به گزارش مشرق، اولین نشست از نشست‌های سه‌گانه «تحکیم خانواده و سازمان‌های مردم‌نهاد» با عنوان «بحران افزایش طلاق و کاهش ازدواج، علل و تبعات آن در جامعه» به همت سازمان مردم‌نهاد خانواده سلامت بنیان در اداره کل ورزش و جوانان استان تهران برگزار شد.
در این نشست دکتر علی شیخ‌الاسلامی، مدیرعامل سازمان مردم‌نهاد خانواده سلامت بنیان با اشاره به این‌که هدف از برگزاری این نشست‌ها نگاه علمی به بحران خانواده و ارایه راهکارهای علمی و عملی و جلب حمایت مسئولین است، بیان داشت: مسئولین باید بنشینند و ما سخن بگوییم و نگاه جامعه را به اطلاع آنها برسانیم تا متوجه وضعیت جامعه شوند؛ زیرا آنها به دلیل فاصله‌ای که از مردم دارند بحران‌ها را به خوبی نمی‌شناسند و طرح‌هایشان از پشتوانه علمی و کارشناسی برخوردار نیست و به همین دلیل در عرصه اجرا شکست می‌خورد.
طرح‌هایی در زمینه ازدواج که به ثمر نرسیدند
وی در خصوص طرح‌هایی که طی سال‌های اخیر در خصوص ازدواج ارایه شده است، گفت: یکی از این طرح‌ها، طرح ازدواج دانشجویی است که هدف آن ترویج فرهنگ ازدواج آسان بود، اما نتیجه این شد که دو جشن ازدواج برگزار شود، یکی جشنی که در دانشگاه گرفته می‌شد و دیگری جشنی که طبق روال جامعه در خانواده‌ها برگزار می‌شود که این مسئله با فلسفه این طرح منافات دارد. همچنین، قانون تسهیل ازدواج سال 84 مصوب شد، اما تاکنون اجرایی نشده است؛ زیرا شرایط اجرای آن فراهم نبوده است. وام ازدواج از دیگر طرح‌های مربوط به ازدواج است که برای دریافت این وام 3 میلیون تومانی صف‌های انتظار طولانی تشکیل می‌شود و بودجه‌ای هم برای آن وجود ندارد. البته، پرداخت آن هم دردی از دردهای ازدواج درمان نمی‌کند.
شیخ‌الاسلامی افزود: طرح دیگری که پیشنهاد شد بسته پیشنهادی 9 گانه ازدواج بود که اجرایی نشد. طرح سپرده ازدواج جوانان هم مطرح شد که دولت برای اجرای آن بودجه نداشت. طرح ساماندهی مراکز مشاوره ازدواج هم هنوز پس از چند سال اجرایی نشده است. همچنین، طرح تشویقی 14 سکه مهریه که قرار بود زوجینی که مهریه آنها 14 سکه است، مورد تشویق قرار گیرند تنها در دوره کوتاهی اجرا شد. تنها طرحی که هنوز به کارش ادامه می‌دهد، طرح شبکه فعالین ازدواج (شفا) است.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان ضمن بیان این مطلب که روند طلاق در ایران نگران‌کننده بوده و تبدیل به بحران شده است، خاطرنشان کرد: ما در مؤسسه از توان مردم برای فعالیت‌هایمان هزینه می‌کنیم. ما از دولت بودجه نمی‌خواهیم، بلکه حمایت معنوی می‌خواهیم تا موانع را از سر راه ما بردارد و از فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد حمایت کند.
اگر دعواهای سیاسی را کنار نگذاریم بحران خانواده تشدید می‌شود
وی با اشاره به آسیب‌های اجتماعی موجود در کشور گفت: یکی از معضلات ما حاشیه‌نشینی در کنار شهرهای بزرگ است؛ به‌طوری‌که حدود 10 و نیم میلیون نفر حاشیه‌نشین در کشور داریم. آسیب دیگر، افزایش تنش بین مردم است؛ به‌گونه‌ای‌که 15 میلیون پرونده در این خصوص وجود دارد که رسیدگی به آنها از توان قوه قضاییه خارج است. مشکل دیگر، اعتیاد است که دسترسی به موادمخدر بسیار راحت شده است. همه این عوامل در خانواده اثر می‌گذارند و حتی خانواده‌ای که سالم است از اثرات آنها در امان نخواهد بود. اگر دعواهای جناحی و سیاسی را کنار نگذاریم و برای سلامت جامعه اقدام نکنیم، این بحران تشدید می‌شود.
شیخ‌الاسلامی گفت: باید از مسایل خانواده سیاست‌زدایی شود؛ زیرا نگاه سیاسی و امنیتی صرف این بحران‌ها را تشدید می‌کند. ما در بحبوحه گذر از سنت به مدرنیته هستیم و برخی از مشکلات این دوره گذار ربطی به حکومت ندارد. باید سیاسی‌بازی را کنار گذاشت و با نگاه علمی برای شناخت درست بحران‌ها تلاش کنیم تا بتوانیم بحران‌ها را به خوبی پشت سر بگذاریم.
جمله‌ای از حضرت عیسی که مبنای ورود کلیسا به بحث ازدواج و طلاق شد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان در ادامه سخنان خود با اشاره به سیر تاریخی طلاق در غرب بیان داشت: در غرب ازدواج و طلاق در ابتدا یک بخش کاملاً شخصی و بی‌ارتباط با مذهب و حکومت بود، اما با گسترش مسیحیت، کلیسا به عرصه ازدواج و طلاق ورود پیدا کرد. جمله‌ای از حضرت عیسی نقل شده بود که ایشان گفته بودند: «هرکس همسرش را جز به دلیل بی‌عفتی طلاق دهد و با دیگری ازدواج کند، مرتکب زنای محصنه شده است.» براساس این جمله، کلیسا به امر ازدواج و طلاق ورود کرد. در امپراطوری روم، طلاق امری مرسوم بود و کلیسا با این امر مخالف بود و با امپراطوری درگیری داشت. در این شرایط دولت گفت مسیحی‌ها با مسیحی‌ها و غیرمسیحی‌ها با غیرمسیحی‌ها ازدواج کنند و مسیحی‌ها تابع کلیسا و غیرمسیحی‌ها تابع دولت باشند. به این ترتیب، قدرت ازدواج و طلاق در دست کلیسا قرار گرفت و این مسئله تبدیل به تشریفات مذهبی شد.
پدیده طلاق‌های مهاجرتی
وی افزود: اوایل قرن 16 اختلافاتی بین فرقه‌های مسیحیت به وجود آمد و کلیسای پروتستان قوانین طلاق را تسهیل کرد. قرن هجدهم دولت‌های محلی، اختیار ازدواج و طلاق را از کلیسا گرفتند و گفتند اقدامات قانونی باید در دولت انجام گیرد. به همین دلیل، قوانین طلاق متغیر شد و پدیده طلاق‌های مهاجرتی شکل گرفت. مثلاً در انگلستان طلاق ممنوع و در اسکاتلند مجاز بود و هر که در انگلستان می‌خواست طلاق بگیرد، به اسکاتلند می‌رفت. اواخر قرن 18ام دولت طلاق را به دادگاه‌ها واگذار کرد و مواردی مانند سوءرفتار فیزیکی و بدرفتاری هم جزو موارد مربوط به طلاق قرار گرفت. در برخی ایالت‌ها هم رفتار وحشیانه با همسر یا بیرون‌کردن او از خانه، جزو این موارد قرار گرفت.
شیخ‌الاسلامی خاطرنشان کرد: در هر ایالتی که مورد هجوم طلاق‌های مهاجرتی قرار می‌گرفت، خیانت و دوهمسری افزایش می‌یافت و آنها مجبور می‌شدند قوانین طلاق را سخت‌گیرانه‌تر کنند. در دوره جنگ داخلی طلاق کاهش و بعد از جنگ افزایش شدید یافت. به همین دلیل، برای پیشگیری از طلاق، قوانینی مانند قراردادن دوره انتظار 6 ماهه برای طلاق یا منع کلیسا از ازدواج مجدد مطلقه‌ها را وضع کردند. در ابتدای قرن بیستم بالاترین میزان طلاق در آمریکا تا آن دوره ثبت شد. در این دوره جامعه‌شناسان به مسئله ورود کردند و گفتند باید از ازدواج‌های ناآگاهانه جلوگیری کرد و سخت‌گیری در طلاق کمکی به حل این بحران نمی‌کند. آنها شرایط اقتصادی و اجتماعی را در طلاق مؤثر می‌دانستند، اما کلیسا اخلاق را عامل اصلی طلاق می‌دانست. جامعه‌شناسان عواملی مانند صنعتی‌شدن، شهرنشینی و پذیرش درخواست زنان برای طلاق را عامل افزایش طلاق می‌دانستند و مواردی مانند الزامی‌شدن آموزش پیش از ازدواج و ممنوعیت ازدواج برای زوج‌های بی‌کفایت را لازم می‌دانستند، اما این الزام‌ها هم کمکی به کاهش سیر طلاق نکرد.
در جنگ‌ها طلاق کاهش و پس از آن افزایش می‌یابد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان تصریح کرد: در دهه 1920 و 1930 روانشناسان گفتند اگر مشکلات روانشناختی افراد حل شود، ازدواج‌ها بادوام خواهد شد. آنها پیشنهاد دادند قانون امکان درمان برای افراد مشکل‌دار را فراهم کند و مشاوره روانشناختی اجباری شود. در این دوره سوءرفتار روانی برای طلاق به مجموعه قوانین اضافه شد. این اقدامات تنها توانست تعدیل موقتی ایجاد کند. طبق روال همه جنگ‌ها در جنگ جهانی هم طلاق کاهش و بعد از آن افزایش یافت. در این دوره با توجه به قوانین، افراد مجبور بودند برای اثبات سوءرفتار روانی تنش بیشتری داشته باشند تا به دادگاه ثابت کنند و حق طلاق را بگیرند. این دیدگاه مبتنی بر تقصیر بود و تلاش می‌کردند خود را بی‌گناه و طرف مقابل را مقصر جلوه دهند. این دیدگاه الان در جامعه ما هم وجود دارد و سعی می‌کنند تمام تقصیر را گردن طرف مقابل بیندازند.
شیخ‌الاسلامی با اشاره به این‌که در دهه 1950 دلایل بدون عذر را هم جزو قوانین طلاق و هم به‌عنوان دلایل طلاق پذیرفتند، عنوان داشت: در این دوره شرایط اقتصادی بعد از جنگ جهانی بهتر شده بود و گسترش جنبش‌های فمینیستی و دفاع از حقوق زنان این جرات را به زنان داد که طلاق بخواهند و این اتفاقی است که در جامعه ما در حال وقوع است. در آن دوره تحمل نابه‌سامانی در زندگی مشترک کم شده بود و به سرعت طلاق می‌گرفتند.
میزان طلاق در آمریکا 33 درصد کاهش یافته است
وی گفت: در سال 1969 اسقف اعظم گفت مردم برای طلاق‌گرفتن به دروغ‌گویی رو آورده‌اند. به همین دلیل، در کالیفرنیا بحث طلاق بدون مقصر را مطرح کرد که تصویب شد و در سایر ایالت‌ها نیز مورد تصویب قرار گرفت. شرطی که در این طلاق وجود داشت این بود که زوجین قبل از ارایه دادخواست طلاق، باید دوره‌ای را جدا از هم زندگی کرده باشند. سال 1981 در آمریکا پیک طلاق بود، اما تا امروز میزان طلاق 33 درصد کاهش یافته است. تشکل‌های مردمی در آمریکا خواستار لغو قوانین طلاق بدون مقصر هستند و معتقدند با این اقدام، افراد کمتر وارد زندگی مختوم به طلاق می‌شوند. برخی می‌گویند سهل‌کردن قوانین طلاق موجب افزایش آن می‌شود، اما تحقیقات نشان داده است که سهل‌کردن قوانین طلاق تأثیر معناداری در افزایش میزان آن ندارد، اما کمک می‌کند افراد آسیب کمتری ببینند.
از سال 75 سیر فزاینده طلاق آغاز شد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان با بیان این‌که در ایران آمار طلاق هر سال بالاتر می‌رود و سیر صعودی پیدا می‌کند، اظهار داشت: در سال 93 نسبت ازدواج به طلاق 4.4 بود؛ یعنی به ازار هر 4 ازدواج 1 طلاق اتفاق افتاد. از سال 75 به بعد سیر فزاینده‌ای در طلاق داشتیم که شیب آن خطرناک است. از نظر آماری استان‌های البرز، تهران و گیلان بیشترین میزان طلاق را دارند. همچنین، عمده طلاق‌ها در 3 تا 4 سال اول زندگی مشترک اتفاق می‌افتد. این نشان می‌دهد که تحمل ما کاهش یافته است و زوجین با بروز مشکل اولین راه را طلاق می‌دانند.
کشورهایی که بیشترین میزان طلاق را در خاورمیانه دارند
شیخ‌الاسلامی ضمن بیان این مطلب که طبق آمارهای سال 88 تا 92 میزان ازدواج در ایران شدیداً رو به کاهش است، عنوان داشت: روسیه و کشورهای جداشده از شوروی، بیشترین میزان طلاق را دارند. در میان کشورهای منطقه میزان طلاق بحرین، کویت و قطر از ما بیشتر، ولی میزان طلاق سایر کشورها از ما پایین‌تر است.
عوامل اجتماعی و فرهنگی وقوع طلاق
وی در خصوص علل وقوع طلاق ابراز داشت: طلاق علل متعددی دارد که یکی از آنها عوامل فرهنگی و اجتماعی است. در همین زمینه نقش خانواده تغییر پیدا کرده است. در جوامع سنتی خانواده تعریف مشخصی دارد و همه در نقش‌های مختلف وظیفه خود را می‌دانند، اما امروزه این نقش‌ها به‌هم ریخته و مؤسسه‌های مختلف بخشی از وظایف خانواده را انجام می‌دهند. همچنین، خانواده‌ها کوچک شده، فرزندان کم هستند و اهداف ازدواج تغییر کرده است. امروزه جوان‌ها به دنبال ازدواج‌های رمانتیک هستند و رؤیایی نگاه می‌کنند، اما وقتی وارد زندگی می‌شوند این عشق از بین می‌رود. ما وقتی به جای انتظار از خود از طرف مقابل انتظار داریم، به سرعت دچار یأس و ناامیدی می‌شویم.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان مورد دیگر را فردگرایی و کاهش تعهد به ازدواج دانست و یادآور شد: جوان‌ها اکثر نیازهای خود حتی نیازهای جنسی را خارج از خانواده رفع می‌کنند، اما آگاه نیستند که ازدواج سرمایه‌گذاری برای آینده است. از سوی دیگر، تحمل افراد کاهش یافته و شیوه‌های جذاب‌تری برای زندگی مشترک آمده است. مثلاً افراد چند سال با هم دوست هستند و همه نوع رابطه‌ای با هم داشته‌اند، حالا می‌گویند چرا ما با ازدواج، تعهد و مسئولیت بپذیریم؟ همچنین، شرایط اقتصادی تغییر کرده و زنان هم‌پای مردان کار می‌کنند و به دلیل این‌که از لحاظ مالی مستقل هستند، می‌گویند لازم نیست به یک زندگی نابه‌سامان ادامه دهیم.
وجود تعداد زیاد زنان جذاب و مجرد در یک شهر باعث افزایش طلاق می‌شود
شیخ‌الاسلامی با اشاره به این‌که عوامل دموگرافیک از دیگر عوامل وقوع طلاق هستند، گفت: تحقیقاتی که در آمریکا انجام شده است نشان می‌دهد سن پایین، تحصیلات پایین، قومیت‌ها، نداشتن باورهای مذهبی و وجود تعداد زیاد زنان جذاب و مجرد در یک شهر باعث افزایش طلاق می‌شود. عوامل فردی و ارتباطی نیز در طلاق اثرگذار هستند. مثلا ًچگونه بحث‌کردن مهم‌تر از موضوع بحث است یا خانواده‌هایی که در آنها رفتارهایی مانند حسادت و سلطه‌گری وجود دارد، احتمال بیشتری دارد که فرزندان این خانواده‌ها در بزرگسالی طلاق بگیرند. عوامل شخصیتی و بیماری‌های اعصاب و روان نیز در طلاق اثرگذار هستند. همچنین، می‌توان به عوامل زیستی در وقوع طلاق اشاره داشت.
مردم نباید برای ازدواج خود کتاب‌های باربارا دی‌آنجلیس را بخوانند
وی اظهار داشت: در مؤسسه خانواده سلامت بنیان کارگروه‌های متعددی داریم که این کارگروه‌ها روش‌هایی که در کشورهای مختلف انجام شده است را مورد بررسی قرار داده‌اند. هدف ما این است که علم را به صورت کاربردی در اختیار مردم قرار دهیم. مردم نباید برای ازدواج نیاز داشته باشند کتاب‌های باربارا دی‌آنجلیس را بخوانند یا برای حل مشکلات روانشناسی‌شان کتب روانشناسی غربی که ترجمه شده است را بخوانند. اساتید دانشگاه‌ها سطح خودشان را به قدری بالا می‌دانند که برایشان کسر شأن است برای مردم بنویسند، اما ما در مؤسسه خانواده سلامت بنیان این افتخار را داریم که برای مردم بنویسیم و برای عوام کار کنیم.
شیخ‌الاسلامی بیان داشت: در آمریکا برای کاهش طلاق و کنترل آثار آن دو دسته سیاست را در پیش گرفتند: سیاست‌های کاهش طلاق و تقویت ازدواج، و سیاست‌های کاهش اثرات و پیامدهای طلاق. در کشور ما بحث بعد از طلاق فراموش شده است و هیچ برنامه‌ای برای آن نداریم. در بحث پیشگیری از طلاق هم اقداماتی که آنها 50 سال قبل انجام دادند و نتیجه‌ای نگرفتند را امروز پیاده می‌کنیم. ما بررسی کردیم تا ببینیم جوامعی مثل آمریکا که از سال 1981 تا به امروز 33 درصد آمار طلاق را کاهش داده‌اند، چه برنامه‌ای داشتند و بخشی از این برنامه‌ها را بومی‌سازی کردیم؛ یعنی با شرایط جامعه خودمان تطبیق دادیم تا در قالب طرح‌های مؤسسه سلامت بنیان اینها را پیاده کنیم.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان تصریح کرد: دسته اول، سیاست‌های کاهش طلاق و تقویت ازدواج است. وقتی از جوان می‌پرسیم چرا ازدواج نمی‌کنی؟ می‌گوید چرا زیر بار مسئولیت و تعهدی بروم که هیچ بهره‌ای برای من ندارد؟ من هر بهره‌ای از ازدواج نیاز دارم را الان می‌گیرم؛ دوست دارم، رابطه جنسی دارم و اوقات فراغتم را هم با یک نفر پر می‌کنم. یا خانم می‌گوید آقا بالاسر می‌خواهم که چه گلی به سرم بزند؟ ژست‌های روشنفکری هم می‌گیرند و فکر می‌کنند هرچه در مقابله با ازدواج که نماد سنت است صحبت کنند، نشان می‌دهد روشنفکرتر هستند.
فوایدی که برای ازدواج شناسایی شده است
وی با اشاره به این‌که سال 1998 در آمریکا تحقیق جامعی روی ارزش‌ها و فواید ازدواج انجام دادند، گفت: در این تحقیق 5 فایده برای ازدواج شناسایی شد: افراد متأهل سبک زندگی سالم‌تری دارند، افراد متأهل طول عمر بیشتری دارند، آنها از روابط جنسی خود رضایت بیشتری دارند در مقایسه با افرادی که روابط جنسی آزاد دارند، افراد متأهل ثروت و سرمایه اقتصادی بیشتری دارند، کودکانی که در خانواده‌های با هر دو والد رشد می‌کنند رشد بهتر و از لحاظ شخصیتی سلامت بیشتری دارند در مقایسه با بچه‌هایی که در خانواده‌های تک‌والد زندگی می‌کنند.
تبلیغاتی که در آمریکا روی فواید ازدواج انجام گرفت
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان افزود: در نتیجه این تحقیقات روی فواید ازدواج تبلیغ گسترده‌ای انجام دادند و برای مردم تفهیم کردند که ازدواج فواید زودگذر ندارد، بلکه یک سرمایه‌گذاری است که در آینده منافع آن را به دست می‌آورند، هرچند امروز هم منافعی دارند. سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند روی فواید ازدواج کار تبلیغاتی گسترده انجام دهند و صداوسیما و رسانه‌ها هم می‌توانند به سازمان‌های مردم‌نهاد در این زمینه کمک کنند. باورهای غلطی در جامعه ما ایجاد شده که شبه‌روشنفکری است و افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ درحالی‌که برخلاف علم است. ما باید این باورها را از جامعه بزداییم و اجازه دهیم باورهای درست گسترش یابد.
شیخ‌الاسلامی دومین کاری که در آمریکا انجام دادند را آماده‌سازی افراد برای ازدواج دانست و یادآور شد: این آماده‌سازی در قالب دوره‌های آموزشی پیش از ازدواج، تشویق افراد به داشتن انتظارات معقول از ازدواج، آموزش چگونگی انتخاب همسر و آموزش مهارت‌های زناشویی به صورت تشویقی و با امتیاز صورت می‌گیرد. مثلاً می‌گویند فلان کلیسای معروف که بسیاری آرزو دارند عقدشان در آن کلیسا انجام شود، فقط زوجینی می‌توانند در آن‌جا عقد کنند که گواهی شرکت در دوره‌های آموزش پیش از ازدواج را داشته باشند. این‌که کلاس‌های اجباری برگزار کنیم، فایده‌ای ندارد؛ چون افراد در این صورت فقط به دنبال این هستند که حاضری بزنند و بعد از کلاس فرار کنند. آنها برای ارایه‌کنندگان خدمات مشاوره هم محدودیت ایجاد نمی‌کنند و هر کسی می‌تواند این خدمات را عرضه کند و مردم حق انتخاب دارند، اما در کشور ما انحصار و رانت وجود دارد. سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند روی این مسئله کار کنند. ما هم این آموزش‌ها را قبل و بعد از ازدواج داریم و برای بحث همسرگزینی یک چارت علمی تدوین کردیم که افراد ثبت‌نام می‌کنند و کارشناسان ما برایشان موردی را انتخاب می‌کنند که برای ازدواج با او دیدار داشته باشد.
خانواده نسبت به کار اولویت دارد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان خاطرنشان کرد: نکته دیگری که آنها روی آن کار کرده‌اند، دادن امتیازهای کاری به افراد شاغل است. برای حمایت از خانواده و رسیدگی به خانواده به مردان و زنانی که شاغل هستند امتیاز می‌دهند و اجازه می‌دهند زمانی که همسرش بیمار یا باردار است، در کنار او حضور داشته باشد، ساعت کمتری سرکار بیاید یا دورکاری داشته باشد و کارهایش را در منزل انجام دهد. زمانی هم که فرزنددار می‌شوند، برای مراقبت از کودک امتیازاتی به آنها می‌دهند. این مسایل کمک می‌کند که نهاد خانواده تقویت شود و زن و شوهر حضور یکدیگر را حس کنند.، اما در جامعه ما می‌گویند کار در اولویت است؛ درحالی‌که همه چیز باید بر خانواده متکی باشد و خانواده اولویت دارد.
طرح ازدواج متعهدانه
وی با اشاره به این‌که طرح دیگر آمریکا طرح «ازدواج متعهدانه» است، بیان داشت: زوجین بدون اجبار و براساس اختیار شخصی خود می‌توانند در این طرح شرکت کنند و تعهد می‌دهند به شرکت در جلسات مشاوره قبل از ازدواج هنگام بروز مشکل در زندگی زناشویی و محدودیت در طلاق، مگر در مواردی که مشخص شده است. غیر از این موارد پایبندی به زندگی را حفظ می‌کنند. ما می‌توانیم روی این موضوع کار کنیم و افراد را داوطلبانه تشویق کنیم و به جای این‌که شروط ضمن عقدی را بگذاریم که بدتر تنش و درگیری را تشدید کنیم، شروطی را بگذاریم که به دوام و انسجام خانواده کمک کند.
زوجین باید از تبعات طلاق آگاه باشند
شیخ‌الاسلامی طرح دیگر را اطلاع‌رسانی در مورد تبعات طلاق روی زوجین و بچه‌ها دانست و عنوان داشت: بسیاری از مواقع افراد نمی‌دانند طلاق چه مشکلاتی ایجاد می‌کند و فقط به فکر رهاشدن از این زندانی هستند که در آن گیر افتاده‌اند و شرایط بعد از را در نظر نمی‌گیرند و تصمیمی هیجانی برای طلاق می‌گیرند و بعد از طلاق تبعات آن به سراغشان می‌آید و در بسیاری موارد این افراد از جدایی پشیمان می‌شوند. می‌توانیم کمک کنیم افراد قبل از فکر کردن به طلاق، به این فکر کنند که می‌توانند زندگی را درست کنند. طلاق یک راهکار معقول برای یک شرایط نامعقول است و می‌تواند یک امر مثبت و سازنده باشد، اما می‌توانیم با آموزش به افراد کمک کنیم که پیامدها را درست درک کنند، سپس تصمیم بگیرند.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان در ادامه گفت: طرح دیگری که اجرا می‌کنند، طرح یاور یا مددکار است. مددکاری اجتماعی در جامعه ما تعریف نشده و وظایف و جایگاه مشخصی ندارد. آنها مددکارهای اجتماعی دوره‌دیده را به‌عنوان یاور در کنار خانواده‌ای که در حال تشکیل است، قرار می‌دهند که فرد در تمام مراحل به جای این‌که سراغ افرادی برود که صلاحیت ندارند، از یک کارشناس دوره‌دیده تقاضای کمک کند. مراجعان ما با گارد سراغ مشاور می‌آیند و مشاوره را چیز بدی می‌دانند و احساس می‌کنند مشکل آنها بزرگ است که سراغ مشاور آمده‌اند، اما این دیدگاه غلط است و هر کسی ممکن است مشکل داشته باشد و باید از متخصص برای رفع مشکل خود کمک بگیرد.
وی افزود: یکی از کارهای ما ارتباط با روحانیت معزز است تا دیدگاه آنها را نسبت به روانشناسی برگردانیم. گاهی بدون این‌که بشناسند و اطلاع داشته باشند، فقط محکوم می‌کنند، اما باید بدانند که روانشناسی چه خدماتی می‌تواند داشته باشد. روانشناسی مخالف دین نیست، بلکه کمک می‌کند یک فرد معنا و باور در زندگیش داشته باشد.
شیخ‌الاسلامی تصریح کرد: راهکار دیگر آنها طرح خانواده‌شدن است. می‌گویند وقتی یک زوج در حال بچه‌دارشدن هستند، نیاز به مراقبت دارند. از قبل از بارداری تا بعد از به دنیا آمدن فرزند، مشاوره‌های لازم را به زوجین می‌دهند. همه این خدمات هم داوطلبانه و براساس نیاز افراد است. ما می‌توانیم در سازمان‌های مردم‌نهاد این خدمات را ارایه دهیم، اما نیاز به حمایت‌های معنوی دولت داریم. این‌که اجازه دهند بدون مانع کار کنیم و سنگ‌اندازی نکنند.
اگر معیشت زنان مطلقه تأمین باشد، درگیر روابط ناسالم نمی‌شوند
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان در خصوص سیاست‌های کاهش اثرات و پیامدهای طلاق اظهار داشت: خانواده‌ای در حال فروپاشی است، وضعیت اقتصادی این خانواده دچار مشکل می‌شود و درآمد کاهش می‌یابد. این خانواده باید در زمینه کارآفرینی و اشتغال و تأمین معیشت حمایت شود. اگر افراد خیالشان راحت شود که بعد از طلاق می‌توانند زندگی مناسبی داشته باشند، درگیر روابط ناسالم نمی‌شوند. رشد شخصی و این‌که افراد بتوانند مشکلات زندگی گذشته خود را شناسایی و به ارتقا و پیشرفت خود کمک کنند نیز اهمیت دارد. حتی سازمان‌های بیمه‌گر می‌توانند طرح‌هایی برای این خانواده‌ها داشته باشند و کمک کنند تا بعد از جدایی مشکلاتشان کمتر شود.
جدایی باید توأم با احترام باشد
وی با بیان این‌که طرح دیگر آنها فراهمساختن زمینه طلاق توأم با احترام است، بیان داشت: در کشور ما افرادی که می‌خواهند طلاق بگیرند با کینه و دشمنی از هم جدا می‌شوند و خانواده‌ها با هم قطع رابطه می‌کنند و تنش اساسی در هر دو خانواده ایجاد می‌شود. در آمریکا در این خصوص آموزش‌هایی ارایه می‌کنند و می‌گویند شما می‌توانید از هم جدا شوید، اما لزومی ندارد با هم بجنگید و می‌توانید مسالمت‌آمیز و متمدنانه از هم جدا شوید. قرار نیست رابطه‌ها پس از جدایی قطع شود؛ چون در این میان فرزندانی وجود دارند که به پدر و مادر نیاز دارند، اما به جای این‌که برای حفظ پیوندها تلاش کنیم، تنش‌هایی به‌وجود می‌آوریم که خانواده‌ها کلاً با هم قطع رابطه کنند.
شیخ‌الاسلامی طرح دیگر آمریکا را فراهمساختن زمینه حضانت توافقی عنوان کرد و گفت: در بحث حضانت در کنار قضات افرادی را قرار می‌دهند که شرایط را بررسی می‌کنند و دوره‌هایی را مشخص می‌کنند که بچه از مادر و در دوره‌هایی از پدر استفاده کند. در واقع، در حضانت از هر دو والد استفاده می‌کنند تا بچه احساس کند همچنان پدر و مادر را دارد.
وی در ادامه بیان داشت: مورد دیگر هماهنگی بین والدین است. وقتی زوجین طلاق می‌گیرند هنوز ممکن است امور مشترکی مثل مسایل اقتصادی و کاری و مسایل مربوط به فرزندان بین آنها وجود داشته باشد. به همین دلیل، افرادی به‌عنوان رابط این هماهنگی را تسهیل می‌کنند تا این والدین جداشده از هم بتوانند کارها را بهتر پیش ببرند.
ضرورت حمایت از خانواده‌های تک‌والد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان گفت: طرح دیگر طرح حمایت از سرپرست خانواده تک‌والد است که ما این طرح را تا حدودی در کشور خودمان داریم و زنان سرپرست خانوار را تحت حمایت قرار دادیم، اما می‌توانیم پدری که حضانت بچه‌ها را برعهده گرفته را هم تحت پوشش قرار دهیم. اگر این حمایت‌ها صورت نگیرد و فرد از زندگی احساس استیصال کند، افسردگی، خودکشی، تن‌فروشی و معضلات دیگر را به همراه دارد. آنها از افراد مطلقه حمایت می‌کنند تا به این استیصال نرسند.
شیخ‌الاسلامی عنوان داشت: آموزش‌های لازم برای خود افراد مطلقه از دیگر اقدامات است. یکی از معضلات ما این است که افراد به محض این‌که طلاق می‌گیرند به دنبال ازدواج مجدد می‌روند و دوباره به مشکل برمی‌خورند. آنها باید آموزش ببینند و سهم خود را در اشکالات زندگی گذشته بررسی کنند و بپذیرند و کمک کنند تا مهارت‌هایی که در زندگی قبلی کم داشتند را بیاموزند سپس سراغ زندگی مجدد بروند.
اقدامات مراکز بهبودی طلاق
وی با اشاره به این‌که در آمریکا مراکزی با نام مراکز بهبودی طلاق وجود دارد، بیان داشت: برخی از افراد پس از طلاق دچار مشکلات روانشناختی شدیدی می‌شوند، افسردگی شدیدی پیدا می‌کنند یا در اداره معیشت خود دچار مشکل می‌شوند. اینها را برای یک دوره سه تا شش ماه در این مراکز پوشش می‌دهند و امکاناتی مانند یک سوییت مختصر در اختیارشان قرار می‌گیرد و خدمات مددکاری و روانشناسی و سلامت و بیمه به آنها ارایه می‌شود و کمک می‌شود که بحران طلاق را پشت سر بگذارند و به‌عنوان یک فرد سالم وارد جامعه شوند.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان خاطرنشان کرد: طرح درگیری هر دو والد در تربیت فرزندان، از دیگر طرح‌هایی است که انجام می‌شود. تلاش آنها این است که برای تربیت فرزند از هر دو والد استفاده کنند و اگر پدر یا مادر حضانت را به دیگری واگذار کرد، دیگر سراغ زندگی خودش نرود و کاری به بچه نداشته باشد.
بلافاصله پس از طلاق درگیر روابط عاطفی و جنسی نشوید
شیخ‌الاسلامی افزود: آخرین طرح، طرح حمایت از افراد مطلقه برای ازدواج مجدد است. ازدواجی آگاهانه است که افراد بلافاصله پس از طلاق درگیر روابط عاطفی و جنسی نشوند.
وی در خاتمه گفت: سازمان‌های مردم‌نهاد پتانسیل بالایی برای حل مشکلات دارند و توان علمی و مشورتی که در سازمان‌های مردم‌نهاد وجود دارد، در هیچ‌کجا نیست. دولت باید موانع پیش روی سازمان‌های مردم‌نهاد را بردارد. ما همچنان درگیر مشکلات مالیاتی هستیم مسئولین کمک کنند درگیری با اداره مالیات و بیمه تسهیل شود. همچنین، در مجوزدادن به سازمان‌های مردم‌نهاد موانع برطرف شود و اجازه بدهند این سازمان‌ها شکل بگیرند و گسترش یابند.
منبع: مهرخانه
در این نشست دکتر علی شیخ‌الاسلامی، مدیرعامل سازمان مردم‌نهاد خانواده سلامت بنیان با اشاره به این‌که هدف از برگزاری این نشست‌ها نگاه علمی به بحران خانواده و ارایه راهکارهای علمی و عملی و جلب حمایت مسئولین است، بیان داشت: مسئولین باید بنشینند و ما سخن بگوییم و نگاه جامعه را به اطلاع آنها برسانیم تا متوجه وضعیت جامعه شوند؛ زیرا آنها به دلیل فاصله‌ای که از مردم دارند بحران‌ها را به خوبی نمی‌شناسند و طرح‌هایشان از پشتوانه علمی و کارشناسی برخوردار نیست و به همین دلیل در عرصه اجرا شکست می‌خورد.
طرح‌هایی در زمینه ازدواج که به ثمر نرسیدند
وی در خصوص طرح‌هایی که طی سال‌های اخیر در خصوص ازدواج ارایه شده است، گفت: یکی از این طرح‌ها، طرح ازدواج دانشجویی است که هدف آن ترویج فرهنگ ازدواج آسان بود، اما نتیجه این شد که دو جشن ازدواج برگزار شود، یکی جشنی که در دانشگاه گرفته می‌شد و دیگری جشنی که طبق روال جامعه در خانواده‌ها برگزار می‌شود که این مسئله با فلسفه این طرح منافات دارد. همچنین، قانون تسهیل ازدواج سال 84 مصوب شد، اما تاکنون اجرایی نشده است؛ زیرا شرایط اجرای آن فراهم نبوده است. وام ازدواج از دیگر طرح‌های مربوط به ازدواج است که برای دریافت این وام 3 میلیون تومانی صف‌های انتظار طولانی تشکیل می‌شود و بودجه‌ای هم برای آن وجود ندارد. البته، پرداخت آن هم دردی از دردهای ازدواج درمان نمی‌کند.
شیخ‌الاسلامی افزود: طرح دیگری که پیشنهاد شد بسته پیشنهادی 9 گانه ازدواج بود که اجرایی نشد. طرح سپرده ازدواج جوانان هم مطرح شد که دولت برای اجرای آن بودجه نداشت. طرح ساماندهی مراکز مشاوره ازدواج هم هنوز پس از چند سال اجرایی نشده است. همچنین، طرح تشویقی 14 سکه مهریه که قرار بود زوجینی که مهریه آنها 14 سکه است، مورد تشویق قرار گیرند تنها در دوره کوتاهی اجرا شد. تنها طرحی که هنوز به کارش ادامه می‌دهد، طرح شبکه فعالین ازدواج (شفا) است.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان ضمن بیان این مطلب که روند طلاق در ایران نگران‌کننده بوده و تبدیل به بحران شده است، خاطرنشان کرد: ما در مؤسسه از توان مردم برای فعالیت‌هایمان هزینه می‌کنیم. ما از دولت بودجه نمی‌خواهیم، بلکه حمایت معنوی می‌خواهیم تا موانع را از سر راه ما بردارد و از فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد حمایت کند.
اگر دعواهای سیاسی را کنار نگذاریم بحران خانواده تشدید می‌شود
وی با اشاره به آسیب‌های اجتماعی موجود در کشور گفت: یکی از معضلات ما حاشیه‌نشینی در کنار شهرهای بزرگ است؛ به‌طوری‌که حدود 10 و نیم میلیون نفر حاشیه‌نشین در کشور داریم. آسیب دیگر، افزایش تنش بین مردم است؛ به‌گونه‌ای‌که 15 میلیون پرونده در این خصوص وجود دارد که رسیدگی به آنها از توان قوه قضاییه خارج است. مشکل دیگر، اعتیاد است که دسترسی به موادمخدر بسیار راحت شده است. همه این عوامل در خانواده اثر می‌گذارند و حتی خانواده‌ای که سالم است از اثرات آنها در امان نخواهد بود. اگر دعواهای جناحی و سیاسی را کنار نگذاریم و برای سلامت جامعه اقدام نکنیم، این بحران تشدید می‌شود.
شیخ‌الاسلامی گفت: باید از مسایل خانواده سیاست‌زدایی شود؛ زیرا نگاه سیاسی و امنیتی صرف این بحران‌ها را تشدید می‌کند. ما در بحبوحه گذر از سنت به مدرنیته هستیم و برخی از مشکلات این دوره گذار ربطی به حکومت ندارد. باید سیاسی‌بازی را کنار گذاشت و با نگاه علمی برای شناخت درست بحران‌ها تلاش کنیم تا بتوانیم بحران‌ها را به خوبی پشت سر بگذاریم.
جمله‌ای از حضرت عیسی که مبنای ورود کلیسا به بحث ازدواج و طلاق شد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان در ادامه سخنان خود با اشاره به سیر تاریخی طلاق در غرب بیان داشت: در غرب ازدواج و طلاق در ابتدا یک بخش کاملاً شخصی و بی‌ارتباط با مذهب و حکومت بود، اما با گسترش مسیحیت، کلیسا به عرصه ازدواج و طلاق ورود پیدا کرد. جمله‌ای از حضرت عیسی نقل شده بود که ایشان گفته بودند: «هرکس همسرش را جز به دلیل بی‌عفتی طلاق دهد و با دیگری ازدواج کند، مرتکب زنای محصنه شده است.» براساس این جمله، کلیسا به امر ازدواج و طلاق ورود کرد. در امپراطوری روم، طلاق امری مرسوم بود و کلیسا با این امر مخالف بود و با امپراطوری درگیری داشت. در این شرایط دولت گفت مسیحی‌ها با مسیحی‌ها و غیرمسیحی‌ها با غیرمسیحی‌ها ازدواج کنند و مسیحی‌ها تابع کلیسا و غیرمسیحی‌ها تابع دولت باشند. به این ترتیب، قدرت ازدواج و طلاق در دست کلیسا قرار گرفت و این مسئله تبدیل به تشریفات مذهبی شد.
پدیده طلاق‌های مهاجرتی
وی افزود: اوایل قرن 16 اختلافاتی بین فرقه‌های مسیحیت به وجود آمد و کلیسای پروتستان قوانین طلاق را تسهیل کرد. قرن هجدهم دولت‌های محلی، اختیار ازدواج و طلاق را از کلیسا گرفتند و گفتند اقدامات قانونی باید در دولت انجام گیرد. به همین دلیل، قوانین طلاق متغیر شد و پدیده طلاق‌های مهاجرتی شکل گرفت. مثلاً در انگلستان طلاق ممنوع و در اسکاتلند مجاز بود و هر که در انگلستان می‌خواست طلاق بگیرد، به اسکاتلند می‌رفت. اواخر قرن 18ام دولت طلاق را به دادگاه‌ها واگذار کرد و مواردی مانند سوءرفتار فیزیکی و بدرفتاری هم جزو موارد مربوط به طلاق قرار گرفت. در برخی ایالت‌ها هم رفتار وحشیانه با همسر یا بیرون‌کردن او از خانه، جزو این موارد قرار گرفت.
شیخ‌الاسلامی خاطرنشان کرد: در هر ایالتی که مورد هجوم طلاق‌های مهاجرتی قرار می‌گرفت، خیانت و دوهمسری افزایش می‌یافت و آنها مجبور می‌شدند قوانین طلاق را سخت‌گیرانه‌تر کنند. در دوره جنگ داخلی طلاق کاهش و بعد از جنگ افزایش شدید یافت. به همین دلیل، برای پیشگیری از طلاق، قوانینی مانند قراردادن دوره انتظار 6 ماهه برای طلاق یا منع کلیسا از ازدواج مجدد مطلقه‌ها را وضع کردند. در ابتدای قرن بیستم بالاترین میزان طلاق در آمریکا تا آن دوره ثبت شد. در این دوره جامعه‌شناسان به مسئله ورود کردند و گفتند باید از ازدواج‌های ناآگاهانه جلوگیری کرد و سخت‌گیری در طلاق کمکی به حل این بحران نمی‌کند. آنها شرایط اقتصادی و اجتماعی را در طلاق مؤثر می‌دانستند، اما کلیسا اخلاق را عامل اصلی طلاق می‌دانست. جامعه‌شناسان عواملی مانند صنعتی‌شدن، شهرنشینی و پذیرش درخواست زنان برای طلاق را عامل افزایش طلاق می‌دانستند و مواردی مانند الزامی‌شدن آموزش پیش از ازدواج و ممنوعیت ازدواج برای زوج‌های بی‌کفایت را لازم می‌دانستند، اما این الزام‌ها هم کمکی به کاهش سیر طلاق نکرد.
در جنگ‌ها طلاق کاهش و پس از آن افزایش می‌یابد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان تصریح کرد: در دهه 1920 و 1930 روانشناسان گفتند اگر مشکلات روانشناختی افراد حل شود، ازدواج‌ها بادوام خواهد شد. آنها پیشنهاد دادند قانون امکان درمان برای افراد مشکل‌دار را فراهم کند و مشاوره روانشناختی اجباری شود. در این دوره سوءرفتار روانی برای طلاق به مجموعه قوانین اضافه شد. این اقدامات تنها توانست تعدیل موقتی ایجاد کند. طبق روال همه جنگ‌ها در جنگ جهانی هم طلاق کاهش و بعد از آن افزایش یافت. در این دوره با توجه به قوانین، افراد مجبور بودند برای اثبات سوءرفتار روانی تنش بیشتری داشته باشند تا به دادگاه ثابت کنند و حق طلاق را بگیرند. این دیدگاه مبتنی بر تقصیر بود و تلاش می‌کردند خود را بی‌گناه و طرف مقابل را مقصر جلوه دهند. این دیدگاه الان در جامعه ما هم وجود دارد و سعی می‌کنند تمام تقصیر را گردن طرف مقابل بیندازند.
شیخ‌الاسلامی با اشاره به این‌که در دهه 1950 دلایل بدون عذر را هم جزو قوانین طلاق و هم به‌عنوان دلایل طلاق پذیرفتند، عنوان داشت: در این دوره شرایط اقتصادی بعد از جنگ جهانی بهتر شده بود و گسترش جنبش‌های فمینیستی و دفاع از حقوق زنان این جرات را به زنان داد که طلاق بخواهند و این اتفاقی است که در جامعه ما در حال وقوع است. در آن دوره تحمل نابه‌سامانی در زندگی مشترک کم شده بود و به سرعت طلاق می‌گرفتند.
میزان طلاق در آمریکا 33 درصد کاهش یافته است
وی گفت: در سال 1969 اسقف اعظم گفت مردم برای طلاق‌گرفتن به دروغ‌گویی رو آورده‌اند. به همین دلیل، در کالیفرنیا بحث طلاق بدون مقصر را مطرح کرد که تصویب شد و در سایر ایالت‌ها نیز مورد تصویب قرار گرفت. شرطی که در این طلاق وجود داشت این بود که زوجین قبل از ارایه دادخواست طلاق، باید دوره‌ای را جدا از هم زندگی کرده باشند. سال 1981 در آمریکا پیک طلاق بود، اما تا امروز میزان طلاق 33 درصد کاهش یافته است. تشکل‌های مردمی در آمریکا خواستار لغو قوانین طلاق بدون مقصر هستند و معتقدند با این اقدام، افراد کمتر وارد زندگی مختوم به طلاق می‌شوند. برخی می‌گویند سهل‌کردن قوانین طلاق موجب افزایش آن می‌شود، اما تحقیقات نشان داده است که سهل‌کردن قوانین طلاق تأثیر معناداری در افزایش میزان آن ندارد، اما کمک می‌کند افراد آسیب کمتری ببینند.
از سال 75 سیر فزاینده طلاق آغاز شد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان با بیان این‌که در ایران آمار طلاق هر سال بالاتر می‌رود و سیر صعودی پیدا می‌کند، اظهار داشت: در سال 93 نسبت ازدواج به طلاق 4.4 بود؛ یعنی به ازار هر 4 ازدواج 1 طلاق اتفاق افتاد. از سال 75 به بعد سیر فزاینده‌ای در طلاق داشتیم که شیب آن خطرناک است. از نظر آماری استان‌های البرز، تهران و گیلان بیشترین میزان طلاق را دارند. همچنین، عمده طلاق‌ها در 3 تا 4 سال اول زندگی مشترک اتفاق می‌افتد. این نشان می‌دهد که تحمل ما کاهش یافته است و زوجین با بروز مشکل اولین راه را طلاق می‌دانند.
کشورهایی که بیشترین میزان طلاق را در خاورمیانه دارند
شیخ‌الاسلامی ضمن بیان این مطلب که طبق آمارهای سال 88 تا 92 میزان ازدواج در ایران شدیداً رو به کاهش است، عنوان داشت: روسیه و کشورهای جداشده از شوروی، بیشترین میزان طلاق را دارند. در میان کشورهای منطقه میزان طلاق بحرین، کویت و قطر از ما بیشتر، ولی میزان طلاق سایر کشورها از ما پایین‌تر است.
عوامل اجتماعی و فرهنگی وقوع طلاق
وی در خصوص علل وقوع طلاق ابراز داشت: طلاق علل متعددی دارد که یکی از آنها عوامل فرهنگی و اجتماعی است. در همین زمینه نقش خانواده تغییر پیدا کرده است. در جوامع سنتی خانواده تعریف مشخصی دارد و همه در نقش‌های مختلف وظیفه خود را می‌دانند، اما امروزه این نقش‌ها به‌هم ریخته و مؤسسه‌های مختلف بخشی از وظایف خانواده را انجام می‌دهند. همچنین، خانواده‌ها کوچک شده، فرزندان کم هستند و اهداف ازدواج تغییر کرده است. امروزه جوان‌ها به دنبال ازدواج‌های رمانتیک هستند و رؤیایی نگاه می‌کنند، اما وقتی وارد زندگی می‌شوند این عشق از بین می‌رود. ما وقتی به جای انتظار از خود از طرف مقابل انتظار داریم، به سرعت دچار یأس و ناامیدی می‌شویم.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان مورد دیگر را فردگرایی و کاهش تعهد به ازدواج دانست و یادآور شد: جوان‌ها اکثر نیازهای خود حتی نیازهای جنسی را خارج از خانواده رفع می‌کنند، اما آگاه نیستند که ازدواج سرمایه‌گذاری برای آینده است. از سوی دیگر، تحمل افراد کاهش یافته و شیوه‌های جذاب‌تری برای زندگی مشترک آمده است. مثلاً افراد چند سال با هم دوست هستند و همه نوع رابطه‌ای با هم داشته‌اند، حالا می‌گویند چرا ما با ازدواج، تعهد و مسئولیت بپذیریم؟ همچنین، شرایط اقتصادی تغییر کرده و زنان هم‌پای مردان کار می‌کنند و به دلیل این‌که از لحاظ مالی مستقل هستند، می‌گویند لازم نیست به یک زندگی نابه‌سامان ادامه دهیم.
وجود تعداد زیاد زنان جذاب و مجرد در یک شهر باعث افزایش طلاق می‌شود
شیخ‌الاسلامی با اشاره به این‌که عوامل دموگرافیک از دیگر عوامل وقوع طلاق هستند، گفت: تحقیقاتی که در آمریکا انجام شده است نشان می‌دهد سن پایین، تحصیلات پایین، قومیت‌ها، نداشتن باورهای مذهبی و وجود تعداد زیاد زنان جذاب و مجرد در یک شهر باعث افزایش طلاق می‌شود. عوامل فردی و ارتباطی نیز در طلاق اثرگذار هستند. مثلا ًچگونه بحث‌کردن مهم‌تر از موضوع بحث است یا خانواده‌هایی که در آنها رفتارهایی مانند حسادت و سلطه‌گری وجود دارد، احتمال بیشتری دارد که فرزندان این خانواده‌ها در بزرگسالی طلاق بگیرند. عوامل شخصیتی و بیماری‌های اعصاب و روان نیز در طلاق اثرگذار هستند. همچنین، می‌توان به عوامل زیستی در وقوع طلاق اشاره داشت.
مردم نباید برای ازدواج خود کتاب‌های باربارا دی‌آنجلیس را بخوانند
وی اظهار داشت: در مؤسسه خانواده سلامت بنیان کارگروه‌های متعددی داریم که این کارگروه‌ها روش‌هایی که در کشورهای مختلف انجام شده است را مورد بررسی قرار داده‌اند. هدف ما این است که علم را به صورت کاربردی در اختیار مردم قرار دهیم. مردم نباید برای ازدواج نیاز داشته باشند کتاب‌های باربارا دی‌آنجلیس را بخوانند یا برای حل مشکلات روانشناسی‌شان کتب روانشناسی غربی که ترجمه شده است را بخوانند. اساتید دانشگاه‌ها سطح خودشان را به قدری بالا می‌دانند که برایشان کسر شأن است برای مردم بنویسند، اما ما در مؤسسه خانواده سلامت بنیان این افتخار را داریم که برای مردم بنویسیم و برای عوام کار کنیم.
شیخ‌الاسلامی بیان داشت: در آمریکا برای کاهش طلاق و کنترل آثار آن دو دسته سیاست را در پیش گرفتند: سیاست‌های کاهش طلاق و تقویت ازدواج، و سیاست‌های کاهش اثرات و پیامدهای طلاق. در کشور ما بحث بعد از طلاق فراموش شده است و هیچ برنامه‌ای برای آن نداریم. در بحث پیشگیری از طلاق هم اقداماتی که آنها 50 سال قبل انجام دادند و نتیجه‌ای نگرفتند را امروز پیاده می‌کنیم. ما بررسی کردیم تا ببینیم جوامعی مثل آمریکا که از سال 1981 تا به امروز 33 درصد آمار طلاق را کاهش داده‌اند، چه برنامه‌ای داشتند و بخشی از این برنامه‌ها را بومی‌سازی کردیم؛ یعنی با شرایط جامعه خودمان تطبیق دادیم تا در قالب طرح‌های مؤسسه سلامت بنیان اینها را پیاده کنیم.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان تصریح کرد: دسته اول، سیاست‌های کاهش طلاق و تقویت ازدواج است. وقتی از جوان می‌پرسیم چرا ازدواج نمی‌کنی؟ می‌گوید چرا زیر بار مسئولیت و تعهدی بروم که هیچ بهره‌ای برای من ندارد؟ من هر بهره‌ای از ازدواج نیاز دارم را الان می‌گیرم؛ دوست دارم، رابطه جنسی دارم و اوقات فراغتم را هم با یک نفر پر می‌کنم. یا خانم می‌گوید آقا بالاسر می‌خواهم که چه گلی به سرم بزند؟ ژست‌های روشنفکری هم می‌گیرند و فکر می‌کنند هرچه در مقابله با ازدواج که نماد سنت است صحبت کنند، نشان می‌دهد روشنفکرتر هستند.
فوایدی که برای ازدواج شناسایی شده است
وی با اشاره به این‌که سال 1998 در آمریکا تحقیق جامعی روی ارزش‌ها و فواید ازدواج انجام دادند، گفت: در این تحقیق 5 فایده برای ازدواج شناسایی شد: افراد متأهل سبک زندگی سالم‌تری دارند، افراد متأهل طول عمر بیشتری دارند، آنها از روابط جنسی خود رضایت بیشتری دارند در مقایسه با افرادی که روابط جنسی آزاد دارند، افراد متأهل ثروت و سرمایه اقتصادی بیشتری دارند، کودکانی که در خانواده‌های با هر دو والد رشد می‌کنند رشد بهتر و از لحاظ شخصیتی سلامت بیشتری دارند در مقایسه با بچه‌هایی که در خانواده‌های تک‌والد زندگی می‌کنند.
تبلیغاتی که در آمریکا روی فواید ازدواج انجام گرفت
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان افزود: در نتیجه این تحقیقات روی فواید ازدواج تبلیغ گسترده‌ای انجام دادند و برای مردم تفهیم کردند که ازدواج فواید زودگذر ندارد، بلکه یک سرمایه‌گذاری است که در آینده منافع آن را به دست می‌آورند، هرچند امروز هم منافعی دارند. سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند روی فواید ازدواج کار تبلیغاتی گسترده انجام دهند و صداوسیما و رسانه‌ها هم می‌توانند به سازمان‌های مردم‌نهاد در این زمینه کمک کنند. باورهای غلطی در جامعه ما ایجاد شده که شبه‌روشنفکری است و افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ درحالی‌که برخلاف علم است. ما باید این باورها را از جامعه بزداییم و اجازه دهیم باورهای درست گسترش یابد.
شیخ‌الاسلامی دومین کاری که در آمریکا انجام دادند را آماده‌سازی افراد برای ازدواج دانست و یادآور شد: این آماده‌سازی در قالب دوره‌های آموزشی پیش از ازدواج، تشویق افراد به داشتن انتظارات معقول از ازدواج، آموزش چگونگی انتخاب همسر و آموزش مهارت‌های زناشویی به صورت تشویقی و با امتیاز صورت می‌گیرد. مثلاً می‌گویند فلان کلیسای معروف که بسیاری آرزو دارند عقدشان در آن کلیسا انجام شود، فقط زوجینی می‌توانند در آن‌جا عقد کنند که گواهی شرکت در دوره‌های آموزش پیش از ازدواج را داشته باشند. این‌که کلاس‌های اجباری برگزار کنیم، فایده‌ای ندارد؛ چون افراد در این صورت فقط به دنبال این هستند که حاضری بزنند و بعد از کلاس فرار کنند. آنها برای ارایه‌کنندگان خدمات مشاوره هم محدودیت ایجاد نمی‌کنند و هر کسی می‌تواند این خدمات را عرضه کند و مردم حق انتخاب دارند، اما در کشور ما انحصار و رانت وجود دارد. سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند روی این مسئله کار کنند. ما هم این آموزش‌ها را قبل و بعد از ازدواج داریم و برای بحث همسرگزینی یک چارت علمی تدوین کردیم که افراد ثبت‌نام می‌کنند و کارشناسان ما برایشان موردی را انتخاب می‌کنند که برای ازدواج با او دیدار داشته باشد.
خانواده نسبت به کار اولویت دارد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان خاطرنشان کرد: نکته دیگری که آنها روی آن کار کرده‌اند، دادن امتیازهای کاری به افراد شاغل است. برای حمایت از خانواده و رسیدگی به خانواده به مردان و زنانی که شاغل هستند امتیاز می‌دهند و اجازه می‌دهند زمانی که همسرش بیمار یا باردار است، در کنار او حضور داشته باشد، ساعت کمتری سرکار بیاید یا دورکاری داشته باشد و کارهایش را در منزل انجام دهد. زمانی هم که فرزنددار می‌شوند، برای مراقبت از کودک امتیازاتی به آنها می‌دهند. این مسایل کمک می‌کند که نهاد خانواده تقویت شود و زن و شوهر حضور یکدیگر را حس کنند.، اما در جامعه ما می‌گویند کار در اولویت است؛ درحالی‌که همه چیز باید بر خانواده متکی باشد و خانواده اولویت دارد.
طرح ازدواج متعهدانه
وی با اشاره به این‌که طرح دیگر آمریکا طرح «ازدواج متعهدانه» است، بیان داشت: زوجین بدون اجبار و براساس اختیار شخصی خود می‌توانند در این طرح شرکت کنند و تعهد می‌دهند به شرکت در جلسات مشاوره قبل از ازدواج هنگام بروز مشکل در زندگی زناشویی و محدودیت در طلاق، مگر در مواردی که مشخص شده است. غیر از این موارد پایبندی به زندگی را حفظ می‌کنند. ما می‌توانیم روی این موضوع کار کنیم و افراد را داوطلبانه تشویق کنیم و به جای این‌که شروط ضمن عقدی را بگذاریم که بدتر تنش و درگیری را تشدید کنیم، شروطی را بگذاریم که به دوام و انسجام خانواده کمک کند.
زوجین باید از تبعات طلاق آگاه باشند
شیخ‌الاسلامی طرح دیگر را اطلاع‌رسانی در مورد تبعات طلاق روی زوجین و بچه‌ها دانست و عنوان داشت: بسیاری از مواقع افراد نمی‌دانند طلاق چه مشکلاتی ایجاد می‌کند و فقط به فکر رهاشدن از این زندانی هستند که در آن گیر افتاده‌اند و شرایط بعد از را در نظر نمی‌گیرند و تصمیمی هیجانی برای طلاق می‌گیرند و بعد از طلاق تبعات آن به سراغشان می‌آید و در بسیاری موارد این افراد از جدایی پشیمان می‌شوند. می‌توانیم کمک کنیم افراد قبل از فکر کردن به طلاق، به این فکر کنند که می‌توانند زندگی را درست کنند. طلاق یک راهکار معقول برای یک شرایط نامعقول است و می‌تواند یک امر مثبت و سازنده باشد، اما می‌توانیم با آموزش به افراد کمک کنیم که پیامدها را درست درک کنند، سپس تصمیم بگیرند.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان در ادامه گفت: طرح دیگری که اجرا می‌کنند، طرح یاور یا مددکار است. مددکاری اجتماعی در جامعه ما تعریف نشده و وظایف و جایگاه مشخصی ندارد. آنها مددکارهای اجتماعی دوره‌دیده را به‌عنوان یاور در کنار خانواده‌ای که در حال تشکیل است، قرار می‌دهند که فرد در تمام مراحل به جای این‌که سراغ افرادی برود که صلاحیت ندارند، از یک کارشناس دوره‌دیده تقاضای کمک کند. مراجعان ما با گارد سراغ مشاور می‌آیند و مشاوره را چیز بدی می‌دانند و احساس می‌کنند مشکل آنها بزرگ است که سراغ مشاور آمده‌اند، اما این دیدگاه غلط است و هر کسی ممکن است مشکل داشته باشد و باید از متخصص برای رفع مشکل خود کمک بگیرد.
وی افزود: یکی از کارهای ما ارتباط با روحانیت معزز است تا دیدگاه آنها را نسبت به روانشناسی برگردانیم. گاهی بدون این‌که بشناسند و اطلاع داشته باشند، فقط محکوم می‌کنند، اما باید بدانند که روانشناسی چه خدماتی می‌تواند داشته باشد. روانشناسی مخالف دین نیست، بلکه کمک می‌کند یک فرد معنا و باور در زندگیش داشته باشد.
شیخ‌الاسلامی تصریح کرد: راهکار دیگر آنها طرح خانواده‌شدن است. می‌گویند وقتی یک زوج در حال بچه‌دارشدن هستند، نیاز به مراقبت دارند. از قبل از بارداری تا بعد از به دنیا آمدن فرزند، مشاوره‌های لازم را به زوجین می‌دهند. همه این خدمات هم داوطلبانه و براساس نیاز افراد است. ما می‌توانیم در سازمان‌های مردم‌نهاد این خدمات را ارایه دهیم، اما نیاز به حمایت‌های معنوی دولت داریم. این‌که اجازه دهند بدون مانع کار کنیم و سنگ‌اندازی نکنند.
اگر معیشت زنان مطلقه تأمین باشد، درگیر روابط ناسالم نمی‌شوند
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان در خصوص سیاست‌های کاهش اثرات و پیامدهای طلاق اظهار داشت: خانواده‌ای در حال فروپاشی است، وضعیت اقتصادی این خانواده دچار مشکل می‌شود و درآمد کاهش می‌یابد. این خانواده باید در زمینه کارآفرینی و اشتغال و تأمین معیشت حمایت شود. اگر افراد خیالشان راحت شود که بعد از طلاق می‌توانند زندگی مناسبی داشته باشند، درگیر روابط ناسالم نمی‌شوند. رشد شخصی و این‌که افراد بتوانند مشکلات زندگی گذشته خود را شناسایی و به ارتقا و پیشرفت خود کمک کنند نیز اهمیت دارد. حتی سازمان‌های بیمه‌گر می‌توانند طرح‌هایی برای این خانواده‌ها داشته باشند و کمک کنند تا بعد از جدایی مشکلاتشان کمتر شود.
جدایی باید توأم با احترام باشد
وی با بیان این‌که طرح دیگر آنها فراهمساختن زمینه طلاق توأم با احترام است، بیان داشت: در کشور ما افرادی که می‌خواهند طلاق بگیرند با کینه و دشمنی از هم جدا می‌شوند و خانواده‌ها با هم قطع رابطه می‌کنند و تنش اساسی در هر دو خانواده ایجاد می‌شود. در آمریکا در این خصوص آموزش‌هایی ارایه می‌کنند و می‌گویند شما می‌توانید از هم جدا شوید، اما لزومی ندارد با هم بجنگید و می‌توانید مسالمت‌آمیز و متمدنانه از هم جدا شوید. قرار نیست رابطه‌ها پس از جدایی قطع شود؛ چون در این میان فرزندانی وجود دارند که به پدر و مادر نیاز دارند، اما به جای این‌که برای حفظ پیوندها تلاش کنیم، تنش‌هایی به‌وجود می‌آوریم که خانواده‌ها کلاً با هم قطع رابطه کنند.
شیخ‌الاسلامی طرح دیگر آمریکا را فراهمساختن زمینه حضانت توافقی عنوان کرد و گفت: در بحث حضانت در کنار قضات افرادی را قرار می‌دهند که شرایط را بررسی می‌کنند و دوره‌هایی را مشخص می‌کنند که بچه از مادر و در دوره‌هایی از پدر استفاده کند. در واقع، در حضانت از هر دو والد استفاده می‌کنند تا بچه احساس کند همچنان پدر و مادر را دارد.
وی در ادامه بیان داشت: مورد دیگر هماهنگی بین والدین است. وقتی زوجین طلاق می‌گیرند هنوز ممکن است امور مشترکی مثل مسایل اقتصادی و کاری و مسایل مربوط به فرزندان بین آنها وجود داشته باشد. به همین دلیل، افرادی به‌عنوان رابط این هماهنگی را تسهیل می‌کنند تا این والدین جداشده از هم بتوانند کارها را بهتر پیش ببرند.
ضرورت حمایت از خانواده‌های تک‌والد
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان گفت: طرح دیگر طرح حمایت از سرپرست خانواده تک‌والد است که ما این طرح را تا حدودی در کشور خودمان داریم و زنان سرپرست خانوار را تحت حمایت قرار دادیم، اما می‌توانیم پدری که حضانت بچه‌ها را برعهده گرفته را هم تحت پوشش قرار دهیم. اگر این حمایت‌ها صورت نگیرد و فرد از زندگی احساس استیصال کند، افسردگی، خودکشی، تن‌فروشی و معضلات دیگر را به همراه دارد. آنها از افراد مطلقه حمایت می‌کنند تا به این استیصال نرسند.
شیخ‌الاسلامی عنوان داشت: آموزش‌های لازم برای خود افراد مطلقه از دیگر اقدامات است. یکی از معضلات ما این است که افراد به محض این‌که طلاق می‌گیرند به دنبال ازدواج مجدد می‌روند و دوباره به مشکل برمی‌خورند. آنها باید آموزش ببینند و سهم خود را در اشکالات زندگی گذشته بررسی کنند و بپذیرند و کمک کنند تا مهارت‌هایی که در زندگی قبلی کم داشتند را بیاموزند سپس سراغ زندگی مجدد بروند.
اقدامات مراکز بهبودی طلاق
وی با اشاره به این‌که در آمریکا مراکزی با نام مراکز بهبودی طلاق وجود دارد، بیان داشت: برخی از افراد پس از طلاق دچار مشکلات روانشناختی شدیدی می‌شوند، افسردگی شدیدی پیدا می‌کنند یا در اداره معیشت خود دچار مشکل می‌شوند. اینها را برای یک دوره سه تا شش ماه در این مراکز پوشش می‌دهند و امکاناتی مانند یک سوییت مختصر در اختیارشان قرار می‌گیرد و خدمات مددکاری و روانشناسی و سلامت و بیمه به آنها ارایه می‌شود و کمک می‌شود که بحران طلاق را پشت سر بگذارند و به‌عنوان یک فرد سالم وارد جامعه شوند.
مدیرعامل سمن خانواده سلامت بنیان خاطرنشان کرد: طرح درگیری هر دو والد در تربیت فرزندان، از دیگر طرح‌هایی است که انجام می‌شود. تلاش آنها این است که برای تربیت فرزند از هر دو والد استفاده کنند و اگر پدر یا مادر حضانت را به دیگری واگذار کرد، دیگر سراغ زندگی خودش نرود و کاری به بچه نداشته باشد.
بلافاصله پس از طلاق درگیر روابط عاطفی و جنسی نشوید
شیخ‌الاسلامی افزود: آخرین طرح، طرح حمایت از افراد مطلقه برای ازدواج مجدد است. ازدواجی آگاهانه است که افراد بلافاصله پس از طلاق درگیر روابط عاطفی و جنسی نشوند.
وی در خاتمه گفت: سازمان‌های مردم‌نهاد پتانسیل بالایی برای حل مشکلات دارند و توان علمی و مشورتی که در سازمان‌های مردم‌نهاد وجود دارد، در هیچ‌کجا نیست. دولت باید موانع پیش روی سازمان‌های مردم‌نهاد را بردارد. ما همچنان درگیر مشکلات مالیاتی هستیم مسئولین کمک کنند درگیری با اداره مالیات و بیمه تسهیل شود. همچنین، در مجوزدادن به سازمان‌های مردم‌نهاد موانع برطرف شود و اجازه بدهند این سازمان‌ها شکل بگیرند و گسترش یابند.
منبع: مهرخانه