هرچند یک سر رشته خانه به دوشی نمایشگاه با ارشاد بود، اما با وجود تمام تلاش‌ها در سال‌های اخیر، مکان مناسبی که بتواند گنجایش این حجم جمعیت را داشته باشد و در کنار آن، زیرساخت‌های مناسب در قد و قامت یک نمایشگاه کتاب را داشته باشد، وجود نداشت، تا اینکه شهرداری تهران از گزینه «شهر آفتاب» پرده برداشت. گزینه‌ای که با طرح آن، اظهار نظرهای متفاوتی که عموماً منفی بود، نسبت به این اقدام اعلام شد. از ناشران که دل‌نگران میزان فروش کتاب‌های خود هستند، تا مخاطبان عام که بحث رفت‌و آمد به شهر آفتاب برای آنها دغدغه اصلی را تشکیل می‌داد، اما پیشنهاد آقای شهردار چه ویژگی‌هایی دارد؟
«شهر آفتاب» چه ویژگی‌هایی دارد؟
روز گذشته تور بازدیدی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری تهران به منظور در جریان قرار گرفتن خبرنگاران از مراحل ساخت و ساز شهر آفتاب برگزار شد. در این بازدید مطرح شد که سال 1379 شورای اسلامی شهر تهران مصوبه‌ای تعیین کرد که براساس آن شهرداری تهران ملزم به تهیه طرح انتقال نمایشگاه بین‌المللی فعلی تهران شد. در سال 84 خرید 138 هکتار از اراضی شهر آفتاب توسط شهرداری تهران از آستان حرم حضرت امام(ره) به‌منظور احداث نمایشگاه بین المللی خریداری شد. شورای اسلامی شهر تهران در همان سال مصوبه‌ای در خصوص صدور مجوز انجام و تکمیل مطالعات و همچنین اجرای نمایشگاه بین‌المللی جدید تهران به شهرداری در اراضی شهر آفتاب را با هماهنگی مسئولان آستان حرم مطهر و از طریق سازمان سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهر تهران تعیین کرد.
در نیمه اول سال 85 نیز انجام مطالعات طرح نمایشگاه توسط مهندسان مشاور داخلی با مشاور خارجی «جی.ام.پی.» آلمان و تصویب طرح نمایشگاه جدید توسط شورای شهر صورت گرفت. در نهایت در نیمه دوم سال 85 کلنگ ساختمان نمایشگاه در شهر آفتاب زده شد و در سال 90 عملیات اجرایی در سایت نمایشگاه شهر آفتاب آغاز شد. بخشی از زمین نمایشگاه شهر آفتاب با 160 هکتار وسعت در یک شهرک دایره‌ای با مرکزیت مرقد مطهر قرار دارد که زمین‌های توسعه‌ای آن 200 هکتار است. امتداد خط یک متروی تهران از مجاور سایت نمایشگاه عبور می‌کند و یک ایستگاه اختصاصی به نام شهر آفتاب دارد.
چهار پارکینگ در چهار ضلع با ظرفیت حدود هفت هزار واحد در نمایشگاه تعبیه شده است. محدوده نمایشگاه دارای یک محور اصلی به‌نام چهار باغ است که یک‌ونیم کیلومتر طول و 90 متر عرض دارد و همه دسترسی پیاده و سواره به بخش‌های اصلی نمایشگاه از این طریق تأمین می‌شود. در مرکز این پروژه، میدان مرکزی به قطر 200 متر واقع شده که در حقیقت قلب مجموعه است که جمعیت حاضر در نمایشگاه کتاب از این مسیر در بخش‌های دیگر توزیع می‌شوند.
بعد از میدان مرکزی، سالن ملل معروف به سالن 100 ستون واقع شده که ستون‌های 16 متری در داخل آن طراحی شده است. این سالن در بخش نمایشگاهی در شمال سایت قرار دارد که بدنه و ستون‌های آن از جنس بتن و شیشه ساخته شده است. این ساختمان در واقع هال اصلی ورودی مجمواه است که با الهام از تالار تاریخی صد ستون پرسپولیس طراحی شده است. مخاطبان در هنگام بازدید از نمایشگاه کتاب تهران ابتدا وارد این سالن می‌شود و این نقطه ورود آنها به نمایشگاه خواهد بود.
سالن‌های سه‌قلو
پشت سالن ملل، سه سالن دیگر معروف به سالن‌های سه‌قلو واقع شده که مسیر اصلی مخاطبان به نمایشگاه را شکل می‌دهد. این سالن‌ها به شکل u طراحی شده‌اند و دارای 30 متر ارتفاع و 80 متر دهنه هستند که از این جهت می‌توانند در سیستم تهویه هوا به خوبی عمل کنند.
همچنین چهار قطعه زمین هم در اطراف ساختمان‌های اصلی برای سالن‌های موقت در نظر گرفته شده است. به گفته ترک‌آبادی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری شهر تهران، برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران در این پروژه نیازمند فضایی به وسعت 120 تا 125 هزار متر مربع هستیم که تاکنون 50 هزار متر مربع آن آماده شده و مسقف است و 65 هزار متر مربع دیگر آن فضای موقت است. فضای مسقف در پروژه شهر آفتاب برای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران از فضایی که به این صورت در مصلی امام(ره) در نظر گرفته شده، بیشتر است.
وی همچنین در ادامه سخنان خود از برنامه‌ریزی برای تکمیل فضای موقت و تبدیل آن به فضای مسقف خبر داد و گفت: امیدواریم این کار انجام شود تا دیگر نیازی به فضای موقت نداشته باشیم.
دومین فضای سبز؛ گودال باغچه
فضای سبز دیگری که برای پروژه شهر آفتاب در نظر گرفته شده، گودال باغچه نام دارد که در بین سالن‌های نمایشگاه واقع شده است. این محور به عنوان یک مسیر فرعی تردد، بازدیدکنندگان را درون بخش نمایشگاهی هدایت می‌کند و با اتصال به دو ورودی فرعی شرقی و غربی، امکان جابجایی افراد را بین بخش‌های اصلی نمایشگاه (سالن‌ها) فراهم می‌سازد.
یک شهر صنعتی در تونل زیرزمینی
اما یکی از بخش‌های مهم این پروژه، بخش تأسیسات و ساختمان‌های خدماتی است که در یک تونل راه‌اندازی شده است. این بخش نیاز نمایشگاه را در بخش‌های خدمات جنبی و تأسیسات رفع می‌کند که شامل موتورخانه‌های اصلی و فرعی، پست‌های برق، ایستگاه تقلیل فشار گاز، منابع آب و... است. این تونل‌ها نیاز هر 15 سالن نمایشگاهی را رفع می‌کنند و در واقع یک شهر صنعتی به شمار می‌آیند.
برای تردد راحت بازدیدکنندگان در داخل نمایشگاه نیز آسانسور و پله‌های برقی در نظر گرفته شده است. اما با وجود تمام این موارد، یکی از دغدغه‌های اصلی تمامی مخاطبان نمایشگاه کتاب در منزل جدید، شیوه رفت‌و آمد و امکاناتی است که برای حمل و نقل این حجم از مخاطبان در نظر گرفته شده است.
راه‌های در نظر گرفته شده برای رسیدن به «شهر آفتاب»
یکی از راه‌های اصلی برای رسیدن به شهر آفتاب، خط مترو این پروژه است که پیش‌بینی می‌شود بیشترین حجم از بازدیدکنندگان را جابجا کند. این خط که در امتداد خط یک مترو تهران راه‌اندازی می‌شود، قرار است هر پنج دقیقه یک‌بار مسافران را جابجا کند. علاوه بر این، خط مترو بهشت زهرا(س)، دانشگاه شاهد و کهریزک نیز برای این منظور در نظر گرفته شده است، اما با توجه به دور بودن این ایستگاه‌ها به شهر آفتاب، بعید به نظر می‌رسد که از استقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شود. شهرداری تهران همچنین قول مساعد داده است که تمامی امکانات رفاهی برای بازدیدکنندگان را فراهم کند که از جمله این موارد، در نظر گرفتن ایستگاه‌های اتوبوس و تاکسی از میادین اصلی شهر به سمت محل برگزاری نمایشگاه کتاب تهران است.
هرچند به نظر می‌رسد که نفس انتقال نمایشگاه از مکانی استیجاری که کاربردی غیر از برگزاری نمایشگاه برای آن در نظر گرفته شده به جایی که ساز و کار نمایشگاهی دارد، مثبت و مبارک است، اما هنوز پرسش‌هایی وجود دارد که گذر زمان پاسخگوی آنها خواهد بود؛ از جمله اینکه آیا شهرداری می‌تواند در زمان باقی‌مانده، با توجه به حجم کارهای بر زمین مانده مانند آماده نبودن سالن‌ها، نبود فضای سبز و امکانات رفاهی و... به قول خود عمل کرده و فضایی متناسب با نمایشگاه کتاب- چنانکه وعده داده است- و در شأن جمهوری اسلامی ایران فراهم کند؟
متأسفانه در طول سال‌های اخیر بودند و هستند پروژه‌های عمرانی متعددی که ظرف زمان اندک ساخته شده‌اند، اما کم‌کم روی دیگر سکه نیز خود را نشان داده است. پروژه‌هایی که علی‌رغم صرف هزینه‌های بسیار و نیروی انسانی کافی، با مشکلات جدی همراه هستند که یکی از دلایل آن را شاید بتوان ضیق وقت یاد کرد. حال پرسش اینجاست که چه تضمینی برای عدم بروز چنین مشکلاتی در خانه جدید نمایشگاه کتاب وجود دارد؛ مشکلاتی که چندین‌بار در مصلی تهران نیز رخ نمود. هرچند در نشست خبری‌ای که بدین منظور در روز گذشته برگزار شد، از سرعت عمل شهرداری در به ثمر رساندن پروژه‌هایی مانند بوستان یاس سخن به میان آمد، اما آیا می‌توان «شهر آفتاب» و «نمایشگاه کتاب» را- با وجود بازدیدکنندگان میلیونی در طول 10 روز- با چنین پروژه‌هایی مقایسه کرد؟
باید دید که آقای شهردار با وجود کاستی‌های موجود در شهر آفتاب در زمان باقی‌مانده چگونه می‌تواند این پروژه را با «بهترین امکانات» به «نمایشگاه کتاب» برساند.