گروه بین‌الملل مشرق - در یک پایگاه ارتش عراق، چند مایل دورتر از خط مقدم، سرلشکر «نجیم الجبوری» در حال تشریح پیشروی نیروهایش در عملیات آزادسازی موصل، دومین شهر بزرگ عراق از دست داعش، آرام و مطمئن به نظر می‌رسد.
در 24 مارچ، دولت عراق شروع عملیاتی را اعلام کرد که مردم عراق مدت‌ها منتظر آن بودند. سربازان ارتش عراق سوار بر خودروهای زرهی آمریکایی و مسلح به تسلیحات آمریکایی به همراه مشاوران آمریکایی اکنون در پایگاه شهر مخمور (واقع در 100 کیلومتری جنوب شهر اربیل، مرکز اقلیم خودگردان کردستان) مستقر هستند. پایگاهی که در ماه ژانویه برای آماده‌سازی مقدماتی عملیات بزرگ ساخته شد. سرلشکر الجبوری فرمانده عملیات می گوید که نیروهایش تقریبا مرحله نخست را به انجام رسانده‌اند: «خدا را شکر که اهداف نیروهای ما محقق شده است.»
سرلشکر نجیم الجبوری
گرچه لحن سرلشکر عراقی مطمئن به نظر می‌رسد، ولی مصاحبه‌های میدانی با نیروهای عملیاتی آشکار می‌کند که پیشرفت‌های مختصری صورت گرفته است. در عوض، میدان نبرد پر است از «بی‌کفایتی»، عدم اعتماد از سوی جمعیت محلی و انشقاق میان نیروهای مختلف عمل می کنند، که روی هم باعث کندی بیش از حد عملیات شده‌اند.
«میسر حسن»، سرباز سابق ارتش عراق که روستایش هفته پیش توسط ارتش آزاد شد، نظری کاملا مخالف سرلشکر عراقی دارد:
« آن چه من این‌جا می‌بینم، آماتورها هستند. آزادسازی روستای ما که سرجمع هزار متر مربع وسعت داشت، سه روز طول کشید.»
در واقع، آهنگ عملیات بسیار کند است. 5 روز پس از اعلام شروع حمله توسط دولت، نیروهای عراقی کم‌تر از 10 روستا را آزاد کرده‌اند، آن هم روستاهایی که عمدتا از قبل از نیروهای داعش خالی شده بود.
این می‌تواند محصول تاکتیک‌های اشتباه باشد. الجبوری به صراحت گفته است که انتظار دارد که مردم عادی در جریان عملیات ارتش به طور خودجوش هسته‌های شبه‌نظامی مقاومت ایجاد کنند: «ما امیدواریم که وقتی به روستاها نزدیک می‌شویم، در آن‌ها شاهد خیزش (مردمی) باشیم.»
لیکن میان ساکنان روستاهای اطراف موصل و نیروهای عملیات آزادسازی اعتماد چندانی وجود ندارد. وقتی داعش به سمت موصل و مناطق اطراف آن حرکت کرد (ژوئن 2014)، هزاران سرباز عراقی به راحتی فرار را برقرار ترجیح دادند و از آن بدتر تسلیحات و خودروهای آمریکایی خود را برای داعشی‌ها به جا گذاشتند.
عامل دیگر در کندی پیشرفت، اختلافات اساسی میان نیروهای ارتش عراق و پیشمرگه‌های کرد است. نیروهای پیشمرگه نسبت به ارتش عراق تجربه و مهارت بسیار بیشتری در جنگ با داعش دارند، چرا که آن‌ها ماه‌هاست (بعد از بیرون راندن داعش از مخمور)، در حال نبرد با این گروه هستند.
حال نیروهای ارتش عراق در روند پیشروی‌های خود، از پیشمرگه‌ها استفاده نمی‌کنند. «احمد انور»، افسر مطبوعاتی یک پایگاه نیروهای پیشمرگه، چند صد متر دورتر از پایگاه نیروهای الجبوری می‌گوید: «لازم است که که پیشمرگه‌ها به ارتش عراق کمک کنند، ولی ما منتظر دستور رهبرانمان هستیم. پیشمرگه‌ها اعتراض دارند که آمریکایی‌ها سلاح‌های بهتری به نیروهای ارتش عراق داده‌اند.»
البته اگر هم این ادعای پیشمرگه‌ها درست باشد، یک دلیل کاملا منطقی دارد. »کریس هارمر»، تحلیل‌گر ارشد موسسه مطالعات جنگ در واشینگتن، بر این عقیده است که قطعا آمریکا در اختصاص سلاح و تجهیزات همچنان دولت فدرال عراق را در اولویت قرار می‌دهد، چرا که «فارغ از هر خوش‌بینی یا بدبینی، توهم یا واقع‌نگری، عراق یک دولت ملی یکپارچه محسوب می‌شود.» به نظر او، مسؤولیت دادن به پیشمرگه‌ها نوعی اذعان به این مطلب است که اقلیم کردستان عملا یک دولت مستقل است.
اما احتمال بالاگرفتن اختلافات میان کردهای عراقی و عرب‌های عراقی در این نبرد دشوار پیچیده متاسفانه بالاست. برای مثال، مخمور یک ناحیه مورد مناقشه از سوی دولت عراق و حکومت منطقه‌ای اقلیم کردستان، مستقر در اربیل است. کردها از مسلح شدن اهالی منطقه (که عمدتا عرب های سنی هستند) بیمناک هستند.
حدود 2000 عرب سنی که در مرحله اول عملیات موصل مجبور به ترک محل سکونت خود شده‌اند. در یک مرکز جوانان تحت مراقبت پیشمرگه‌ها قرار دارند. مردان را در یک چادر جداگانه نگهداری می‌کنند و پیشمرگه‌ها برای دریافت غذا و استفاده از توالت دو تا دو تا به آن‌ها اجازه خروج از چادرها را می‌دهند.
یکی از نگهبانان پیشمرگه می‌گوید: «این کار برای امنیت ضروری است. ما تلفن‌های همراه آن ها را گرفتیم.»
مردان عرب سنی توسط افسران امنیتی کرد سوال و جواب می‌شوند، چرا که بیم آن می‌روند بین این جمعیت نیروهای وابسته به داعش یا ستون پنجم حضور داشته باشند.
«خیزش» مورد نظر الجبوری اگر قرار است اتفاق بیافتد، باید مورد حمایت سنی‌های محلی باشد که اکنون تحت مراقبت شدید کردها هستند. رهبران قبیله‌ای می‌گویند که مشتاقند نقشی در نبرد علیه داعش داشته باشند و به بازپس‌گیری روستاهایشان یاری برسانند، ولی گلایه دارند که به حاشیه رانده شده‌اند و از سلاح و حمایت کافی برخوردار نیستند.
«حسن سبعاوی»، عضو شورای استان نینوا، که عمدتا تحت کنترل داعش است، می‌گوید: «قبایل سنی باید در این عملیات شریک باشند. یا دست کم باید درها را به روی این جوانان گشود چرا که آن‌ها جنگجویان تاثیرگذاری علیه داعش خواهند بود.»
گر چه به هر حال راه‌هایی برای همکاری میان این نیروهای ناهمگون وجود دارد، ولی انجام یک پیشرفت چشمگیر توسط ارتش عراق، دست کم در حال حاضر، بسیار دشوار به نظر می‌رسد. کریس هامر در این باره می‌گوید: «ارتش عراق پایین ترین کیفیت سازمان رزم را در عراق دارد. آن‌ها به همه کمک‌هایی که می‌توانند بگیرند، نیاز دارند.»
سرهنگ «استیون وارن»، سخنگوی نیروهای ائتلاف ضدداعش به رهبری آمریکا، اخیرا گفته بود که آزادسازی موصل «نیازمند دست کم 8 تیپ کارآزموده به استعداد 3000 سرباز عراقی در هر تیپ است (برخی منابع رقم اعلام شده توسط او را در مجموع 36000 سرباز عراقی گفته اند.)
سرهنگ استیون وارن، سخنگوی ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا
واقعیت این است که کیفیت نیروهای ارتش عراق، بعد از تقریبا یک دهه آموزش مستمر توسط آمریکایی‌ها، همچنان پایین‌تر از حد انتظار است. از این رو، در اختیار داشتن دست کم 24 هزار سرباز آموزش دیده که برای حفاظت از مناطق شهری در نبردهای سهمگین و خونبار با گروه‌های تروریستی لازم است، چندان در چشم انداز نزدیک دیده نمی‌شود.
گرچه بازپس گیری شهر الرمادی یک تمرین خوب برای عملیات بزرگ آزادسازی موصل محسوب می‌شد، لیکن سنگینی و پیچیدگی عملیات موصل اصلا قابل مقایسه با رمادی نیست. شاید مهم‌ترین تفاوت در این میان، حضور ده‌ها هزار غیرنظامی در موصل است که به کارگیری نیروی هوایی را به شدت محدود می‌کند، در حالی که بخش عمده رمادی از قبل از جمعیت خالی شده بود.
در حال حاضر، در خوشبینانه‌ترین حالت، حدود 5000 سرباز عراقی در قرارگاه عملیاتی استان نینوا مستقر هستند، رقمی که اختلاف فاحشی با برآوردها درباره کف نیروهای مورد نیاز برای آزادی موصل دارد.
ژنرال «وینسنت استیوارت» رییس «آژانس اطلاعات نظامی»DIA آمریکا، در کنفرانسی در ماه فوریه، درباره چشم انداز آزادی موصل گفته بود:
ژنرال وارن استیوارت، رییس آژانس اطلاعات نظامی آمریکا
«عملیات موصل یک عملیات پیچیده خواهد بود. من چندان به این که در کوتاه مدت قادر به انجام آن باشیم، خوش بین نیستم، نه دست کم در امسال. ما شاید بتوانیم کارزار آزادسازی را شروع کنیم و برخی عملیات ایزوله‌سازی را در اطراف موصل انجام دهیم، ولی تامین یا بازپس‌گیری موصل، عملیات گسترده‌ای است که من در چشم‌انداز سال آینده و حتی بیش از آن نمی‌بینم.»
از آن جا که نیروهای داعش هیچ راه خروجی به غرب، شرق و جنوب ندارند و تنها راه فرار آن‌ها به شمال را هم می‌تواند با سنگربندی‌های مستحکم و بمباران های هوایی مسدود نمود، آن ها عملا راهی جز تسلیم یا جنگیدن تا پای جان ندارند. از این رو، یک نبرد سنگین، خونین، پرتلفات و پرهزینه برای از بین بردن این غده سرطانی در عراق در پیش خواهد بود. هم اکنون تاکتیک‌های چون استفاده از تک تیراندازها، بمب‌های کنار جاده‌ای و خودروها و افراد انتحاری از سوی داعش، روند پیشروی به سوی موصل را با مشکل مواجه کرده است.
باید یادآور شد که حدود دو سال پیش، در ژوئن 2014، وقتی نیروهای داعش با چند تویوتای بمب‌گذاری شده و چند ده نیروی عملیاتی به موصل حمله کرد، نیروهای امنیتی و ارتش عراق ظرف یکی دوساعت، بدون مقاومت منطقه را ترک کردند و از آن بدتر بسیاری از آن‌ها سلاح‌ها و تجهیزات آمریکایی خود را برای داعش جا گذاشتند.
ورود داعش به موصل در ژوئن 2014
از این رو، عملیات موصل یک عملیات حیثیتی برای ارتش و نیروهای امنیتی عراق نیز محسوب می‌شود. اکنون پیروزی در موصل نه تنها یک ضربه مهلک و اساسی بر داعش خواهد بود (که کار نابودی نهایی آن را بسیار تسهیل خواهد کرد)، که نقطه عطفی برای ترمیم وجهه و اعتبار ارتش عراق نیز هست. مضاف بر این که، روح ناسیونالیستی ملت عراق (که اکنون بیش از همیشه به آن نیاز دارد) به خوبی برانگیخته خواهد شد. در عین حال، شکست در این عملیات تبعات سنگینی برای ارتش و دولت عراق در پی خواهد داشت.
نیروهای حشد الشعبی
در حال حاضر، حیدرالعبادی، نخست وزیر و فرمانده کل قوای عراق، بنا بر پاره‌ای مصالح و دلایل، برای جلوگیری از آن چه تعمیق اختلافات خوانده می‌شود، و البته فشار سنگین آمریکایی‌ها، کشورهای عرب خلیج فارس و حتی ترکیه، قصد میدان دادن به نیروهای حشد الشعبی را ندارد. در عملیات بازپس‌گیری الرمادی، حضور نیروهای حشدالشعبی محدود و غیرآشکار بود و آمریکایی‌ها تمام سعی خود را کردند تا آن عملیات را به نام خود بزنند.
حیدر العبادی، به همراه فرماندهان ارتش عراق
حال باید منتظر روزهای آینده ماند و با امید به پیروزی دید که نیروهای ارتش عراق با پشتیبانی تسلیحاتی، مستشاری و میدانی نیروهای آمریکایی، در کنار پیشمرگه‌های کرد و نیروهای قبایلی چه طرح و نقشه‌ای برای پیشبرد این عملیات سنگین و سرنوشت ساز در پیش خواهند گرفت.
منابع:
http://foxtrotalpha.jalopnik.com/the-operation-to-retake-mosul-has-started-but-dont-exp-1766871837
http://time.com/4275445/iraq-mosul-operation
http://intpolicydigest.org/2015/02/27/the-problem-with-retaking-mosul