گروه گزارش ویژه مشرق - تازه‌ترین دور از مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا طی روزهای گذشته در ژنو سوئیس برگزار شد و قرار است هفته آینده نیز ادامه پیدا کند. آمریکا این بار شرکای اروپاییش را چندان به زحمت نیانداخت و وزیر خارجه‌اش را مستقیما برای مذاکره فرستاد تا از فرصت باقیمانده در مهلت تمدید شده، برای رسیدن به توافق استفاده کند.

اما این دور از مذاکرات هسته‌ای، شرایط ویژه‌ای داشت و چهره‌های جدیدی پای میز مذاکره نشستند. از ایران دکتر علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در کنار دکتر ظریف نشست و در طرف مقابل، ارنست مونیز (Ernest Jeffrey Moniz) وزیر انرژی آمریکا جان کری را همراهی می‌کرد. دکتر صالحی از جمله دانشمندان و عالی‌ترین مقام هسته‌ای کشورمان است که اتفاقا مدرک دکترای مهندسی هسته‌ای خود را از MIT یا همان «موسسه فناوری ماساچوست» آمریکا دریافت کرده است که یکی از مهم‌ترین مراکز علمی تحقیقاتی در آمریکا و جهان به‌شمار می‌رود.


در طرف مقابل، آمریکایی‌ها نیز دیگر نمی‌توانستند از کارشناسان فنی خود در مذاکرات بهره بگیرند. بدیهی است که جان کری می‌بایست فردی هم‌سطح ایشان را - چه از لحاظ سطح علمی-فنی و چه از نظر رعایت پروتکل‌های دیپلماتیک - به گفتگوها دعوت می‌کردند. وزیر انرژی آمریکا تنها شخصی‌ بود که می‌توانست از این لحاظ برای صالحی «همتا» محسوب شود.

ارنست مونیز کیست؟

دکتر «ارنست جفری مونیز» هفتاد سال دارد. کارشناسی فیزیک را از کالج بوستون و دکترای فیزیک نظری‌اش را از دانشگاه استنفورد گرفته است. مونیز در دهه هفتاد میلادی رئیس دپارتمان فیزیک MIT بود؛ همان موقع دکتر صالحی نیز در حال گذراندن دوره دکترای مهندسی هسته‌ای در «موسسه فناوری ماساچوست - MIT» بود و از قضا دکتر صالحی چند واحدی را هم با مونیز گذرانده است. او از اواسط سال گذشته میلادی وزیر انرژی آمریکاست و در دولت کلینتون هم معاون اداره انرژی آمریکا بود. کنگره آمریکا صلاحیت او را بدون حتی یک رأی مخالف برای تصدی ریاست اداره انرژی آمریکا تأیید کرد؛ گرچه نامزدی او برای اداره انرژی بدلیل حمایتش از توسعه فناوری هسته‌ای با مخالفت‌هایی هم همراه بود.


مونیز کار در حوزه انرژی را از دوران جوانی با حضور در انجمن‌های دانشجویی نظیر «انجمن ملی افتخار» NHS و انجمن‌های علمی دانشگاهی آغاز کرد. مونیز همچنین متولی بازنگری در برنامه‌های علمی و انرژی اداره -وزارتخانه- متبوعش و مسؤول بازنگری جامع و همچنین نظارت بر ذخایر سلاح‌های هسته‌ای آمریکا هم بود؛ جایگاه حساسی که در ایالات متحده کمتر شخصیت شناخته‌شده‌ای در سطح مونیز برای سپردن این مسؤولیت، یافت می‌شود.

خلع سلاح هسته‌ای و توقف برنامه‌ هسته‌ای دیگر کشورها نیز از جمله تخصص‌های مونیز است و مذاکره با ایران اولین تجربه این پیرمرد کهنه‌کار هسته‌ای آمریکا نیست. ارنست، مذاکره‌کننده و فرستاده ویژه آمریکا برای برنامه امحاء مواد هسته‌ای روسیه (به جا مانده از دوران جنگ سرد) نیز بود. پس از فروپاشی شوروی، آمریکا و روسیه توافق کردند تا ذخایر عظیم پلوتونیوم و اورانیوم مورد استفاده برای ساخت سلاح‌ هسته‌ای که از دوران شوروی سابق باقی مانده بود، با سرمایه‌گذاری آمریکا امحاء شود و فعالیت برخی از تأسیساتی که مواد مورد نیاز ساخت سلاح هسته‌ای را تولید می‌کردند نیز، تعلیق شود. دو طرف در سا‌ل‌های ابتدایی دهه 90 میلادی و اندکی پیش از فروپاشی شوروی، پیمان هسته‌ای استارت-1 میان گورباچف و جورج بوش منعقد شد که در آن طرفین برای کاهش زرادخانه‌های هسته‌ای خود توافق کردند که تا سال 2009 پابرجا بود. همچنین در سال 2002 نیز قراردادی تکمیلی میان روسیه و آمریکا به امضا رسید تا شمار کلاهک‌های هسته‌ای دو کشور تا سقف 2200 کلاهک محدود شود. مذاکرات هسته‌ای دوطرف و تمدید توافق استارت تا سال 2010 نیز ادامه پیدا کرده است.


مذاکرات دیگری که مونیز در آن حضوری مؤثر داشت، قراردادی است که تحت عنوان تأمین اورانیوم مورد نیاز آمریکا از سوی روسیه منعقد شد. این قرارداد هم از سال‌های 93 و 94 میلادی آغاز شد و طی این مدت آمریکا تا کنون بیش از 500 تن از اورانیوم غنی‌شده مناسب برای ساخت سلاح هسته‌ای را برای آنچه که آمریکا "استفاده در مصارف صلح‌آمیز" اعلام کرده است، به یک سوم قیمت واقعی به این کشور صادر کرده است. البته هم اکنون روسیه قصد دارد در قیمت صادرات مواد غنی‌شده به آمریکا بازنگری کند. گفته می‌شود این مواد هسته‌ای نیمی از نیاز آمریکا برای تولید انرژی را تأمین کرده است. روسیه اخیرا ادامه این روند را به بازنگری در قیمت اورانیوم منوط کرده است.

مونیز یکی از طرفداران اصلی توسعه انرژی هسته‌ای و بهره‌گیری از سایر منابع تجدیدپذیر انرژی است. اساسا اعتقاد مونیز بر گسترش انرژی‌های نوین از جمله هسته‌ای، به جای انرژی‌های فسیلی است. او را مرد شماره یک انرژی آمریکا هم می‌دانند. از دوره کلینتون تا دولت اوباما سیاست‌های انرژی این کشور را یک تنه پیش برده است.

در سال 1998 مونیز به یک خطای بزرگ هسته‌ای هم اعتراف کرد؛ ناتوانی اداره انرژی آمریکا در جلوگیری از نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه اتمی هنفورد (Hanford) در واشنگتن. این نیروگاه هسته‌ای در کرانه رودخانه کلمبیا، در مدت فعالیتش نزدیک به یک میلیون گالن پسماند را در رودخانه و محیط اطراف رها و محدوده وسیعی را به مواد رادیواکتیو آلوده کرده است؛ این اتفاق به معنای ناموفق بودن 16 سال تلاش و نزدیک به 500 میلیون دلار هزینه دفع و بی‌خطرسازی پسماندهای هسته‌ای بود. البته این تنها حادثه نشت مواد رادیواکتیو از نیروگاه‌های اتمی آمریکا نیست.

اما با همه فراز و نشیب‌ها، مونیز همچنان مدافع سرسخت انرژی هسته‌ای باقی ماند. پس از فاجعه نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما ژاپن، مونیز در اظهاراتی با دفاع از عقیده قبلی‌اش، پایان دادن به استفاده از انرژی هسته‌ای را "اشتباه" خواند. به اعتقاد ارنست، گرچه امنیت و هزینه دو فاکتور بحث‌برانگیز در ساخت نیروگاه هسته‌ای است، اما راه‌های ارزان‌تر و امن‌تری هم برای توسعه این فناوری وجود دارد و اگر آمریکا هم اکنون در انرژی هسته‌ای سرمایه‌گذاری نکند، در آینده به حسرت و پشیمانی به گذشته‌اش خواهد نگریست. او مصرانه معتقد است واشنگتن باید برنامه مشارکت محدود در ساخت نیروگاه‌های جدید هسته‌ای در دهه پیش رو را با جدیت دنبال کند.



گاز طبیعی هم در سیاست‌های انرژی مونیز نقش بسزایی دارد. او معتقد است آینده انرژی جهان را منابع گازی رقم خواهند زد و به زودی نقشی تعیین‌کننده خواهد داشت. از این رو، ارنست بسیار نگران تحولات اوکراین است و تأثیر آن بر امنیت انرژی اروپاست.

مونیز در حاشیه

زندگی مونیز اما محدود به همین فعالیت‌ها در حوزه انرژی و هسته‌ای نیست. او در فعالیت‌های اجتماعی، محیط زیستی، ورزشی و ... نیز بسیار فعال بوده است.


وزیر انرژی آمریکا از شرکت‌های آمریکایی که به سمت تولید وسایل نقلیه الکتریکی حرکت می‌کنند نیز حمایت می‌کند. از جمله این حمایت‌ها، کمک 6 میلیون دلاری به شرکت خودروسازی فورد آمریکا برای توسعه طرح‌ تولید خودروی پاک است. ما نیز این کمک‌ها را به حساب علاقه مونیز به محیط‌ زیست می‌گذاریم، نه لابی صنعتی آمریکا.

منابع: