به گزارش مشرق، پس از حمله رژیم صهیونیستی به کشتی مرمره در آب‌های آزاد مدیترانه در ماه می سال 2010 و کشته شدن 9 ترکیه‌ای، سطح روابط دیپلماسی میان رژیم صهیونیستی و ترکیه کاهش پیدا کرد. از سال 2010 همواره ترکیه سه شرط عذرخواهی، پرداخت غرامت به قربانیان و پایان محاصره غزه از سوی رژیم صهیونیستی را برای بازگشت روابط به گذشته مطرح می‌کرد. در سال 93 پیش از آغاز جنگ 51 روزه، نتانیاهو تلویحاً از ترکیه عذرخواهی نمود. همچنین رسانه‌های ترکیه‌ای از آغاز گفتگوها با رژیم صهیونیستی خبر دادند اما با آغاز حمله به غزه روابط بدون تغییر باقی ماند. البته باید این نکته توجه شود که حتی طی این دوران روابط اقتصادی و تجاری نه‌تنها کاهش پیدا نکرد بلکه افزایش هم داشته است.[1]
باری دیگر رسانه‌ها و شخصیت‌های ترک و صهیونیست از توافق و نزدیکی این دو بازیگر منطقه‌ای سخن میگویند. اولین اظهارنظر در خصوص بهبود روابط از سوی اردوغان مطرح شد. رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در گفتگو با خبرنگاران از احتمال عادی‌سازی روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی خبر داد و گفت: عادی‌سازی روابط ترکیه و اسرائیل برای منطقه مفید خواهد بود. همچنین روزنامه ملیت چاپ ترکیه نیز نوشت که مقامات وزارت امور خارجه ترکیه اخبار منتشرشده درباره دیدار معاون وزیر امور خارجه ترکیه با نماینده نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی را تأیید کردند.[2] رسانه‌های رژیم صهیونیستی هم با اعلام برگزاری یک نشست محرمانه بین رئیس موساد و معاون وزیر خارجه ترکیه در سوئیس از تفاهم اولیه دو طرف خبر دادند. رسانه‌ها از این تفاهم به‌عنوان تحولی تاریخی در روابط آنکارا و تل‌آویو نام بردند.[3] ما در این نوشتار به بررسی پیامدها و چرایی نزدیکی ترکیه و رژیم صهیونیستی در این برهه از زمان خواهیم پرداخت.
1. تکمیل ائتلاف راهبردی و خصمانه علیه جمهوری اسلامی و گروه‌های مقاومت
طی ماه‌های اخیر ما شاهد تغییر موازنه‌ی منطقه‌ای در سوریه به‌واسطه‌ی تشکیل ائتلاف چهارگانه متشکل از ایران، روسیه، عراق و سوریه هستیم. ترکیه و عربستان سعودی را می‌توان اصلی‌ترین بازیگرانی دانست که از این تغییر موازنه‌ی منطقه‌ای احساس رضایت نداشتند. با افزایش تنش‌های میان ترکیه و روس‌ها پس از ساقط شدن سوخو 24 روسیه در شمال سوریه و تهدیدهای پوتین در حوزه انرژی و اقتصاد علیه ترکیه، اردوغان بیش‌ازپیش به تصمیم برای پیوستن به ائتلاف ضد محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران مصمم شد. همچنین نزدیکی راهبردی عربستان با رژیم صهیونیستی طی ماه‌های گذشته اردوغان را دچار ترس نموده است؛ زیرا این نزدیکی و تقویت جبهه عربی- عبری می‌تواند توازن منطقه‌ای را به ضرر ترکیه تشدید نماید. به نظر می‌رسد ترکیه سعی دارد با رساندن روابط خود با رژیم صهیونیستی به سطح راهبردی، ضمن سهیم کردن خود در ائتلاف عربی- عبری، نقش منطقه‌ای خود را بر ضد محور چهارگانه جمهوری اسلامی در کنار روسیه، عراق و سوریه تقویت نماید.
به‌طور خلاصه می‌توان تحولی تاریخی میان روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی و رسیدن ارتباط به سطح راهبردی شاهد بود. تحولی که دو سرمنشأ می‌توان برای آن پیدا نمود. یک سرمنشأ، رژیم صهیونیستی است که به دنبال آن است با بهره‌برداری از شرایط جنگ نیابتی در منطقه، جبهه رقیبان و مخالفان جمهوری اسلامی را به یک ائتلاف هماهنگ راهبردی ِخصمانه و عملیاتی تبدیل کند. این ائتلاف با پیوستن ترکیه در کنار هم‌پیمانی سعودی‌ها و رژیم صهیونیستی تکمیل خواهد شد. سرمنشأ دوم این تحول ترس ترکیه از تغییر معادلات منطقه‌ای و نزدیکی اعراب به رژیم صهیونیستی در کنار قدرت گرفتن محور مقاومت و جمهوری اسلامی است. رسیدن روابط ترکیه با رژیم صهیونیستی به سطح راهبردی، جبهه‌بندی منطقه‌ای علیه محور مقاومت و ایران را تشدید خواهد کرد.
این اتفاق بزرگ‌ترین دستاورد رژیم صهیونیستی از تحولات منطقه‌ای خواهد بود. رژیم صهیونیستی با بهره‌گیری از معرفی ایران به‌عنوان یک تهدید منطقه‌ای، به دنبال یک ائتلاف فراگیر عربی-ترکی- عبری در مقابل محور مقاومت است. رژیم صهیونیستی در صورت موفقیت در این امر، ضمن به حاشیه راندن مسئله فلسطین، اصلی‌ترین دشمن خود یعنی ایران اسلامی را در منطقه دچار انزوا و درگیر در جنگ‌های نیابتی خواهد نمود.
سخنان اسحاق هرتزوگ رئیس حزب اتحاد صهیونیست نشان می‌دهد که این روابط تا چه میزان برای رژیم صهیونیستی دارای اهمیت راهبردی است. به نوشته روزنامه صهیونیستی «جروزالم پست»، هرتزوگ معتقد است اقدام برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک بین آنکارا و تل‌آویو اقدامی دیرهنگام بوده است، اگر دو سال پیش به چنین توافقی رخ می‌داد، بیشتر از اکنون رژیم صهیونیستی از آن بهره‌مند می‌شد و درهرصورت، روابط بین تل‌آویو و آنکارا باید در همه زمینه‌ها تقویت شود.[4] همچنین جان کری نیز در گفتگویی با هافینگتون پست می‌گوید به باور او ایجاد یک نظم امنیت جدید منطقه‌ای برای مهار ایران آغازشده است و با ایجاد معماری امنیتی جدیدی برای منطقه، اسرائیل و کشورهای عربی عملاً هدف مشترکی دارند و آن اینکه نوعی مانع در مقابل اقدامات ایران داشته باشند.[5] به نظر می‌رسد این طرح جدید معماری امنیتی ضد ایرانی، با پیوستن ترکیه به آن تکمیل خواهد شد.
2. ترکیه مسیری برای آتش بلندمدت در غزه
بسیاری از تحلیل گران معتقدند، ترکیه به دنبال بازیابی نقش میانجی‌گری خود میان گروه‌های فلسطینی و رژیم صهیونیستی است. ترکیه برای افزایش نقش بازیگری خود در منطقه و فلسطین، بارها سعی کرده است نقش میانجی را در بحران‌ها بازی نماید. همان‌گونه که گفته شد، یکی از شرایط آنکارا برای بازگشت روابط خود با رژیم صهیونیستی پس از اتفاق کشتی مرمره، پایان محاصره‌ی غزه است. با افزایش سطح روابط میان رژیم صهیونیستی و ترکیه این احتمال می‌رود که ترکیه به حماس تأکید نماید آتش‌بس بلندمدت را در مقابل رفع محاصره‌ی غزه بپذیرد. طبق گزارش کانال 10 تلویزیون اسرائیل، نشستی محرمانه بین رئیس سازمان (جاسوسی) موساد و وزیر خارجه ترکیه در سوئیس برگزار شده که نتیجه این نشست دستیابی به برخی تفاهم‌های اولیه بوده است. آنکارا موافقت کرده است فعالیت‌های حماس در خاک ترکیه محدود و همچنین صالح العاروی از اعضای این جنبش از ورود به خاک ترکیه منع شود.[6]
این گمانه‌زنی‌ها واکنش رهبران حماس را به دنبال داشته است به‌طوری‌که محمود الزهار از اعضای ارشد حماس به برخی اخبار رسانه‌ای درباره تقویت روابط آنکارا-تل‌آویو و تعهد ترکیه به محدود کردن فعالیت حماس در کشورش واکنش نشان داد و ضمن اشاره به اینکه هیچ‌گاه روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی قطع نشده است اعلام نمود: هنوز مسئله کاملاً مشخص نیست تا زمانی که موضع رسمی ترکیه در این خصوص اعلام شود، آنچه تاکنون اعلام شده از منابع غیر معتبر بوده و نمی‌توان به آن استناد کرد.[7] یکی دیگر از واکنش‌های حماس به این‌گونه اخبار که نشان‌دهنده اهمیت موضوع است، سفر خالد مشعل به ترکیه است. پس‌ازاین سفر یک مقام حماس از هیئت همراه مشعل تأکید کرد: مهم‌ترین هدف این سفر اعلام این موضع است که جنبش حماس مخالف هرگونه تقویت روابط با اشغالگران صهیونیست است و ملت فلسطین در غزه حاضر است گرسنگی و محاصره را بیشتر از این تحمل کند، اما توافقی به زیان آرمان فلسطین صورت نگیرد. این رهبر حماس تأکید کرد که ترکیه هیچ‌گونه محدودیتی برای سفر رهبران حماس ازجمله صالح العاروری عضو دفتر سیاسی این جنبش وضع نکرده است. [8]
رژیم صهیونیستی به‌خوبی می‌داند یکی از راه‌های فشار بر حماس برای تغییر روش این گروه از مقاومت به آتش‌بس بلندمدت در غزه، اردوغان و ترکیه اخوانی است. با توجه به تحلیل‌های بالا می‌توان این گمانه‌زنی را داشت که ترکیه به‌منظور رساندن روابط خود با رژیم صهیونیستی به سطح راهبردی، بر حماس فشار وارد نماید تا برخی شروط صهیونیست‌ها را بپذیرد. آنکارا درصورتی‌که موفق به سرانجام رساندن صلح میان حماس و رژیم صهیونیستی شود، همواره به‌عنوان بازیگر واسطه‌ی صلح و گفتگو در فلسطین شناخته خواهد شد و می‌تواند فرصتی بزرگ برای امتیاز گیری از رژیم صهیونیستی و قدرت‌های جهانی کسب نماید.
3. نزدیکی رژیم صهیونیستی به یونان و قبرس
در سال 1974 با ورود ارتش ترکیه به بخش شمالی قبرس (ترک‌نشین) عملاً کشور قبرس به دو بخش ترک‌نشین (شمالی) و یونانی نشین (جنوبی) تقسیم شد. قبرس جنوبی و یونانی نشین توسط سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته می‌شود و عضو اتحادیه اروپاست ولی بخش شمالی جزیره قبرس فقط توسط کشور ترکیه به‌عنوان یک کشور مستقل به رسمیت شناخته می‌شود.[9] قبرس با ترکیه همواره به دلیل اختلافات مرزی، میدان‌های گازی و حمایت ترکیه از قبرس شمالی روابط سردی تجربه کرده است. از سال 1974 تاکنون تمام تلاش‌های سازمان ملل متحد و دیگر جوامع بین‌المللی برای حل مسئله قبرس و وحدت مجدد دو بخش این کشور که یکی از دلایل اصلی اختلافات آتن و آنکارا است، نتیجه‌ای در برنداشت و آتن، آنکارا را به کارشکنی در حل این مسئله متهم می‌کند.
طی دو سال گذشته با نزدیکی رژیم صهیونیستی به قبرس و یونان و افزایش همکاری‌ها حول میدان‌های گازی میان این سه بازیگر در دریای مدیترانه، ترکیه احساس خطر نموده است. ترکیه به دنبال آن است با افزایش سطح روابط خود با رژیم صهیونیستی مانع افزایش قدرت قبرس و یونان شود. با پیدایش میدان‌های گازی جدید در آب‌های مدیترانه، رژیم صهیونیستی به دنبال طرحی بلندمدت به‌منظور صادرات گاز به اروپا و همچنین به دست گرفتن مدیریت میدان‌های گازی دریای مدیترانه است. نتانیاهو در سال 2015 با سفری به قبرس، توجه ترکیه را جلب نمود. به گزارش رادیو رژیم صهیونیستی، مهم‌ترین هدف سفر نتانیاهو به این کشور بررسی امکان همکاری با قبرس در زمینه بهره‌برداری از حوزه‌های گازی در آب‌های دریای مدیترانه بود. رژیم صهیونیستی اخیراً به بهره‌برداری از حوزه‌های گازی کشف‌شده پرداخته و امکان همکاری با قبرس را نیز در حوزه گازی بررسی کرده است. همچنین همکاری در سایر امور تجاری نیز بین رژیم صهیونیستی و قبرس در این سفر مطرح شده است. بر اساس توافقات صورت گرفته بین رژیم صهیونیستی و قبرس قرار است رژیم صهیونیستی گاز خود را به‌وسیله خط لوله از طریق قبرس به یونان و سپس به اروپا صادر کند.[10]
از دیگر موضوعاتی که ترکیه را مجاب به نزدیکی به رژیم صهیونیستی نموده است، اختلافات آنکارا با یونان حول موضوع قبرس و جزیره‌های ادعایی ترکیه است. روابط نظامی بین رژیم صهیونیستی و یونان نیز دقیقاً بعد از تیرگی روابط تل‌آویو و آنکارا در سال 2010 تقویت شد و دو طرف طی چند سال گذشته چند رزمایش مشترک نظامی نیز برگزار کرده‌اند. حتی دو طرف در ماه جولای پس از سفر وزیر دفاع یونان به تل‌آویو و دیدار با موشه یعلون وزیر دفاع رژیم صهیونیستی موافقت‌نامه همکاری نظامی و آموزش نیرو امضا کردند که به گفته وزیر دفاع اسرائیل تل‌آویو تاکنون فقط با آمریکا چنین توافقی را امضا کرده است.[11] همچنین دفتر نتانیاهو خبر داده است با آغاز سال 2016، نتانیاهو و سیپراس نخست‌وزیر یونان با رئیس‌جمهوری قبرس دیدار سه‌جانبه در قبرس خواهند داشت.[12]
با مروری بر روابط یونان، قبرس و رژیم صهیونیستی می‌توان به‌روشنی تلاش تل‌آویو برای تسلط بر دریای مدیترانه و میدان‌های گازی آن حول مثلـث قبرس، یونان و سرزمین‌های اشغالی را مشاهده نمود. این تلاش از سوی رژیم صهیونیستی، آنکارا را بسیار نگران نموده است. آنکارا سعی دارد با رساندن روابط خود با رژیم صهیونیستی به سطح راهبردی مانع تشکیل ائتلافی سه‌گانه میان قبرس، یونان و رژیم صهیونیستی شود.
جمع‌بندی:
می‌توان تکمیل ائتلاف راهبردی و خصمانه علیه جمهوری اسلامی و محور مقاومت از سوی رژیم صهیونیستی را مهم‌ترین پیامد افزایش روابط آنکارا و تل‌آویو تا سطح راهبردی دانست. تلاش آنکارا برای مانع‌شدن تقویت روابط رژیم صهیونیستی با یونان و قبرس، از دست ندادن فرصت ژئوپلیتیکی صدور گاز به اروپا و همچنین تعدیل قدرت کشورهایی چون عربستان پس از نزدیکی با رژیم صهیونیستی از دیگر دلایل نزدیکی ترکیه به تل‌آویو است. افزایش فشارها بر حماس و گروه‌های مقاومت غزه برای پذیرش صلح بلندمدت در مقابل رفع محاصره غزه براثر نزدیکی روابط ترکیه به رژیم صهیونیستی، فرصتی جدید برای ترمیم روابط گروه‌های مقاومت بالأخص حماس با جمهوری اسلامی و حزب‌الله فراهم می‌نمایند.
پی نوشت:
[1] http://goo.gl/Eloyl6
[2] http://www.qodsna.com/NewsPage.aspx?newsid=59197
[3] http://bit.ly/1JiD7fF
[4] http://goo.gl/RZV2Lr
[5] http://tabyincenter.ir/index.php/menu-examples/child-items/راهبرد-منطقه‌ای-آمریکا-پس-از-برجام
[6] http://bit.ly/1YrQ5P1
[7] http://fna.ir/3Z93OF
[8] http://goo.gl/PYPO4s
[9] http://www.irna.ir/fa/News/81761629/
[10] http://mfa.gov.il/MFAFA/InternationalRelations/EU/Pages/20150729-Netanyahu-Cyprus.aspx
[11] http://tabyincenter.ir/index.php/menu-examples/child-items-6/دلایل-چرخش-یونان-به-سمت-رژیم-صهیونیستی
[12] http://fna.ir/MJEMW4
محمدمحسن فایضی/ کارشناس مسائل منطقه