گروه بین‌الملل مشرق- فیلیپ هاموند، وزیر خارجه انگلیس بعد از اینکه چند روز پیش اعلام شد قرار است برای بازگشایی سفارت این کشور به تهران سفر کند، روز یکشنبه، اول شهریور، وارد تهران شد. با این حال، استقبال از وزیر خارجه انگلیس در سطح پایینی صورت گرفت. تا جایی که جولیان بورگر، خبرنگار اعزامی گاردین به تهران در این باره می نویسد: دولت ایران در اقدامی که نشانگر ماهیت محتاطانه تاریخ طولانی و پرمشکل روابط دو طرف است، یک مقام نسبتا سطح پائین، یعنی ابوالقاسم دلفی، رئیس دپارتمان اروپای غربی وزارت خارجه را به استقبال هاموند فرستاد. اما ظاهراً حتی دلفی هم به فرودگاه نرفته است و این معاون وی یعنی مهدی هنردوست بوده است که از هاموند استقبال نموده است.
هاموند با هیئت همراه خود از فرودگاه مستقیما به محل سفارت انگلیس در تهران می رود که در آن‌جا خبرنگاران خارجی از قبل انتظار ورود او را می کشیدند. یک گروه از رهبران تجاری این کشور نیز با امید مذاکره در زمینه فرصت‌های آتی تجاری با ایران، در مراسم بازگشایی سفارت انگلیس در تهران حضور داشتند. رسانه های انگلیس نوشتند که ایران ذخایر نفتی عظیمی دارد و برندهای انگلیس بار دیگر می‌توانند به بازار ایران وارد شوند. انگلیسی‌ها برای آنکه از رقبای آلمانی و فرانسوی عقب نمانند هیئتی تجاری به همراه مقامات وزارت خارجه خود به سوی ایران گسیل کردند. همراهان هاموند را نمایندگانی از شرکت "رویال داچ شل" و چند شرکت بزرگ دیگر تشکیل می‌دادند.
سفر وزیر خارجه انگلیس به تهران و بازگشایی لانه روباه پیر در تهران را می‌توان از چند منظر بررسی کرد. اول اینکه چه لزومی دارد با کشوری مثل انگلیس که سابقه خباثت‌آمیز در تعامل با ایران دارد، روابط دیپلماتیک داشت؟ دوم، چرا برقراری این رابطه باید با چراغ خاموش و به صورت مخفیانه صورت بگیرد و حتی نماینده های کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز در جریان نباشند؟ سوم، هدف انگلیس از بازگشایی سفارتش در تهران چیست؟ در آخر هم، مسائل حساسی است که هاموند در تهران مطرح می کند.
1- لزوم برقراری ارتباط دیپلماتیک
محمدصادق کوشکی، کارشناس مسائل بین‌المللی و استاد دانشگاه به خبرنگار مشرق می گوید نیاز به رابطه و سفارتخانه، حداقل نیازهای دیپلماتیک میان ایران با کشورهای دیگر است که انگلیس هم از این قاعده مستثنی نیست. با این وجود، رفتار سفارت‌خانه‌ها باید بر اساس عرف و قواعد دیپلماتیک باشد در صورتی که تاریخ نشان داده، حضور و رفتار انگلیس در ایران هیچگاه در چارچوب قواعد بین‌المللی و عرف دیپلماتیک نبوده است. تنها در صورتی می توان رابطه مناسبی با انگلیس داشت که بتوان در صورت تخطی، این کشور را مجازات کرد.
کوشکی در ادامه در خصوص لزوم ارتباط دیپلماتیک با انگلیس می گوید: رابطه با انگلیس یا هر کشور دیگری به غیر از رژیم صهیونیستی در صورتی که منطبق با منافع ملی و اصول سیاست خارجی ما باشد مانعی ندارد ولی در برهه کنونی به نظر می رسد رابطه با انگلیس با توجه به سیاست های استکبار ستیزی و حمایت از مستضعفین نه تنها با منافع ملی ما هماهنگی ندارد بلکه با آن منافات نیز دارد.
ششم آذر ماه 1390 بود که مجلس طرحی دو فوریتی را با 179 رأی به تصویب رساند که وزارت امور خارجه را موظف می‌کرد در چارچوب "حفظ منافع ملی و دفاع از حقوق ملت بزرگ ایران" ظرف دو هفته، روابط سیاسی را با دولت انگلیس به سطح کاردار تنزل داده و روابط اقتصادی و بازرگانی را نیز به حداقل ممکن برساند، طراحان این طرح علت تصویب این طرح را تحریم بانک مرکزی ایران توسط دولت انگلیس، نقش دستگاه امنیتی این کشور در ترور دانشمندان هسته ای ایران و «نقش مخرب» این کشور درحوادث پس از انتخابات سال 88 ذکر کردند.
3- بازگشایی سفارت با چراغ خاموش
خبر بازگشایی سفارت انگلیس در تهران شاید برای رسانه ها و مردم کشورمان غیره منتظره بود، ولی با توجه به ادعاهای خبرنگاری که هاموند را در زمان ورود به ساختمان سفارت همراهی کرده است، سفر هاموند به تهران از مدت ها پیش برنامه‌ریزی شده است و کارکنان سفارت خیلی وقت بود که انتظار چنین روزی را می کشیدند. این خبرنگار انگلیسی می گوید طی چهار سالی که از هجوم به سفارت انگلیس در تهران می‌گذرد، ایرانی‌ها از ساختمان سفارت مراقبت کرده‌اند. همچنین بازسازی این ساختمان چندین میلیون پوند هزینه برداشته که تمام این مبلغ توسط انگلیس پرداخت شده است.
اسماعیل کوثری، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در خصوص بازگشایی ناگهانی سفارت انگلیس در تهران به خبرنگار مشرق می گوید: اینکه این تصمیم، یک‌مرتبه اتخاذ شد، برمی‌گردد به وزارت امور خارجه ایران و انگلیس. به نظر می‌رسد بازگشایی سفارت در همان مذاکرات هسته‌ای، مطرح شده است، در حالی که قرار نبود این‌چنین باشد. رهبر انقلاب اعلام کرده بودند که دولت‌های غربی بعد از مذاکرات هسته‌ای به دنبال مسائل دیگری خواهند بود، اما من فکر می‌کنم دولت نسبت به این مسئله بی‌توجه بوده است.
4- انتقال تجهیزات مورد نظر انگلیس به تهران
وزیر خارجه انگلیس چند ماه پیش زمانی که مقامات وزارت خارجه ایران ترجیح می‌دادند مساله بازگشایی سفارت انگلیس در تهران را رسانه ای نکنند، در سخنانی که در مجلس عوام مطرح کرده بود مانع اصلی بر سر راه باز شدن سفارت انگلیس در تهران را عدم اجازه مقامات دولت ایران برای "انتقال امن" برخی تجهیزات رایانه‌ای ویژه به درون سفارت عنوان کرده بود که هنوز مشخص نیست آیا بازگشایی سفارت انگلیس به معنی انتقال این تجهیزات به ساختمان سفارت بوده است یا خیر.
دانکن کمپل، کارشناس امور جاسوسی در انگلیس به خبرنگار مشرق گفت: نگرانی اصلی تهران این است که نکند این تجهیزات، تجهیزات جاسوسی باشند. چراکه سفارت‌های انگلیس مجهز به تجهیزات جاسوسی هستند و از این تجهیزات برای شنود مکالمات تلفن‌همراه و ارتباط بین نهادهای دولتی کشورهای مختلف استفاده می‌کنند.
5- هدف انگلیس برای بازگشایی سفارتش در تهران
برای سفر هاموند به تهران و بازگشایی سفارت انگلیس می توان دلایل متعددی را متصور بود. دسترسی انگلیس به فضای داخلی ایران در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی و تأثیرگذاری بر نتایج این انتخابات، تلاش برای عقب نماندن از رقابت اقتصادی با کشورهای دیگر بعد از لغو احتمالی تحریم ها، پیگیری روابط ایران و عربستان سعودی و...
*** دخالت سیاسی در ایران
کوثری درباره دلیل بازگشایی سفارت انگلیس در تهران به مشرق می گوید: "با توجه به سابقه ای که انگلیس در اغتشاشات سال 88 و در آستانه انتخابات مجلس قصد توطئه دارند و سفارت انگلیس به عنوان لانه جاسوسی دوم بعد از آمریکا شناخته میشود. قطعاً این‌ها می‌خواهند با عوامل داخلی ارتباط برقرار کنند و مسائل سال 88 را دنبال خواهند کرد. ما این را صددرصد پیگیری می‌کنیم، هم از طریق وزارت خارجه و هم طریق دستگاه‌های امنیتی. بی‌راه نیست اگر بگوییم دستگاه‌های نظارتی هم کوتاهی کرده‌اند. مجلس باید در این‌باره مطلع می‌شد و در کمیسیون این مسئله را پیگیری می‌کردیم.
از طرف دیگر خود هاموند روز دوشنبه در گفت‌وگو با رادیو بی‌بی‌سی می‌گوید که اگر با ایرانی‌ها صحبت نکنیم، قادر نخواهیم بود در توسعه سیاست ایران تأثیرگذار باشیم. وی به رادیو بی‌بی‌سی گفت «آنچه در مورد ایران اهمیت دارد رفتار ایران در قبال بازیگران منطقه چه اسرائیل و چه دیگر کشورهاست که ایران معلوم میشود که ایران دیگر تهدیدی برای آنها نیست. وی در ادامه گفت‌وگو تصریح کرد انگلیس برای تأثیرگذار بودن در منطقه باید با ایران که بازیگر بزرگی در منطقه خاورمیانه است، همکاری کند.»
رودنی شیکسپیر، کارشناس سیاسی انگلیسی نیز به خبرنگار مشرق می‌گوید: "واقعیت امر این است که مسلماً حضور آمریکا و انگلیس به هر شکلی در قالب یک سفارت در تهران، به معنای دخالت‌های این کشورها در امور داخلی ایران است. همچنین می‌توانید مطمئن باشید که از طریق این سفارت‌ها، شنود و دست‌کاری ایمیل‌ها و ارتباطات الکترونیکی درون ایران صورت خواهد گرفت. ایران به هیچ عنوان نباید به انگلیس اعتماد کند. وی می گوید: آمریکا و انگلیس همیشه در امور داخلی ایران دخالت کرده‌اند. اتفاقات بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2009 را در نظر بگیرید. من یک هفته قبل از انتخابات، در ایران بودم. خیلی واضح بود که در آن انتخابات، احمدی‌نژاد پیروز شده است، اما آمریکا مبالغ هنگفتی پرداخته بود تا تظاهرات در ایران برگزار شود. شاید حتی پشت پرده تیراندازی‌ها و کشته شدن برخی شهروندان در ایران هم واشنگتن بود. در حالی که برای حمایت رسانه‌ای از اقدامات آمریکا، بی‌بی‌سی در این‌باره دروغ‌پردازی می‌کرد."
*** عقب‌نماندن از رقابت‌های اقتصادی
در کنار مسائل سیاسی که انگلیس همیشه در ایران دنبال کرده است تمایلات اقتصادی انگلیس به بازگشایی سفارت‌شان در تهران به وضوع در لابه لای صحبت ها و رفتار هاموند دیده میشود به طوری که وی در اظهاراتی در تهران گفته بود «اشتیاق عظیمی» در میان تجار انگلیسی برای سرمایه‌گذاری در ایران وجود دارد وی حتی زمان ورودش به تهران را لحظه ای تاریخی توصیف کرده بود. وی همچنین در کنفرانس خبری با ظریف گفته بود که باید بفهمیم نیازهای اقتصادی دو کشور چیست. ما جلساتی عالی داشتیم و تجاری که همراه من بودند از جلسات اقتصادی بسیار راضی هستند و واکنش‌های مثبتی دریافت کردیم که در ایران سرمایه‌گذاری کنیم. انگلیسی ها دوست ندارند پس از لغو احتمالی تحریم ها از کشورهای دیگر عقب بمانند.
*** پیگیری روابط ایران و عربستان سعودی
اما عطش اقتصادی تنها بخشی از انگیزه هاموند برای سفر به ایران بوده است. چند روز پیش که کیم غطاس، خبرنگار مشهور بی‌بی‌سی طی هیئتی به تهران آمد گزارشی در مشرق منتشر شد که این سؤال را مطرح می کرد که چرا یک خبرنگار خبره در حوزه عربستان سعودی به ایران سفر کرده است؟ امروز شاهد آن هستیم که مسأله روابط ایران و عربستان سعودی به عنوان یکی از هم‌پیمانان مهم انگلیس، یکی از دغدغه‌های مهم لندن است که هاموند تلاش آن را در سفرش به تهران علناً مطرح می‌کند. هاموند در این خصوص می‌گوید: امیدوارم ما شاهد بهبود روابط به ویژه بین ایران و عربستان سعودی باشیم! این خیلی مهم است که این موضوع یک‌شبه محقق نخواهد شد و یک احتیاط زیادی از سوی هر دو طرف وجود خواهد داشت اما این معنا ندارد که دو تا از بزرگترین و مهم‌ترین قدرتها در این منطقه بسیار بی‌ثبات با هم صحبت نکنند.»
البته واکنش ظریف نیز به اظهارات هاموند جالب توجه بود. ظریف در پاسخ به سؤال خبرنگاران گفت: ایران آمادگی دارد با همه همسایگان بدون استثنا ارتباط برقرار کند. وی گفت: ایران معتقد است تمام پارادایم‌ها و نگرش‌های قبلی باید کنار گذاشته شود و کشورهای منطقه با هم همکاری کنند تا بازی برد - بردی حاصل شود زیرا این موضوع به نفع همه خواهد بود.
"آلن هارت" نویسنده و خبرنگار سابق بی‌بی‌سی که سال‌های زیادی از عمر خود را در برنامه "پاناراما" برای مصاحبه با شخصیت‌های معروف دنیا صرف کرده است، درباره دلیل انتخاب "کیم غطاس" از طرف بی‌بی‌سی برای سفر به ایران به خبرنگار مشرق می‌گوید: آمدن غطاس به ایران شاید تلاشی برای میانجی‌گری در بهبود روابط میان ایران و عربستان باشد. احتمال دارد وی حامل پیامی برای ایران باشد و یا تلاش کند اطلاعاتی درباره «اشتیاق ایران برای برقراری ارتباط با عربستان» جمع آوری کند.
و در آخر...
منصور حقیقت پور نماینده مجلس شورای مجلس به خبرنگار مشرق می گوید دوستان ما در وزارت خارجه برای ارتباط با انگلیس عجله کردند و بهتر بود صبر می کردند. ما بر اساس سابقه ای که انگلیسی در ایران دارند نسبت حضور مجددشان در تهران نگران هستیم و منتظریم به خاطر گذشته عذرخواهی کنند، توسعه روابط با انگلیس نیازمند معذرت خواهی است.
از طرف دیگر جنبش های دانشجویی نیز مانند بسیاری از نمایندگان مجلس از اقدام شتابزده مجلس ناراحتند. میکائیل دیانی، رئیس اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل به خبرنگار مشرق می گوید: قطعاً جنبش‌های دانشجویی اولاً نسبت به نفس حضور انگلیس در ایران، و دوماً نسبت به رفتار خصمانه‌ای که مسلماً نسبت به کشورمان خواهند داشت، سکوت نخواهد کرد. مسؤولان دولت باید بدانند که جنبش دانشجویی، رفتار انگلیسی‌ها طی 150 سال گذشته و رفتار این کشور در سال 88 را فراموش نمی‌کند و همان‌طور که آنها تمام اردوگاه خود را برای لطمه زدن به جمهوری اسلامی جمع کرده‌اند، جنبش دانشجویی هم تمام توان خود را برای مقابله با آنها بسیج خواهد کرد. جنبش دانشجویی در کنار نهادهای دیگر، لحظه‌لحظه رفتار انگلیس را تحت نظر خواهد داشت.