گروه جنگ نرم مشرق - امروزه تعریف درگاه‌های مختلف و متعدد برای ارتباط با مخاطبان یکی از مهم‌ترین نیازهای هر رسانه است. این اقدام، نه تنها نوعی نظرسنجی درخصوص بازخورد تولیدات و روشی برای دریافت نظرات مخاطبان دائم و موقت یک شبکه محسوب می‌­شود، بلکه با ایجاد نوعی مشارکت در مخاطبان، باعث ایجاد ارتباطی محکم‌تر میان رسانه و مخاطبان آن است. بی‌بی‌سی فارسی نیز برای ارتباط با مخاطبان خود، درگاه‌های متفاوتی را تعریف کرده است که از جمله آن­ها می‌توان به صفحات این شبکه ماهواره‌ای در شبکه‌های اجتماعی، کامنت‌گذاری در سایت، ایمیل، شماره تماس و ... اشاره کرد. اما آنچه در بی‌بی‌سی اتفاق افتاده است، طراحی یک برنامه ثابت برای بهره‌گیری از نظرات مخاطبان، توأم با هدایت این رسانه است. «نوبت شما» فرصتی است برای بینندگان این شبکه ماهواره‌ای، که با نظرات خود، مشارکتی نزدیک در تحلیل و بررسی موضوعات منتخب روز از نگاه بی‌بی‌سی داشته باشند. 50 دقیقه گپ­‌وگفت میان بینندگان بی‌بی‌سی، که 5 روز در هفته در قالب یک برنامه زنده همانند یکی از بخش‌های خبری بر روی آنتن می‌رود، فرصت ابراز عقیده و نظر را برای بینندگان این شبکه فراهم کرده است. بی‌بی‌سی نیز به نوبه خود، استفاده تبلیغی‌اش از این برنامه را به منظور نمایش وسعت جغرافیایی بینندگان فارسی زبان این شبکه و تعدد مخاطبان آن می‌کند.

اما، رویکرد این برنامه برخلاف آنچه در ظاهر از کل مجموعه بی‌بی‌سی به عنوان یک رسانه خبری با اولویت موضوعات سیاسی دریافت می‌شود، با نسبتی تقریباً 30 به ‌70، به سود موضوعات فرهنگی و اجتماعی است. این مهم از یک­سو، فرصت تمایل و انگیزه مشارکت بیشتر را به مخاطبان داده و از ‌سوی دیگر، فرصت تأثیرگذاری فرهنگی و ایجاد نارضایتی اجتماعی در مخاطبان این رسانه به ظاهر بی واسطه را فراهم می‌کند.

بی‌بی‌سی فارسی به عنوان یک رسانه‌ فارسی زبان، در تعریف مخاطبان خود غیر از ایران، جامعه فارسی‌ زبانان تاجیکستان و افغانستان را نیز گنجانده است؛ اما آنچه در بررسی آماری موضوعات برنامه به ‌دست می‌آید، این است که بیش از 70 درصد موضوعات این برنامه مرتبط با ایران بوده و کشورهای تاجیکستان و افغانستان، نه در اولویت بعدی که در حاشیه قرار دارند.

رویکرد برنامه‌های نوبت شما، قریب به اتفاق رویکرد انتقادی می‌باشد و در واقع، انتخاب موضوع و طراحی سؤالات و فضای بحث به گونه‌ای است که برنامه به ‌سمت انتقاد منفی از یک اتفاق، رویکرد، رفتار یا نگرش حرکت می­‌کند. در این حالت، نه ‌تنها مشارکت برای مخاطبان راحت‌تر و البته جذاب‌تر، بلکه القاء گفتمان و اهداف مستتر بی‌بی‌سی نیز سهل‌­تر خواهد بود.

گفتمان مورد استفاده در این برنامه نیز بر سه محور اصلی برجسته‌سازی و القاء عدم رضایت افکار عمومی از عملکرد مسئولان و نظام، دامن زدن به شکاف‌های نسلی و وارونه‌نمایی مسائل فرهنگی و اجتماعی استوار شده است. براساس یک بررسی محتوایی صورت ‌گرفته از 25 برنامه انتخابی نوبت ‌شما، گفتمان متهم‌سازی مسئولان و نظام حاکم بر جمهوری اسلامی ایران در این برنامه با درصدی حدود 73 درصد، در رتبه اول قرار دارد و این رویه با هدف زیر سؤال ‌بردن و ناکارآمد نشان ‌دادن دولت و همچنین نظام حاکم بر ایران طراحی شده است.

در‌خصوص تکنیک‌های مورد استفاده‌ در القاء گفتمان «نوبت شما» نیز در مرحله اول، به تکنیک تقابل گفتمانی می‌رسیم که می‌کوشد با درگیر کردن مخاطبان به جذابیت برنامه کمک کند. ناگفته نماند که در بهره‌گیری از تکنیک تقابل گفتمانی، تلاش می‌شود مرزبندی گفتمان خودی و غیرخودی با تعریف و هدایت خود شبکه صورت گیرد. در این حالت، هرگونه مخالفت با نظرات القائی بی‌بی‌سی و برنامه نوبت شما، به راحتی در فضای افکار مخاطبان برنامه محکوم می‌شود.

رفتار مجریان برنامه نیز از دیگر بخش‌های مهم‌ برنامه نوبت شماست؛ مجریان در برنامه نوبت شما، بخش مهمی از سیاست رسانه‌ای این برنامه را تشکیل می‌دهند. آن­ها در بیش از 75 ‌درصد برنامه‌ها وظیفه دارند رویکردی منفی و مخالف نسبت به موضوع اتخاذ شده داشته باشند و طراحی سؤالات و نحوه پرسش آن­ها نیز با مهارتی خاص در همین راستا طراحی شده است. رویکرد انتقادی منفی اتخاذ شده نیز به همان دلایل ذکر ‌شده در قسمت رویکرد برنامه صورت می‌گیرد. استفاده از ادبیات عامیانه، دیالوگ‌های کوچه بازاری، مخاطب قرار دادن تماس‌گیرندگان برنامه با نام کوچک، استفاده از ضرب‌المثل‌ها و بریده کلام‌های رایج امروزی، از دیگر تکنیک‌های استفاده شده توسط مجریان برنامه نوبت شماست. آ‌ن‌ها با استفاده از این روش مکالمه، سعی در ایجاد روابطی مبتنی بر صمیمیت و همدلی با مخاطبان عام دارند و این مهم، جذب مخاطب و پذیرش نظرات این برنامه از سوی مخاطب را با درصد قابل توجهی افزایش داده است.

در کنار ویژگی‌های ذکر ‌شده در این برنامه، اعم از گفتمان، تکنیک و رویکرد، مرحله اجرا با کاستی‌هایی روبه‌روست که هر از چند گاهی خود را نشان می‌دهد. به عنوان مثال، شواهد به دست ‌آمده از برنامه نوبت شما در طول دوره پخش نشان می‌دهد که دست‌کم در برخی از برنامه‌ها با موضوع سیاسی، به منظور کنترل و هدایت دقیق‌تر موضوع و نتیجه‌گیری در ذهن مخاطب، برخی تماس­ گیرندگان و مکالمات صورت ‌گرفته، صوری و از پیش تعیین شده هستند. این مسئله با نمونه‌های قابل ملاحظه‌ای از اشتباهات صورت گرفته در این برنامه زنده، از قبیل آنکه دو تماس ‌گیرنده تلفنی از دو کشور متفاوت، به ‌اشتباه در بیان نظر خود عیناً یک نظر را با جزئیات کاملاً یکسان بیان کرده‌اند (گویی دو شخص متفاوت یک متن مشترک را خوانده‌اند)، شاهدی بر هدایت مستقیم نظرات مخاطبان و تماس‌گیرنده‌‌ها است و به ‌نوعی، نظرات مکتوب ارسال شده به برنامه را نیز زیر سؤال می‌برد. ناگفته نماند که مسئولان و تصمیم‌گیران بی‌بی‌سی فارسی بعد از مدتی بی­‌توجهی و عدم واکنش به این اتفاق که بازخورد گسترده‌ای در فضای مجازی پیدا کرده بود، در نهایت باعث تغییر دو تن از مجریان این برنامه شدند.

در کنار این اتفاق، تجربه برخی تماس ­گیرنده‌ها با برنامه نوبت شما که اتفاقاً به قصد اعلام نظر مخالف با خطوط القائی برنامه صورت گرفته است، نشان می‌دهد که تماس‌گیرنده‌ها طی روندی طولانی و با معطلی قبل از قرارگیری بر روی آنتن زنده، مجبور به پاسخگویی به برخی سؤالات شفاهی به قصد تفتیش عقاید می‌شوند و نظرات و عقاید مخالف و مشکوک هیچ‌گاه فرصت اعلام نظر در برنامه زنده را نخواهند داشت. این در حالی است که، در برخی برنامه‌ها تماس‌های تلفنی پخش‌ شده با نظراتی کاملاً مخالف با خطوط موردنظر بی‌بی‌سی، این مسئله را به ذهن متبادر می‌کند که نظرات مخالف با درصد بسیار بالایی به شکل صوری تهیه و پخش می‌شوند تا مخالفت‌ها به شکلی هدایت‌ شده و غیر تأثیرگذار و فقط به‌ منظور القاء بی‌طرفی و صحت هویت تماس‌گیرنده‌ها ارائه شوند.

در نهایت، می‌توان گفت که نوبت شما یکی از برنامه‌های پرمخاطب بی‌بی‌سی فارسی بوده که از طریق ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با مخاطب، سعی دارد ضمن پیگیری اهداف کلی این شبکه از قبیل القاء ناامیدی در جامعه ایران به‌ خصوص جوانان، دامن‌ زدن به اختلافات مذهبی، شبهه‌ افکنی در افکار عمومی، ملاک قرار دادن روشنفکری به‌ جای ارزش‌های دینی، ارائه تعریفی اشتباه از آزادی و ...، در عین‌حال که چهره‌ای پرمخاطب، مخاطب‌­محور و آزاداندیش از بی‌بی‌سی ارائه می‌دهد، اهداف اجتماعی و فرهنگی و یا سیاسی این شبکه را در عرصه عملیات روانی در رسانه دنبال کند.

منبع: سینما رسانه