بخش زمین و مسکن دارای اثرات درون بخشی و برون بخشی در اقتصاد کشور است، به همین دلیل کارشناسان اقتصادی از این بخش به عنوان لکومتیوهای اقتصادی یاد می کنند که قادر است، علاوه بر رونق درون بخشی و تامین یکی از نیازهای اصلی خانوار، سایر بخش های اقتصادی را نیز به حرکت درآورد.
لکومتیوهای اقتصادی، بخشها و صنایعی هستند که پیوند پیشین و پسین قوی با سایر صنایع و بخشهای اقتصاد دارند. در نتیجه رشد و رونق آنها باعث حرکت وسیع در بخشهای متعدد اقتصادی شده و می‌تواند تاثیر برجسته‌ای بر رونق کل اقتصاد کشور داشته باشد.
| اهمیت بخش زمین و مسکن در اقتصاد کشور |
||
| 1 | سهم 28 درصدی در تورمی عمومی کشور | این سهم باعث شده که بخش زمین و مسکن با تورم کلی کشور گره خورده باشد. |
| 2 | سهم 35 درصدی در سبد هزینه ایی خانوار
|
این سهم در دهک های پایین جامعه و در شهرهای بزرگ به بیش از 70 درصد نیز می رسد. |
| 3 | پیوندهای پیشین و پسین با سایر بخشها
|
رابطه پیشین با 78 و رابطه پسین با 56 بخش اقتصادی |
| 4 | اشتغال‌زایی در پهنه منابع انسانی |
به ازای تولید هر 100 متر مربع زیربنای مسکونی 1,44 شغل مستقیم و 1,008 شغل غیر مستقیم در یک سال |
| 5 | اشتغال‌زایی در پهنه جغرافیایی کشور |
ایجاد اشتغال در تمامی مناطق کشور موجب جلوگیری از مهاجرت نیروی کار به کلانشهرها خواهد شد. |
| 6 | تامین نیازهای اساسی خانوار |
طبق اصل 43 قانون اساسی، مسکن یکی از نیازهای اساسی خانوار است که اقتصاد جمهوری اسلامی ایران متعهد به تامین آن می‌باشد. |
| 7 | مسکن، بخش درون‌زای اقتصاد کشور |
از آنجا که نهاده‌های تولید مسکن بومی هستند، بخش مسکن -بالاخص در بُعد تامین نیاز مصرفی مسکن -بدون داشتن نیاز ارزی در شرایط تحریم، به خوبی می‌تواند به عنوان موتور محرک اقتصاد کشور عمل کند. |
| 8 | مسکن، بخش برون نگر اقتصاد کشور |
با تقویت این بخش می‌توان زمینه صدور خدمات فنی و مهندسی در حوزه ساختمان را فراهم کرد. |
از طرفی بدون تردید، از اولین مسائل جوانان و خانوار، تامین مسکن متناسب با نیاز است که تامین یا عدم تامین این نیاز، در مسائل فرهنگی اجتماعی جامعه بسیار حائز اهمیت است تا جایی که به طور مثال یکی از دلایل اصلی تاخیر در ازدواج جوانان، عدم توان برای تامین این نیاز است.
با توجه به اهمیت اقتصادی و فرهنگی مسکن در زندگی خانوار باید دید که وزارت راه و شهرسازی، چقدر توانسته است، کارایی داشته باشد، در این راستا بررسی های فنی و تخصصی نشان از این دارد که این وزارت خانه نتوانسته است، نقش خود را به خوبی ایفا کند که جدول ذیل به طور مختصر بیانگر این مطلب است.
| عملکرد وزارت راه و شهرسازی در بخش مسکن |
||
|
1 |
رکود بی سابقه در بخش مسکن و عدم ارائه طرح عملیاتی مشخص برای خروج غیر تورمی از رکود |
رکود کم سابقه‌ای بر ساخت و ساز مسکن حاکم است. به طوری که تعداد پروانه‌های ساختمانی صادر شده در نقاط شهری در 1393 نسبت به سال قبل از آن، به کمتر از نصف تقلیل یافته و از 770 هزار واحد مسکونی در سال 92 به حدود 366 هزار واحد در سال 93 کاهش یافته است. |
| 2 | کاهش شدید تولید مسکن
|
کاهش بی سابقه تولید مسکن در صورتی است که جهت کاهش شکاف شدید بین عرضه و تقاضا، حداقل 1.5 میلیون مسکن باید ساخته شود. |
| 3 | بلاتکلیفی نوسازی بافت فرسوده (علی رغم خطر بالقوه زلزله)
|
طی سالهای 89، 90 و 91، سالانه بیش از 60 هزار قرارداد برای پرداخت تسهیلات نوسازی بافت فرسوده شهری از محل اعتبار بانکهای عامل منعقد شده بود، این رقم در سال 92 با کاهش 87 درصدی به کمتر از 8 هزار فقره تنزل یافته است و علی رغم برنامه ریزی دولت برای پرداخت سالانه 300 هزار فقره وام بافت فرسوده، در عمل در سال گذشته تنها 10 درصد آن محقق شده است. |
| 4 | طرح جامع مسکن
|
علاوه بر نقدهای تخصصی وفنی بسیار، کارشناسان منتقد معتقدند این طرح به نوعی تئوریزه کردن بی تحرکی و درای نگاه غیر مقاومتی است. |
| 5 | شکست سیاست وام خرید
|
به دلیل عدم اشراف سیاست گذاران بر شرایط اقتصادی خانوارهای کشور سیاست وام خرید که تمام هم و غم وزارت راه و شهرسازی بر آن متمرکز شده بود شکست خورده است به طوری که عضو هیأت مدیره بانک مسکن، با اشاره به عدم استقبال مردم از وام خرید مسکن، گفت: «استقبال از وام 80 میلیونی خرید مسکن تا الان آن چیزی که پیش‌بینی می‌کردیم نبوده و کمتر از پیش‌بینی‌ها بوده است.» |
| 6 | تعطیلی مسکن روستایی
|
در سال 92 هیچ گونه تسهیلاتی به مسکن روستایی اختصاص نیافته است و در سال 93، تنها 5 هزار فقره تسهیلات در زمینه روستایی پرداخته شده است. این مسأله منجر به تعطیلی مسکن روستایی در دو سال اخیر شده است. |
| 7 | عدم کنترل سوداگری در بخش زمین و مسکن
|
بازار زمین و مسکن به نوعی به «بهشت سوداگران» معروف شده است و وزارت راه و شهرسازی نه تنها اقدامی جهت جلوگیری از سوداگری در بخش مسکن انجام نداده است، بلکه در سال گذشته که به این منظور در مجلس طرح مالیات بر خانه های خالی و مالیات بر عایدی سرمایه مسکن در حال تصویب بود، آخوندی طی نامه ایی به لاریجانی، درخواست جلوگیری از تصویب این قانون را درخواست کرد. |
| 8 | عملکرد بسیار ضعیف در تکمیل پروژه های مسکن مهر 1 |
)علی رغم تذکر جدی رهبری جهت تکمیل مسکن مهر از 2 میلیون 300 هزار واحد، همچنان بیش از 1 میلیون و 100 هزار واحد تکمیل نشده وجود دارد که در بلاتکیلفی به سر می برد. 2)علی رغم وعده وزیر راه و شهرسازی جهت تحویل 700 هزار واحد در سال 1393 ولی متاسفانه بنا به گزارش اعلام شده از وزارت راه و شهرسازی، در هفته دولت تنها 150 هزار واحد را در سال 1393 افتتاح کرد. 3) بسیاری از متقاضیانی که واحدشان را هنوز تحویل نگرفته اند، مجبور به پرداخت اقساط مسکن مهرشان شده اند. |
| عملکرد وزارت راه و شهرسازی در بخش راه و ترابری |
||
| 1
|
افت شدید توسعه راه روستایی
در سال93 با توجه به اعلام معاون راه روستایی وزارت راه و شهرسازی، حدود 4 هزار کیلومتر هم راه روستایی آسفالت جدید احداث شد. |
درصورتی که با بررسی آمارهای موجود در 8 سال دولت قبل، به طور میانگین سالانه 5700 کیلومتر و به عبارتی در مجموع 46 هزار کیلومتر راه روستایی احداث شده است، درحالی که در سال جاری تاکنون فقط 5 هزار کیلومتر راه روستایی آسفالت شده است. |
| 2 | کاهش جذب بار و مسافر توسط ناوگان ریلی
|
عملکرد وزارت راه و شهرسازی و شرکت راه آهن از جهت جذب بار و مسافر توسط ناوگان ریلی بخصوص در دو سال اخیر با کاهش جدی همراه بوده است. |
| 3 | کاهش روند توسعه قطارهای سریع السیر و برقی
|
به عنوان مثال دو پروژه مهم در حوزه قطارهای سریع السیر و برقی، پروژه قطار سریع السیر تهران - قم - اصفهان و پروژه ی قطار برقی تهران - مشهد است روند پیشرفت آن مناسب نیست. |
| 4 | واردات غیرضروری واگن
|
علی رغم توانمندی متخصصان و شرکت های داخلی، اخیرا شرکت حمل و نقل ریلی رجاء از اقدام به امضاء تفاهم نامه خرید 550 واگن مسافری از شرکت اشتادلر سویس به مبلغ 3500 میلیارد تومان و خرید 250 دستگاه واگن دست دوم از شرکت تالکو اسپانیا به مبلغ 250 میلیارد تومان نموده اند. |
| 5 | افزایش شدید قیمت بلیط قطار
|
در حالی که به گفته مدیرعامل راه آهن، قیمت بلیط قطارهای مسافری بر حسب نرخ تورم و سالانه یکبار انجام می شود، قیمت تعدادی از بلیط قطار های مسافری در سال 1393 نسبت به سال 1392 بیش از 70 تا 195 درصد افزایش داشته است. |
تعداد واحدهای مسکونی مندرج در پروانه‌های احداث ساختمان در نقاط شهری کشور
تعداد قرارداد پرداخت تسهیلات بافت فرسوده شهری (فقره)
تسهیلات اعطا شده به مسکن روستایی(فقره)
همان طور که در نمودارها و جداول بالا مشاهده شد، وزارت راه و شهرسازی عملکرد بسیار ضعیفی در بخش مسکن و راه و ترابری داشته است، به همین دلیل نمایندگان مجلس همواره در طول یک سال گذشته در جلسات کمیسیون عمران مجلس و همچنین در صحن علنی بحث های تخصصی بسیاری در این راستا داشته اند، ولی متاسفانه این تذکرات و جلسات هم اندیشی بین مجلس و وزارت راه و شهرسازی کمکی به بهبود وضعیت مسکن و راه نکرده است، به همین دلیل این روزها طرح استیضاح وزیر راه و شهرسازی به صحن علنی مجلس رفت.
متاسفانه برخی از رسانه ها و افراد خاص سعی دارند که استیضاح را سیاسی جلوه دهند و با بزرگنمایی سیاسی بودن استیضاح، عملکرد بسیار ضعیف وزیر راه و شهرسازی را تحت پوشش قرار دهند تا با این حربه سیاسی از انجام استیضاح ممانعت کنند، ولی آمار و بررسی های فنی و تخصصی، نشان نیز این دارد که استیضاح وزیر راه و شهرسازی یکی از دقیق ترین و فنی ترین استیضاح های تاریخ مجلس شورای اسلامی بوده است.
در شرایطی که وزارت راه و شهرسازی می تواند سهم به سزایی در رونق عمرانی و اقتصادی کشور داشته باشد ولی بررسی اقدامات صورت گرفته توسط وزارت راه و شهرسازی، نشان از عملکرد بسیار ضعیف این وزارت خانه دارد، به طوری که اکثر فعالیت های مربوط به بخش راه و مسکن در وزارت راه و شهرسازی تعطیل شده و رکود بر بخش زمین و مسکن حاکم شده است و تمام هم و غم وزارتخانه در بخش مسکن بر افزایش وام خرید که معطوف شده بود نیز از سوی مردم و بانک ها مورد استقبال قرار نگرفته است و انتظار می رود که با توجه به اهمیت بخش مسکن به عنوان یک محرک اقتصادی، سیاست های اتخاد شده از سوی وزارت راه و شهرسازی در راستای بر طرف کردن معضل مسکن با حمایت از افزایش تولید، تکمیل پروژه های ناتمام مسکن مهر، جلوگیری از سوداگری مسکن، جهت همسویی با سیاست های دولت یازدهم جهت کنترل تورم و خروج غیر تورمی از رکود اقتصادی، با استیضاح وزیر راه و شهرسازی و روی کار آمدن فردی توانمند، مورد تجدید نظر جدی نظر قرار گیرد.
ابوالفضل نوروزی – کارشناس برنامه ریزی شهری