گروه بین‌الملل مشرق - اخبار نشست‌های دیپلماتیک مستقیم بین ترکیه و رژیم صهیونیستی نشان می‌دهد که تلاش گسترده‌ای برای بازگرداندن مناسبات دیپلماتیک میان دو طرف به شکل طبیعی خود وجود دارد تا هماهنگی‌های مشترک در مورد برخی مسائل منطقه‌ای قابل توجه دو طرف به ویژه در مورد ایران و اوضاع سوریه ساده‌تر دنبال شود. یکی از مهم‌ترین این دیدارها دیداری بود که در ژوئن گذشته در رم پایتخت ایتالیا با حضور فریدون سینیرلی اوغلو مشاور وزارت خارجه ترکیه و دوری گولد کاردار وزارت خارجه اسرائیل برگزار شده است.

مناسبات بین ترکیه و اسرائیل بعد از حمله رژیم صهیونیستی به کشتی ماوی مرمره در آب‌های منطقه‌ای سواحل غزه در 31 می سال 2010 همچنان در ابعاد رسمی دچار رکود است، ترکیه سه شرط اساسی برای بهبود مناسبات مطرح کرده که شامل عذرخواهی طرف صهیونیستی، پرداخت غرامت به خانواده قربانیان و رفع محاصره نوار غزه است. این شرط ها نشان می‌دهد که ترکیه علاقه چندانی به عادی سازی روابط با رژیم اسرائیل در شرایط کنونی ندارد.

تلاش‌های باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا در این رابطه نقش مهمی در عذرخواهی بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در مارس سال 2013 نسبت به حادثه این کشتی داشت که در جریان گفتگوی تلفنی بین رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر وقت ترکیه با نتانیاهو صورت گرفت. مذاکرات قبل از این تماس تلفنی مبتنی بر بررسی راهکاری برای انجام آن عذر خواهی بود. البته این عذرخواهی انگیزه‌ای برای آغاز دور جدیدی از مذاکرات برای توافق در زمینه شروط دیگر شد.

در این راستا دو طرف در می سال 2013 اعلام کردند که به پیش‌نویس توافق در این رابطه دست پیدا کردند. اما طولی نکشید که بعد از دو جلسه گفت‌وگو در آنکارا در آوریل و قدس در می سال 2013 موانعی در مسیر گفتگوها به وجود آمد. مذاکرات در این رابطه ادامه پیدا کرد تا این که اسرائیل در فوریه سال 2014 پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان این حادثه به مبلغ 20 میلیون دلار را پذیرفت، اما پرداخت این مبلغ هنوز انجام نشده است.

نکته قابل توجه این که تماس برای عذرخواهی نتانیاهو از اردوغان هم‌زمان با مرحله ای بود که گروه تروریستی داعش تسلط خود بر اولین شهر سقوط کرده در سوریه یعنی شهر الرقه را تقویت می کرد. در آن زمان هماهنگی‌ها بین ترکیه و مصر دنبال می‌شد. بنابراین اسرائیل اندکی از حضور خود عقب‌نشینی کرد تا باعث از دست دادن امتیازات بیشتری در سایه تغییرات اوضاع منطقه‌ای نشود. این اوضاع ما را تشویق به بررسی مواضع نهایی منطقه‌ای در شرایط مختلف تلاش تل‌آویو برای هم‌گرایی با ترکیه می‌کند.

در حالی که اختلافات در مورد شرط سوم یعنی رفع محاصره غزه همچنان ادامه دارد، اعلام شده است که راهکارهایی برای تفاهم در این زمینه به دست آمده است، اسرائیل متعهد شده که روند عبور و مرور کالاها به نوار غزه را تسهیل کند و مانع از ورود دارو و کمک‌های انسانی به این منطقه نشود،‌ اما هیچ اطلاعات دقیقی از میزان کالاهایی که اسرائیل اجازه ورود آنها به غزه را می‌دهد، ارائه نداده است.  
 
در سایه این اختلافات سیاسی بین دو طرف،‌ مناسبات آنها در ابعاد اقتصادی تحت تأثیر قرار نگرفته، بلکه به شکل فزاینده‌ای با افزایش مواجه بوده است.

روند مناسبات سیاسی ترکیه و رژیم صهیونیستی
رژیم اسرائیل در دوره حاکمیت گذشته خود تمایل زیادی به بهبود مناسبات با ترکیه نداشت، چرا که معتقد بود فرصت بهبود مناسبات با ترکیه در سایه رهبری اردوغان و داود اوغلو بسیار کم است. این رویکرد به ویژه بعد از پیروزی اردوغان در رسیدن به ریاست جمهوری ترکیه افزایش پیدا کرده و جنگ کلامی بین دو طرف نقش عمده‌ای در تقویت احساس واگرایی بین آنها ایجاد کرد. این مرحله تا مدتی پیش ادامه پیدا کرد.

اردوغان در راستای این جنجال لفظی از فرصت مشارکت نتانیاهو در تظاهرات همبستگی با پاریس بعد از اقدامات تروریستی که در ساختمان مجله شارلی ابدو صورت گرفته بود استفاده کرد و از جرأت وی برای مشارکت در این مراسم و حضور در پاریس ابراز شگفتی کرد. آویگدور لیبرمن  وزیر خارجه وقت رژیم صهیونیستی در پاسخ به اظهارات اردوغان او را فردی قلدر و یهودی ستیز خواند. داود اوغلو در جریان تبلیغات انتخاباتی خود گفت که ترکیه امکان ندارد مناسبات خوبی با دولتی برقرار کند که اقدام به کشتار شهروندان بی‌گناه می‌کند.

آن طور که گفته شد، تل آویو در دوره تصدی لیبرمن بر وزارت خارجه اسرائیل در دو مسیر گام برداشت که یکی از آنها ایجاد جایگزین‌هایی برای ترکیه و تلاش برای بهره‌برداری از اختلافات آنکارا با برخی همسایگانش نظیر یونان بود. اسرائیل در این راستا موفق شد در می سال 2011 موافقت یونان برای باز کردن حریم هوایی خود در برابر نیروی هوایی اسرائیل جهت استفاده در تمرین‌های نظامی را به دست آورد.

تل‌آویو همچنین تلاش کرد مناسبات خود با تعدادی از دولت‌های بالکان و رومانی و بلغارستان را به ویژه در ابعاد نظامی تقویت کند. البته بیشترین گزارش‌هایی که از اسرائیل می‌رسید نشان داد که این مناسبات جایگزین می‌تواند ابعاد استراتژیک مناسبات با ترکیه که دارای مرز مشترک با ایران و برخی دولت‌های عربی است را جبران نماید. شاید همین موضوع باعث شد اسرائیل به هم‌گرایی با ترکیه تمایل بیشتری پیدا کند.  

محور دوم تلاش‌های تل‌آویو اتخاذ تدابیر بر ضد آنکارا بود. از جمله این اقدامات به رسمیت شناختن اعتراف به کشتار ارامنه و همکاری با شورشیان کُرد و حمایت از آنها در تمامی ابعاد ممکن و ایجاد هجمه‌ای دیپلماتیک بر ضد آنکارا بود.

به نظر می‌رسد تا زمانی که اسرائیل به شرایط خود عمل نکرده ترکیه تمایل زیادی برای ادامه عادی‌سازی روابط با این رژیم ندارد ، یکی از نشانه‌های این رویکرد خودداری مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه از مشارکت در اجلاس امنیتی مونیخ در فوریه گذشته بود ،‌ چرا که برنامه‌ریزی کنندگان این نشست جایگاهی که وی در آن قرار می‌گرفت را در کنار جایگاه هیئت اسرائیلی شرکت‌ کننده در کنفرانس قرار داده بودند.

اخیراً با وجود صحبت از امکان هم‌گرایی ترکیه و اسرائیل،‌ همچنان اقدامات اسرائیل در تحریک کشورهای اطراف ترکیه ادامه پیدا می‌کند. به گونه‌ای که اولین سفر بنیامین نتانیاهو بعد از پیروزی در انتخابات مارس گذشته به قبرس انجام شد. این سفر که در 28 ژولای 2015 برگزار شد پرونده‌های امنیتی و اقتصادی از جمله توسعه میدان گازی دریایی افرودیت را شامل می‌شود. این موضوع می‌تواند خشم مقامات ترکیه را به دنبال داشته باشد، چرا که ترکیه و قبرس اختلافات زیادی با یکدیگر دارند.

مشوق‌های هم‌گرایی ترکیه و رژیم صهیونیستی
علاوه بر  مطالبی که در مورد مجموعه عوامل هم‌گرایی  ترکیه و رژیم صهیونیستی در بستر شرایط داخلی و منطقه‌ای هر کدام از دو طرف مطرح شد، می‌توان در این راستا به موارد زیر نیز اشاره کرد:
1-    تمایل اسرائیل و ترکیه در احیای مجدد مناسبات جهت استفاده از مزایای این روابط در تمامی ابعاد.
2-    احساس اسرائیل به این نکته که هم‌زمان با کاهش قدرت حزب عدالت و توسعه برای تشکیل دولت، فرصت برای رژیم صهیونیستی مهیا شده است.
3-    تمایل دو طرف برای عدم سرایت درگیری‌های داخل سوریه به مرزهای آنها.
4-    احساس سرخوردگی رژیم صهیونیستی از توافق غرب با ایران در زمینه برنامه هسته‌ای و تمایل دو طرف به عدم تأثیرپذیری منفی از این توافق.
5-    تمایل و فشار آمریکا برای بهبود مناسبات بین دو طرف و استفاده از تلاش‌های آنها در منطقه.
6-    تمایل ترکیه برای آرام شدن پرونده‌های خارجی در سایه اوضاع داخلی این کشور و ورود به دور تازه ای از درگیری با داعش و حزب کارگران کردستان. ترکیه همچنین تمایلی به فعالیت لابی‌های ارمنی و صهیونیستی بر ضد خود ندارد،‌ به ویژه در شرایطی که اخیراً لابی ارامنه بر ضد ترکیه قوی‌تر شده است.
7-    امکان ارتقای مناسبات اقتصادی تا سطحی پیشرفته و تمایل اسرائیل به امضای توافق‌نامه‌های احداث خط لوله گاز از طریق ترکیه و صحبت از ارائه گاز به ترکیه با قیمت‌های فریبنده.
8-    توجه اسرائیل به این نکته که ویژگی‌های ژئو پلتیک ترکیه از مهم‌ترین جایگزین‌های کشورهای دیگر است.
9-    درخواست مخالفان ترکیه و به ویژه حزب خلق جمهوری برای احیای مجدد روابط با اسرائیل.
10-    خروج برخی شخصیت‌های راست‌گرای مخالف کابینه اسرائیل برای هم‌گرایی با ترکیه.

در خصوص مسائلی که می‌تواند مانع از هم‌گرایی بین دو طرف باشد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1-    سستی اسرائیل در خصوص رفع محاصره نوار غزه
2-    وجود مناسبات خوب بین اسرائیل و کردها و به ویژه حزب کارگران کردستان.
3-    نگرانی اسرائیل از مناسبات ترکیه با جنبش حماس.
4-    حالت پی اعتمادی موجود بین دو طرف به ویژه در سایه حاکمیت‌های کنونی.
5-    وجود مسائل اختلافی بر ضد منافع ترکیه و اسرائیل در سوریه.
6-    مواضع خصمانه ترکیه بر ضد سیاست‌های رژیم اسرائیل.  
7-    اختلافات ایدئولوژیک در اعتقادات شخصی اردوغان و داود اوغلو از یک سو و نتانیاهو از سوی دیگر.
8-    اقدام مؤسسات صهیونیستی در تهدید بر ضد حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان در مرحله گذشته.
9-    استمرار سیاست ترکیه در دفاع از انقلاب‌های عربی.
10-    تجربه معروف اسرائیل در خرید زمان در مذاکرات بدون انجام عقب‌نشینی‌های ملموس. 

مناسبات اقتصادی
مناسبات اقتصادی بین ترکیه و رژیم اسرائیل در اواخر دهه 90 قرن گذشته میلادی آغاز شد، در این راستا چندین توافق‌نامه دوجانبه برای رسیدن به بهترین راهکارهای تقویت تبادل تجاری به امضا رسید. به این ترتیب تجارت بین ترکیه و اسرائیل با خیزش عمده‌ای مواجه شده و از 449 میلیون دلار در سال 1996 به 2.1 میلیارد دلار در سال 2002 رسید. این روند فوق‌العاده بین سال‌های  2002 تا 2008 با افزایش تجارت دوجانبه در دریای مدیترانه به میزان 14.6 در صد در سال دنبال شد.

برخلاف انتظار، بحران دیپلماتیک ایجاد شده بین دو طرف در سال 2010 به بحران اقتصادی در مناسبات فی‌مابین منجر نشد،‌ بلکه روابط تجاری دو طرف عمیق‌تر نیز شد. به این ترتیب تجارت بین ترکیه و اسرائیل از سال 2009 با رشد 19درصدی مواجه شده است،‌ این در حالی است که شاخص رشد تجارت خارجی ترکیه با تمامی کشورها در همین مدت حدود 11% بوده است. به این ترتیب حجم تبادل تجاری بین ترکیه و اسرائیل در پایان سال 2014 به حدود 5.7 میلیارد دلار رسید. 

این روند رو به ‌رشد در حالی دنبال می‌شود که مناسبات رسمی دو طرف قطع شده و روابط اقتصادی به فعالیت‌های شرکت‌های خصوصی و غیردولتی منحصر شده است. چرا که قطع مناسبات با اسرائیل در بخش خصوصی ترکیه دنبال نمی‌شود. بنا بر اعلام هماهنگ ‌کننده دیپلماتیک عمومی ترکیه که بیانیه ای را در مورد مطالبی در خصوص مناسبات ترکیه با اسرائیل صادر کرده بود،‌ دولت ترکیه هیچ نقشی در این افزایش نداشته است. این بیانیه همچنین سوخت‌گیری هواپیماهای نظامی اسرائیلی در ترکیه را نیز به استثنای توافق موجود در زمینه هواپیمای غیرنظامی بین شرکت‌های هوایی دو طرف جهت هواپیمای مسافربری تکذیب کرد. بیانیه مذکور همچنین هر نوع توافق‌نامه همکاری رسمی در ابعاد انرژی و نفت بین آنکارا و تل‌آویو را نیز مردود دانست. 

از سوی دیگر با توجه به تبادل تجاری ترکیه و اسرائیل در سال 2014 تعادل در موازنه تجاری بین دو طرف وجود داشته است، ارزش صادرات و واردات آنها تقریباً 2.5 میلیارد دلار بوده است. این موضوع نشان می‌دهد برخلاف مناسبات ترکیه با دیگر کشورها نظیر روسیه،‌ دو طرف از لحاظ مالی هم‌سطح هستند. در همین سال قیمت صادرات ترکیه به روسیه 6 میلیارد دلار بود در حالی که واردات آن از مسکو بالغ بر 25 میلیارد دلار بود. این اوضاع به کسری گسترده موازنه تجاری بین دو طرف منجر شده است. توازن موجود بین تل‌آویو و آنکارا می‌تواند دو طرف را به گسترش سطح همکاری‌ها در بخش‌های دولتی و خصوصی همراه با اصرار بر ادامه مناسبات تجاری بین دو طرف تشویق کند. تولیدات شیمیایی و دارویی و مشتقات نفتی مهم‌ترین جایگاه را در صادرات اسرائیل به ترکیه دارد.

در زمینه اقتصاد گردشگری، تعداد اسرائیلی‌هایی که به ترکیه سفر می‌کنند با افزایش 125درصدی مواجه شده و از 83740 نفر در سال 2012 به 188608 نفر در سال 2014 رسیده است. با وجود اینکه شاخص‌ها  نشان دهنده رشد موجود در این بخش است ، اما این رقم هنوز فاصله زیادی با رقم نیم میلیون گردشگر اسرائیلی دارد که در سال 2008 به ترکیه سفر کردند. 

در مورد پرونده گاز، وزارت انرژی ترکیه اعلام کرد اسرائیل در فوریه سال 2013 به آنکارا پیشنهاد داد خط لوله‌ای برای ارتباط چاه‌های گازی اسرائیل به ساحل جنوب ترکیه بکشد تا ترکیه بتواند بازار بیشتری برای خط لوله‌های انرژی خود در اروپا به دست آورد، اما آنکارا به علت تنش موجود در مناسبات دوجانبه پاسخی به این پیشنهاد نداده است. در پرونده همکاری‌های اسرائیل با قبرس در زمینه چاه دریایی نیز همین رویکرد دیده می‌شود،‌ اما این عامل مانع بزرگی به شمار نمی‌رود چرا که اسرائیلی‌ها می‌دانند که در همکاری با قبرس نمی‌تواند از ترکیه بی‌نیاز شوند. در سوی دیگر صادرات گاز به ترکیه برای دو طرف سودآور خواهد بود.

در همین راستا اسرائیل سعی دارد در صورت موافقت ترکیه با انتقال خط لوله گاز اسرائیل به اروپا از طریق پیشنهاد قیمت‌های پایین ترکیه را اغواء کند. برخی منابع مطبوعاتی ترکیه در ابتدای سال 2014 از وجود مذاکراتی بین چهار شرکت ترکیه‌ای و اسرائیلی در این زمینه خبر دادند. در صورتی که در این مذاکرات توافق حاصل شود،‌ گاز اسرائیل از آغاز سال 2017 به ترکیه منتقل می‌شود. این همان سالی است که انتظار می‌رود تولید گاز از چاه " Leviathan" آغاز شود. روزنامه وطن ترکیه در این رابطه نقشه‌هایی از دو خط احتمالی  لوله گاز که یکی به طور مستقیم و دومی از طریق قبرس به ترکیه می‌رسد، منتشر کرده است اما صحت این گزارش‌ها تاکنون اثبات نشده است.  

مناسبات نظامی
مناسبات نظامی و امنیتی بین ترکیه و اسرائیل از مدت‌ها پیش آغاز شده است. این مناسبات در دهه 60 قرن گذشته میلادی جهت انجام هماهنگی‌های لازم برای مقابله با خطر مارکسیسم و حزب بعث افزایش پیدا کرد. در آن زمان اسرائیل استراتژی خود را بر اساس تقویت مناسبات با دولت‌های منطقه‌ای غیرعربی بنا نهاده بود. در دهه 70 قرن گذشته میلادی اسرائیل تجهیز ترکیه به برخی تسلیحات را آغاز کرد. این روال در دهه 80 با رکود مواجه شد تا اینکه نهایتاً بعد از توافق اسلو در سال 1993 باز هم رویکرد رو به رشد خود را به دست آورد.

فاصله بین سال‌های 1996 تا 1998 آغاز بی‌سابقه حجم و نوع مناسبات نظامی بین ترکیه و اسرائیل بود، این موضوع با امضای چندین توافق‌نامه نظامی و امنیتی همراه شد و اسرائیل اقدام به نوسازی تسهیلات مختلف ارتش ترکیه کرد، علاوه بر این که آنکارا را با انواع مختلفی از سلاح ها تجهیز کرد. همچنین مانورهای هوایی و دریایی مشترکی بین دو طرف برگزار شد و هماهنگی‌های امنیتی و استراتژیک و سفرهای متقابل عناصر نظامی در ابعاد و سطوح مختلف بین دو طرف تبادل می‌شد. 

ترکیه و اسرائیل 59 توافق‌نامه اعلام شده دارند که 16 مورد از آنها نظامی و امنیتی است و شامل معامله‌های خرید هواپیماهای بدون سرنشین و تانک‌های زرهی از نوع مرکاوا 3 و پروژه مشترکی برای احداث موشک و توسعه هواپیمای فانتوم و نوسازی تانک‌ها و آموزش خلبانان ترک و تمرین خلبانان اسرائیلی در فضای ترکیه می‌شود.

مناسبات نظامی بین دو طرف در پی بحران ناوگان آزادی و حمله ارتش اسرائیل به کشتی ماوی مرمره، دچار چالش شد. ترکیه اعلام کرد که دست کم 12 پروژه دفاعی با اسرائیل را که بالغ بر 5 میلیارد دلار ارزش داشته و شامل خرید تانک و جنگ‌افزارهای دیگر می شود را متوقف کرده است. 

اسرائیل سعی کرد جایگزین‌هایی برای مناطق آموزشی خود انتخاب کند، به همین علت توافق‌نامه‌ای با یونان به امضا رساند که به نیروی هوایی اسرائیل اجازه می‌داد از پادگان‌های نیروی هوایی یونان برای انجام مانورهای هوایی و آموزش‌های خود استفاده کند،‌ اما اسرائیل دو سال بعد به علت سقوط یک بالگرد نظامی خود و کشته شدن پنج نفر از افراد کادر آن که یکی از فرماندهان مهم ناوگان بالگردهای اسرائیلی نیز در میان آنها بود، این توافق را لغو کرد. در سوی دیگر شاخص‌هایی که ترکیه در ابعاد نظامی از آن برخوردار است در مناطق دیگر دیده نمی شود.

به عنوان مثال توافق در زمینه همکاری برای آموزش خلبانان، عملیات تبادلی شامل هشت مرتبه در سال بود. این توافق زمینه را برای خلبانان اسرائیلی مهیا می‌کند تا برای پرواز در مسافت‌های طولانی بر فراز آسمان ترکیه آموزش ببینند و از آن به عنوان نمادی برای عملیات موشک باران خارجی احتمالی در اراضی سوریه و ایران استفاده کنند. آنها همچنین توانستند به این ترتیب با موشک‌های جنگی در منطقه قونیه شلیک هایی نیز انجام دهند.

در نیروی دریایی نیز چندین مانور دریایی مشترک بین دو طرف برگزار شده است. در این راستا نیز اسرائیل به دنبال تقویت همکاری‌ها با یونان در آینده نزدیک برآمده است. گزارش‌های رادیو رژیم صهیونیستی نشان می‌دهد که مانور دریایی مشترک بین آمریکا و یونان و اسرائیل در 30 آوریل سال 2015 در نزدیکی جزیره کریت در جنوب یونان برگزار می‌شود، این در حالی است که مانورهای مشترک نیروی دریایی آمریکا و اسرائیل پیش ‌از این با ترکیه انجام می شد. 

از سوی دیگر رژیم اسرائیل بر روی کار با بخش خصوصی ترکیه تمرکز کرده است. برخی منابع در وزارت جنگ رژیم صهیونیستی اعلام کردند که صادرات امنیتی این رژیم و ترکیه هرگز متوقف نشده، بلکه درخواست‌های جدیدی نیز از ترکیه دریافت شده که در دست بررسی است.

برخی منابع دولت ترکیه نیز در اول آوریل سال 2013 اعلام کردند که شرکت ایلتا در صنایع نظامی اسرائیل هفته گذشته تجهیزات الکترونیکی به ارزش 100 میلیون دلار به آنکارا تحویل داده تا از آنها برای تجهیز چهار فروند هواپیمای مجهز به سامانه هشدار و نظارت موسوم به آواکس استفاده کنند. این منابع در عین حال وجود هر نوع توافق برای بهبود مناسبات با اسرائیل را رد کردند. منابع مذکور البته به اقدام ترکیه برای خریداری برخی تجهیزات از شرکت بویینگ اعتراض کرد،چرا که این شرکت اسرائیلی تنها یک نماینده شرکت بویینگ به حساب می‌آید.

برخی منابع ترکیه نیز برای نشان دادن قطع شدن روابط نظامی با اسرائیل اعلام کردند که انتقال لوازم یدکی نظامی از اسرائیل به ترکیه عملیاتی در راستای تکمیل کردن معاملات نظامی سابق بوده که اسرائیل بر اساس توافق‌نامه‌های قبلی متعهد به انجام آن بوده است. این عملیات در چارچوب توافق جدیدی صورت نگرفته و هیچ توافق‌نامه‌ای در زمینه همکاری‌های نظامی بین دو طرف به امضا نرسیده است.

به احتمال فراوان مناسبات نظامی و امنیتی بین دو طرف دچار آسیب جدی شده است،‌ ترکیه در همین راستا به شدت  اطلاع‌رسانی به اسرائیل از گزارش‌های سامانه‌های راداری ائتلاف ناتو که در جنوب شرق ترکیه مستقر است، را رد کرد. لازم به ذکر است که توقف همکاری‌های امنیتی و نظامی ترکیه با اسرائیل، به ضرر تل‌آویو تمام می‌شود، چرا که اسرائیل همواره به دنبال دستیابی به اطلاعات جدید در مورد اوضاع عراق و سوریه و ایران است.

افق مناسبات ترکیه و رژیم اسرائیل
انجام دیدارهای محرمانه بین دو طرف به این معنی نیست که مسائل در مسیر پایان گرفتن این بحران حرکت می‌کند، ‌در سال 2013 نیز چنین دیدارهایی برگزار شده بود اما نتایج ضعیف حزب عدالت و توسعه در انتخابات اخیر و ناتوانی در تشکیل انفرادی دولت می‌تواند نقش مهمی در آرام‌سازی فضا برای رسیدن به تفاهم بین دو طرف باشد.

رویکرد پراگماتیک حزب عدالت و توسعه در مدیریت ترکیه و منطقه‌ نسبت به حوادث داخلی و خارجی و همچنین محاسبات منافع اسرائیل باعث می‌شود نرمش دوجانبه در راستای بهبود روابط برای کسب منافع مشترک را محتمل و ممکن تصور کنیم. این نرمش می‌تواند تا حد بازگشت سفرا پیش برود، اما احتمال گزینه تیره شدن روابط به ویژه در سایه تشدید اقدامات خصمانه رژیم اسرائیل بر ضد فلسطینی‌ها نیز وجود دارد.

توافق اخیر با واشنگتن و هم‌زمانی آن با نشست‌های رم بین ترکیه و اسرائیل نشان از تمایل آمریکا برای بهبود مناسبات دوجانبه دارد، ‌بنابراین انتظار می‌رود هماهنگی و همکاری بیشتری در برخی پرونده‌ها با مشارکت واشنگتن بین دو طرف به وجود آید. مقابله با داعش و تبادل آرا در زمینه اوضاع سوریه می‌تواند دو مورد از مهم‌ترین این پرونده‌ها باشد.

فرصت‌های اقتصادی که در افق مناسبات دوجانبه دیده می‌شود، مشوق خوبی برای بهبود مناسبات است. انتظار می‌رود همکاری‌های اقتصادی دو طرف در مرحله آینده روند رو به رشد خود را طی کند،‌ به ویژه اینکه این مناسبات حتی در صورت قطع روابط دیپلماتیک نیز آسیب جدی ندیده است. بنابراین احتمال می‌رود در صورت امضای توافق‌نامه‌هایی در خصوص صادرات گاز، خیزشی در این مناسبات صورت گیرد. البته چنین اقدامی احتمالاً قبل از رسیدن به توافق برای کاهش یا رفع محاصره نوار غزه صورت نخواهد گرفت.
 
با وجود درز برخی اطلاعات، به نظر می‌رسد اسرائیل که از این اوضاع آسیب ‌دیده به دنبال احیای مجدد همکاری‌های نظامی و تحقق منافع جدید برای خود از طریق صادرات کالا و تجهیزات نظامی برای ارتش ترکیه و احیای مجدد مانورهای مشترک مثل مانورهای شاهین آناتولی است، البته این روند برای تکمیل، نیازمند زمانی طولانی است. در طرف مقابل ترکیه نیز به دنبال خودکفایی در تولیدات داخلی در ابعاد نظامی خود است.
  
به ‌طور خلاصه می‌توان گفت در سایه اوضاع کنونی منطقه ایجاد هم‌گرایی در مناسبات بین ترکیه و اسرائیل بعید به نظر نمی‌رسد، اما این رویکرد قطعاً به حالتی که قبل از قطع مناسبات آنها در پی حوادث کشتی ماوی مرمره داشت، بازنخواهد گشت و سایه بی اعتمادی متقابل در این مناسبات وجود خواهد داشت.