به گزارش مشرق، با دقت در آیات قرآن کریم به این نکته بر می‌خوریم که روز قیامت برای سنجش اعمال آدمی از ترازو استفاده می‌شود و اگر ترازوی اعمال خوب انسان سنگین‌تر باشد، در آسایش خواهد بود و اگر ترازوی اعمال بد انسان سنگین‌تر باشد، در فلاکت و بدبختی و عذاب خواهد بود.
قرآن در این رابطه می‌فرماید: «وَ نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً[انبیاء-۴۷]؛ ما ترازوهاى عدل را در روز قیامت نصب می‌كنیم، لذا به هیچ‌كس كمترین ستمى نمی‌شود».
هم‌چنین در آیات دیگری فرمود: «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ، فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ، وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ، فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ، وَ ما أَدْراكَ ما هِیَهْ، نارٌ حامِیَةٌ [قارعه-۶-۱۱]؛ (در آن روز) كسى كه ترازوهاى اعمالش سنگین است، در یك زندگى خشنود خواهد بود و امّا كسى كه ترازوهایش سبك است، جایگاهش «هاویه» (دوزخ) است و تو چه می‌دانى هاویه چیست؟ آتشى است سوزان».
اما به راستی منظور از این ترازو چیست؟
ترازو در این دنیا و در بین مردم به وسیله سنجش اشیاء گفته می‌شود؛ همان وسیله‌ای که دو کفه دارد و با آن مقدار اشیاء را اندازه‌گیری می‌کنند؛ امّا آیا در روز قیامت نیز چنین وسیله‌ای وجود دارد یا نه، منظور چیز دیگری است؟
درباره چگونگى وزن اعمال در روز رستاخیز، بحث فراوانى در میان مفسران و متكلمان شده است و از آن‌جا كه بعضى چنین تصور كردهاند كه وزن و ترازو، در آن جهان، همانند وزن و ترازو در این جهان است و از طرفى اعمال انسان سنگینى و وزنى ندارد كه بتوان آن را با ترازو سنجید، ناچار شدهاند از طریق تجسم اعمال و یا این‌كه خود اشخاص را به جاى اعمالشان در آن روز وزن می‌كنند، مشكل را حل کنند.
ولى اگر زندگى آن جهان را با زندگى دنیا مقایسه نكنیم و توجه داشته باشیم كه همه چیز در آن جا با این جا متفاوت است، (درست همانند تفاوتى كه میان زندگى جنین در عالم رحم، با زندگى انسان در این دنیا وجود دارد) و نیز توجه داشته باشیم كه در فهم معانى الفاظ نباید همیشه به دنبال مصداق‌هاى موجود و معین رفت، بلكه مفاهیم را از نظر نتیجه بررسى كنیم، مسأله «وزن در روز رستاخیز» كاملاً حل خواهد شد؛ آنچه مسلم است این است كه در روز رستاخیز، اعمال انسان با وسیله خاصى سنجیده می‌شود، نه با ترازوهایى همانند ترازوهاى دنیا.[۱]
امّا در رابطه با این‌که به راستی منظور از این وسیله سنجش و ترازو چیست؛ بین مفسرین و علمای شیعه دو نظر وجود دارد؛ برخی منظور از آن را، نهایت و کمال خود اعمال می‌دانند، مثلاً نماز کامل و عالی ملاک و میزان تمام نمازهاست؛ در تمام اعمال نیز چنین است و ملاک عالی‌ترین عمل از نوع خود همان عمل است.[۲]
برخی دیگر معتقدند ملاک و میزان در روز قیامت، اولیای الهی و عمل آن‌هاست، به این معنا که عمل و رفتار آن‌ها میزان است و هر اندازه عمل سایر مردم از حیث اجزاء و شرایط و اخلاص و معنویت به عمل آنان نزدیک‌تر باشد، عمل آن شخص سنگین‌تر و هر اندازه دورتر باشد، عمل آن شخص سبک‌تر خواهد بود.[۳]
اگر به روایات معصومین(ع) رجوع کنیم، خواهیم دید آن بزرگواران نظر دوم را تأیید کرده و بیان کرده‌اند، این ترازو اولیای خاص الهی هستند.
به طور مثال از امام صادق(ع) راجع به آیه «و نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ» سوال شد، حضرت در پاسخ فرمودند: «موازین انبیاء الهی و اوصیای آنان هستند و کسانی که بدون هیچ درنگی وارد بهشت می‌شوند».[۴]
هم‌چنین در روایات بسیاری بیان شده است امیر مۆمنان و امامان از فرزندان او(ع) ترازوهاى سنجشاند؛ به طور مثال ابن دراج می‌گوید از امام صادق(ع) راجع به آیه پرسیدم حضرت فرمودند: «اَلرُّسُلُ وَ الأئِمَّةٌ مِنْ أهْلِ بَیْتِ مُحَمَّد(ص)».[۵]
شیخ مفید در شرح این روایات می‌نویسد: منظور از این روایات این است که آنان ملاک و میزان سنجش اعمال هستند، درست مانند کسی که می‌گوید سخن فلانی در نزد من، سند و ملاک است؛ لذا در روز قیامت نیز ملاک اعمال اهل بیت است و هر کسی باید بکوشد عمل خود را شبیه آنان قرار دهد.[۶]
البته این دو روایت حضرت، قابل جمع است، یعنی می‌توان گفت میزان در روز قیامت هم پیامبران الهی هستند و هم ائمه اطهار(ع)؛ در امت‌های پیشین یا مستضعفان فکری که اسلام و تشیّع به آنان نرسیده است، همان پیامبر خود آن‌ها ملاک باشد و در اسلام و کسانی که اسلام را دیده و شنیده‌اند، نبی اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) ملاک و میزان باشند.
پی‌نوشت ها:
[1]. تفسیر نمونه، ج6، ص 92.
[2]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج8، ص 11.
[3]. تفسیر نمونه، همان.
[4]. الكافی، ج1، ص 419.
[5]. المناقب ج : 2 ص 151.
[6]. تصحیح اعتقادات الإمامیة، ص 115.
منبع: رهروان ولایت
هم‌چنین در آیات دیگری فرمود: «فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ، فَهُوَ فِی عِیشَةٍ راضِیَةٍ، وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ، فَأُمُّهُ هاوِیَةٌ، وَ ما أَدْراكَ ما هِیَهْ، نارٌ حامِیَةٌ [قارعه-۶-۱۱]؛ (در آن روز) كسى كه ترازوهاى اعمالش سنگین است، در یك زندگى خشنود خواهد بود و امّا كسى كه ترازوهایش سبك است، جایگاهش «هاویه» (دوزخ) است و تو چه می‌دانى هاویه چیست؟ آتشى است سوزان».
اما به راستی منظور از این ترازو چیست؟
ترازو در این دنیا و در بین مردم به وسیله سنجش اشیاء گفته می‌شود؛ همان وسیله‌ای که دو کفه دارد و با آن مقدار اشیاء را اندازه‌گیری می‌کنند؛ امّا آیا در روز قیامت نیز چنین وسیله‌ای وجود دارد یا نه، منظور چیز دیگری است؟
درباره چگونگى وزن اعمال در روز رستاخیز، بحث فراوانى در میان مفسران و متكلمان شده است و از آن‌جا كه بعضى چنین تصور كردهاند كه وزن و ترازو، در آن جهان، همانند وزن و ترازو در این جهان است و از طرفى اعمال انسان سنگینى و وزنى ندارد كه بتوان آن را با ترازو سنجید، ناچار شدهاند از طریق تجسم اعمال و یا این‌كه خود اشخاص را به جاى اعمالشان در آن روز وزن می‌كنند، مشكل را حل کنند.
ولى اگر زندگى آن جهان را با زندگى دنیا مقایسه نكنیم و توجه داشته باشیم كه همه چیز در آن جا با این جا متفاوت است، (درست همانند تفاوتى كه میان زندگى جنین در عالم رحم، با زندگى انسان در این دنیا وجود دارد) و نیز توجه داشته باشیم كه در فهم معانى الفاظ نباید همیشه به دنبال مصداق‌هاى موجود و معین رفت، بلكه مفاهیم را از نظر نتیجه بررسى كنیم، مسأله «وزن در روز رستاخیز» كاملاً حل خواهد شد؛ آنچه مسلم است این است كه در روز رستاخیز، اعمال انسان با وسیله خاصى سنجیده می‌شود، نه با ترازوهایى همانند ترازوهاى دنیا.[۱]
امّا در رابطه با این‌که به راستی منظور از این وسیله سنجش و ترازو چیست؛ بین مفسرین و علمای شیعه دو نظر وجود دارد؛ برخی منظور از آن را، نهایت و کمال خود اعمال می‌دانند، مثلاً نماز کامل و عالی ملاک و میزان تمام نمازهاست؛ در تمام اعمال نیز چنین است و ملاک عالی‌ترین عمل از نوع خود همان عمل است.[۲]
برخی دیگر معتقدند ملاک و میزان در روز قیامت، اولیای الهی و عمل آن‌هاست، به این معنا که عمل و رفتار آن‌ها میزان است و هر اندازه عمل سایر مردم از حیث اجزاء و شرایط و اخلاص و معنویت به عمل آنان نزدیک‌تر باشد، عمل آن شخص سنگین‌تر و هر اندازه دورتر باشد، عمل آن شخص سبک‌تر خواهد بود.[۳]
اگر به روایات معصومین(ع) رجوع کنیم، خواهیم دید آن بزرگواران نظر دوم را تأیید کرده و بیان کرده‌اند، این ترازو اولیای خاص الهی هستند.
به طور مثال از امام صادق(ع) راجع به آیه «و نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ» سوال شد، حضرت در پاسخ فرمودند: «موازین انبیاء الهی و اوصیای آنان هستند و کسانی که بدون هیچ درنگی وارد بهشت می‌شوند».[۴]
هم‌چنین در روایات بسیاری بیان شده است امیر مۆمنان و امامان از فرزندان او(ع) ترازوهاى سنجشاند؛ به طور مثال ابن دراج می‌گوید از امام صادق(ع) راجع به آیه پرسیدم حضرت فرمودند: «اَلرُّسُلُ وَ الأئِمَّةٌ مِنْ أهْلِ بَیْتِ مُحَمَّد(ص)».[۵]
شیخ مفید در شرح این روایات می‌نویسد: منظور از این روایات این است که آنان ملاک و میزان سنجش اعمال هستند، درست مانند کسی که می‌گوید سخن فلانی در نزد من، سند و ملاک است؛ لذا در روز قیامت نیز ملاک اعمال اهل بیت است و هر کسی باید بکوشد عمل خود را شبیه آنان قرار دهد.[۶]
البته این دو روایت حضرت، قابل جمع است، یعنی می‌توان گفت میزان در روز قیامت هم پیامبران الهی هستند و هم ائمه اطهار(ع)؛ در امت‌های پیشین یا مستضعفان فکری که اسلام و تشیّع به آنان نرسیده است، همان پیامبر خود آن‌ها ملاک باشد و در اسلام و کسانی که اسلام را دیده و شنیده‌اند، نبی اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) ملاک و میزان باشند.
پی‌نوشت ها:
[1]. تفسیر نمونه، ج6، ص 92.
[2]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج8، ص 11.
[3]. تفسیر نمونه، همان.
[4]. الكافی، ج1، ص 419.
[5]. المناقب ج : 2 ص 151.
[6]. تصحیح اعتقادات الإمامیة، ص 115.
منبع: رهروان ولایت