع می‌گوید: «من بر اساس علاقه‌ای که به متن نهج‌البلاغه، این نوع موسیقی و فرم کار داشته‌ام این نمایش را ساخته‌ام و قطعاً یک اثر تئاتری چیزی نیست که تمام شود و همیشه وجود خواهد داشت. کم بودن تعداد اجراها در کمتر دیده شدن کار تأثیر خواهد داشت اما از طرفی ما ناچاریم هزینه‌ها را هم در نظر بگیریم، امیدوارم اتفاق خوبی بیفتد و بتوانیم اجرا را ادامه دهیم.»
روایتگری اصغر همت
اصغر همت، بازیگر شناخته‌شده سینما و تئاتر، پیش‌ازاین یک‌بار در سریال امام علی (ع) در اثری هنری که بازندگی امیرالمؤمنین ارتباط دارد حضورداشته و این بار در «اراتریوی عدالت»، راوی خطبه‌های نهج‌البلاغه است. او درباره نقشی که در این نمایش بر عهده دارد می‌گوید: «در حقیقت این نمایش برای من تجربه جدیدی است چراکه قرار نیست نقش شخصیتی را در آن بازی کنم، من در این نمایش روایتگر سخنان حضرت علی (ع) هستم. در پذیرش نقش‌ها مسائل مختلفی را در نظر می‌گیرم، برای این کار آشنایی چندساله با گروه و شخص بابک مهری و البته موضوع و فرم کار ویژگی‌هایی بودند که باعث شدند برای پیوستن به گروه تصمیم بگیرم.» به گفته همت در بخش دوم نمایش که او قرار است در آن تک‌خوانی داشته باشد، 130 کلام حکمت‌آمیز حضرت علی (ع) را اجرا می‌کند که شامل سخنان امیرالمؤمنین (ع) در بازگشت از جنگ صفین و در قبرستان پشت دروازه کوفه، خطاب به مردگان و اصحاب دیگر است. همت بابیان اینکه بازیگران نقشی در انتخاب خطبه‌هایی که در نمایش خوانده می‌شود نداشته‌اند، می‌گوید: «من پیش‌ازاین در زمان ساخت سریال امام علی (ع)، نهج‌البلاغه را به‌طور ویژه مطالعه کردم، پیش از آن‌هم مثل همه افراد که بالاخره سراغ نهج‌البلاغه می‌روند خطبه‌ها را خوانده بودم. موضوع، یکی از دلایلی بود که مرا به حضور در این نمایش ترغیب کرد.»
اصغر همت در حال تمرین
همت درباره تجربه کار با یک گروه جوان هم می‌گوید: «پیش‌ازاین هم در کارهایی که عوامل آن‌ها جوان بودند حضورداشته‌ام اما حضور جوان‌ها در کارهای قبلی به این گستردگی نبود و از این نظر هم «اراتریوی عدالت» تجربه جدیدی برای من است، همیشه در کنار جوان‌ها احساس شادابی می‌کنم.» اصغر همت پیش‌ازاین در نشست مطبوعاتی نمایش، از عدم‌حمایت نهادهای مرتبط گلایه کرده بود، در آخرین روزهای تمرین گروه هنوز قرار است اجرای آن‌ها یک‌هفته‌ای باشد و همت معتقد است این مسئله بدون شک به دیده شدن بیشتر کار لطمه می‌زند. او می‌گوید: «این کار حاصل چند ماه همکاری و تلاش گروه است و خیلی حیف است که زحمت بچه‌ها دیده نشود. امیدوارم کار با اقبال مواجه شود و مسئولین هم به فکر حمایت از این نمایش بیفتند. در حال حاضر تئاتر در شرایط بسیار بدی به سر می‌برد و بهانه کمبود بودجه این هنر را به مسیر خطرناکی کشانده است.»
همت در آخر با اشاره به اینکه گروه بابک مهری پیش‌ازاین توانسته توجه تماشاگران خود را جلب کند، به موضوع نمایش به‌عنوان یکی از دلایل استقبال احتمالی از آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «به‌هرحال نام علی (ع) در میان ما ایرانیان جایگاه خاصی دارد و دراین‌بین حتی کسانی که خودشان را چندان هم‌مذهبی نمی‌دانند می‌توانند مخاطب این نمایش باشند.»
چالش یک تجربه تازه
مهران نائل، بازیگر تئاتر که قرار است در «اراتریوی عدالت» راوی خطبه‌هایی از نهج‌البلاغه باشد، درباره دلیلی که باعث شده بازی در این کار را بپذیرد می‌گوید: «کار جدیدی که در آن چالشی برای تجربه وجود داشته باشد همیشه برایم جذاب است. پیش‌ازاین کار ولادمیراستانیفسکی کارگردان لهستانی را در جشنواره تئاتر فجر بر اساس سخنان حکیمانه «هردوت» را دیدم و نظرم را جلب کرد، بازیگران آن کار هم بازیگر بودند، هم خواننده و هم نوازنده غبطه خوردم و دوست داشتم در کاری شبیه به آن بازی کنم.» نائل معتقد است هرچند متن این کار فرازوفرود دراماتیک ندارد، اما جملات بسیار تأثیرگذاری در آن روایت می‌شود، البته نائل با مطرح کردن این ایده که در بخش خطبه‌خوانی خودش، ساز هم بزند، کار را برای خود سخت‌تر کرده است. او می‌گوید: «این نمایش شخصیت‌پردازی به مفهوم معمول ندارد، ما خطبه‌ها را از زبان امام علی (ع) روایت می‌کنیم و در این میان حفظ کردن حرمت کسی که این جملات را گفته مهم است.»
مهران نائل بازیگر تئاتر
نائل می‌گوید که پیش‌ازاین تجربه خواندن را در رادیو داشته اما این نمایش تجربه‌ای کاملاً جدید در کارنامه کاری اوست. او درباره اینکه چه گروهی از افراد می‌توانند مخاطب این نمایش باشند می‌گوید: شیوه اجرا، موسیقی، حرکات و عوامل دیگر باعث شده حاصل کارنمایشی باشد که می‌تواند از افراد مذهبی گرفته تا آن‌هایی که چندان مذهبی نیستند و البته افرادی که در جستجوی یک اثر خوب تئاتری هستند، برای خود مخاطب داشته باشد. این بازیگر جوان مدتی قبل شروع به خواندن بخش‌هایی از نهج‌البلاغه کرده و در این رابطه اظهار می‌کند: «تا حدودی نهج‌البلاغه را مطالعه کرده بودم اما حالا وقتی در تمرین‌ها خطبه‌های امیرالمؤمنین (ع) را می‌شنوم از تأثیرگذاری و قدرت آن‌ها جا می‌خورم. به نظرم از بی‌دانشی ماست اگر سراغ خیلی مسائل می‌رویم اما سراغ موضوعات این‌چنینی نمی‌رویم. من در این کار علاقه بیشتری به این موضوع پیدا کردم.» نائل اظهار امیدواری می‌کند که «اراتریوی عدالت» از سوی مخاطبان دیده شود چراکه معتقد است کار حاصل تعداد زیادی هنرمند است که بدون حمایت و تبلیغات فعالیت کرده‌اند، هرچند ممکن است اجرای کار در یک بازه زمانی کوتاه باعث شود مخاطبان کمتری بتوانند موفق به تماشای این نمایش شوند.
برزو ارجمند در حال تمرین
با همه این حرف‌ها «اراتریو عدالت» از 21 آبان در تالار وحدت به صحنه می‌رود، ساعت اجرای این نمایش 22 است و پیش‌فروش بلیت‌های آن در گیشه تالار وحدت و سایت تیوال آغازشده است.
حالا باید منتظر ماند و دید که این نمایش در مواجهه با مخاطب چه سرنوشتی پیدا می‌کند.