به گزارش مشرق، رهبر معظم انقلاب در دیدار روز 19 بهمن‌ماه با جمعى از فرماندهان و کارکنان نیروى هوایى، بر حفظ عزت ملی ایران تأکید بسیار داشته و فرمودند: «همه‌ی ملت ایران، همه‌ی دلسوزان، در این جهت متفق‌اند که عزت ملی برای یک کشور، بسیار بسیار مهم است. اگر عزت بود، امنیت هم خواهد آمد؛ اگر امنیت بود، پیشرفت هم عملی خواهد بود، والّا اگر یک ملت تحقیر شد، همه‌چیز او به بازی گرفته خواهد شد، حتی امنیت او، حتی ثروت او و همه‌چیز او. عزت ملی بایستی محفوظ بماند.»
عزت از جمله مفاهیمی است که با مفاهیم دیگری نظیر کرامت، قدرت و اقتدار قرابت معنایی دارد. به عبارتی، هریک زمینه‌ساز تحقق دیگری است. در قرآن، عزت متعلق به خدا، رسولش و مؤمنین است: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنین»[1] از این جهت، عزت متعلق به مؤمن است که او «تنها کسی است که با همه‌ی وجود، در مقابل هرچیزی که بوی شیطنت و ظلم و فساد می‌دهد، مبارزه و مقاومت می‌کند و فقط بندهی خداست و غیر او را بندگی نمی‌کند.»[2]
با توجه به آنچه گفته شد، این اسلام است که به یک ملت و کشور عزت و شخصیت می‌دهد.[3] به عبارتی دیگر، «ملتی که با ایمان صادقانه و صحیح اسلامی حرکت کند، از عزت و راحتی و رفاه مادی برخوردار خواهد شد و دیگر کسی نمی‌تواند چیزی را بر او تحمیل کند.»[4] ملت ایران که به‌خوبی فهمیدهاند اسلام همان عاملی است که دشمنان را علیه آن‌ها بسیج کرده است[5] و می‌دانند که تنها راه نیل به عزت نیز تمسک به اسلام است،[6] در مقابل تهدیدات داخلی و خارجی و از جمله در هشت سال دفاع مقدس، مقاومت کرده‌اند:
«[اگرچه] ما از جنگ ضربات مادی و معنوی زیادی دیدیم، اما خسارت نکردیم، زیرا با وجود این ضربات، اسلام عزیز شد و همه در دنیا فهمیدند که اگر ملتی مؤمن شد و به خدا و قرآن و روز جزا معتقد گردید و جوانانش در میدان جنگ، اینگونه با مظلومیت جنگیدند، تا حدی که دشمن را ناکام کردند، سربلند و پیروز است. همه‌ی قدرت‌های دنیا دستشان را روی هم گذاشتند تا بتوانند به قصد ساقط کردن نظام اسلامی، بخشی از این کشور را جدا کنند و تمامیت ارضی ایران را از بین بردند، ولی نتوانستند. این، شکست قدرت‌های بزرگ نیست؟ این، غلبه و عزت و توانایی ملت ما نیست؟»[7]
با عنایت به مطالب فوق، هدف نظامی که مبتنی بر دیدگاه اسلام تشکیل می‌شود، تحقق عدالت، عزت و اقتدار ملی است[8] و مبتنی بر این هدف، اهداف بزرگ ملت ما نظیر استقلال، عزت ملی و رفاه عمومی، قابل تعریف است.[9] البته باید توجه داشت که اگرچه تمدن و فکر اسلامی، پیشرفت مادی را نیز اراده می‌کند، اما این پیشرفت «برای امنیت مردم، آسایش مردم، رفاه مردم و هم‌زیستیِ مهربانانهی مردم با یکدیگر» است که این خصوصیات، پشتوانهی عزت ملت ایران نیز هست.[10]
انقلاب عامل تجدید روحیه‌ی عزت
در طول تاریخ دویست‌ساله‌ی اخیر، قدرت‌های خارجی (مدتی انگلیس، مدتی نیز روسیه و دیگر دول اروپایی و پس از آن، آمریکا) ملت ایران را تحقیر کرده بودند. مردم هم باور کرده بودند که قابلیت و لیاقت کارهای بزرگ نظیر سازندگی کشور را ندارند و ابتکاری از آن‌ها ساخته نیست. چنین القا شده بود که دیگران باید بر ملت ایران آقایی کنند. بنابراین روح غرور و افتخار ملی در میان مردم از بین رفته بود. اما امام خمینی مجدداً این روحیه را در ملت ایران بیدار و زنده کردند.[11] در حقیقت، پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام راحل، عاملی بود تا مجدداً روح عزت و استقلال درون بدنه‌ی جامعه دمیده شود؛ به‌طوری‌که اکنون انقلاب اسلامی پرچم عزت ملت ماست[12] و در همان حال که مردم ما از احساسات و نخوت‌های بیجای ناسیونالیستی (که استکبار عامل آن و رژیم منحوس پهلوی مروجش بود) مبرا هستند، اما احساس عزت و قدرت میکنند.[13]
به اعتقاد رهبر معظم انقلاب، «عصری که امام بزرگ و عظیمالشأن ما آغاز کردند، مشخصههایی دارد که عمده‌ی آن‌ها عبارت است از: ایجاد روح عزت و استقلال و استغنا و اعتمادبه‌نفس برای ملتی که در طول سالیان متمادی سعی شده بود این روحیات از او گرفته شود و دیگران بر سرنوشت او تسلط پیدا کنند.»[14]
با عنایت به مطالب فوق و با توجه به اینکه منابع عزت در هر مکتب و طرز تفکر متفاوت است، در ادامه به منابعی که عزت ملی از آن‌ها سرچشمه می‌گیرد، اشاره می‌شود.
اتحاد
در دنیای اسلام، اگر اتحاد وجود داشته باشد و دل‌ها به‌سوی خدا و در گرو احکام او قرار گیرد، عزت ملت‌های مسلمان نیز تأمین خواهد شد.[15] اتحاد و وحدت کلمه در همه‌ی سطوح آن، خود عاملی برای تجمیع قدرت درونی یک کشور و افزایش توان آن ملت در مقابله با تهدیدات داخلی و خارجی نیز هست:
«اگر [ملتی] به عزت، شرف، استقلال و به هویت انسانی خود معتقد است، باید در خود قدرت دفاع به وجود آورد. البته بخشی از این قدرت، دفاع مادی و سلاح و نظامی است، اما این قدرت، معنوی و وحدت ملی است، همکاری و همدلی مردم با مسئولان کشور است، تلاش مسئولان کشور برای بهروزی مردم است، حفظ وحدت مردم است و در کنار اینها، آمادگی بهترین و برترین و شجاع‌ترین جوانان برای دفاع از کشور، ارزش‌ها، استقلال و عزت ملی است.»[16]
به اعتقاد رهبر معظم انقلاب، ملت ما در سه سطح ملت با دولت، دولت با ملت، در بین مسئولان، ملت متحدی است و همین وحدت کلمه در خط اسلام و انقلاب، آن چیزی است که دشمن را عصبانی می‌کند: من به شما مسئولان، به شما کارگزاران کشور، به آحاد این ملت عرض میکنم که این را قدر بدانید. عزت شما به این وحدت شماست. عظمت شما در چشم دشمن به‌خاطر این وحدت شماست. احساس عجزی که میبینید دشمن می‌کند به‌خاطر این وحدت شماست. این را نگهش دارید.[17]
خودباوری
اتکای به نیروی درونی یک ملت و خودباوری ملی، یکی دیگر از منابع تأمین‌کننده‌ی عزت ملی است. یک ملت وقتی می‌تواند از کرامت، عزت و موجودیتش، به معنای واقعی کلمه دفاع کند که مستقل و متکی به نیروی و اراده‌ی خود باشد و با توکل به خداوند متعال، پیوسته این آمادگی را حفظ کند:[18]
«برای اینکه دنیا روی شما حساب کند، شما باید خودتان را قوی کنید. برای اینکه دنیا مجبور بشود عزت و کرامت شما ملت ایران را نگه بدارد، باید به خودتان متکی بشوید و نیروهای ذاتی خودتان، نیروی علم، نیروی اقتصادی، نیروی کار و قدرت دفاع نظامی را شکوفا کنید. اگر ملتی قوی و یکپارچه شد، اگر ملتی به خدا متکی بود و از شیطان‌ها نترسید، آن ملت، حتی دشمنانش را وادار خواهد کرد که برای او احترام قائل بشوند.»[19]
به اعتقاد مقام معظم رهبری، ملت‌ها باید به خودشان تکیه کنند تا بتوانند عزتى که شایسته‌‌ی آن‌اند را به دست بیاورند:[20] «آن ملتی که قدر خودش را دانست و از قبول ذلت دوری کرد، عزیز خواهد شد. ملت‌هایی را که میبینید ذلیل شدند، خودشان تن به ذلت دادند.»[21]
اگرچه هر ملتی برای تأمین سعادت و عزت خود، به حرکت سازندگی نیازمند است،[22] اما در این راه، «ما به کسی احتیاج نداریم، [زیرا] این ملت، ملتی با شصت میلیون نیروی انسانی و با ذخیره‌ی بسیار باارزشی از تجربهها و سرمایهها، سرمایههای مادی، سرمایههای انسانی، سرمایههای معنوی و دانش و تجربه است. این ملت، خیلی چیزها را در درون خود دارد. ما اگر همه‌ی دروازههایمان را هم ببندیم، از پا نخواهیم افتاد. ما به خودکفایی نسبی کاملی در همه‌ی جوانب رسیدهایم. اگر این ملت، یکوقت مصلحتش ایجاب کند که همه‌ی درها را هم ببندد، می‌تواند. بدانید که اگر چنان روزی برای ملت ایران پیش آید، روز فرج است. چرا؟ برای اینکه ما همیشه آن وقتی که احساس کرده‌ایم باید از خودمان استفاده کنیم، درخشیدهایم.»[23]
ایستادگی در مقابل دشمنان
موفقیت هر ملت در پیشرفت‌های خود، نسبت معکوسی با نفوذ بیگانگان و دشمنان در آن کشور دارد؛ یعنی هرگاه نفوذ یک قدرت خارجی (گرچه علناً اظهار دشمنی نکرده باشد) در بین مردم و فضای سیاسی آن کشور بیشتر باشد، فاصله‌ی آن ملت از آیندهای همراه با عزت و افتخار بیشتر است.[24] هر نظام سیاسی که توانسته باشد به ملت خود تکیه کند و سرچشمه‌ی ایمان، اعتمادبه‌نفس و وحدت ملی را میان آنان جوشان سازد، خواهد توانست در برابر نفوذ بیگانگان مقاومت کند.[25]
ممکن است تصور شود که ایستادگی یک ملت در برابر نفوذ بیگانگان، موجب انزوای او شود، اما در حقیقت، این مقاومت، عزت ملی او را تقویت می‌کند. همچنان‌که باید توجه داشت رابطه با دولت آمریکا یا هر دولت دیگر، گرهی از کار ملتی که خودش نتواند دردهای خود را علاج کند، باز نمی‌کند.[26] امروز عزت مردم ایران نیز بر اثر وجود همین روح استکبارستیزی در میان آحاد افراد جامعه است.[27] مقام معظم رهبری بارها تکرار کرده‌اند
:«عزت ملت از استقرار او بر روی مواضع انقلابی و استحکام مواضع دینی و ملی اوست، نه از گرایش به این و آن. نه از اتکا به این و آن. نه از التماس کردن و ایجاد رابطه پیش این یا آن دولت.[28] ما بارها تکرار کرده‌ایم، ما ملتی هستیم که خودمان تصمیم می‌گیریم. ما نمی‌توانیم منتظر بمانیم تا فلان کشور، فلان دولت، فلان وزیر خارجه یا رئیس‌جمهور به ما توصیه کند که شما چاره‌ای ندارید جز اینکه با آمریکا رابطه برقرار کنید! نه آقا، چاره داریم. چاره این است که بر روی مواضع سرشار از عزت، که ناشی از اسلام، ناشی از ملت ایران و از قدرت اسلامی و ملی ماست، محکم بایستیم تا همه‌ی کسانی که بیگانه از ما هستند، احساس کنند در مقابل این ملت، نمی‌شود با قلدری حرف زد.»[29]
از همین روی، مبارزه با استکبار (که مظهر استکبار، امروز دولت آمریکاست) از اجزای ذاتی انقلاب اسلامی و از جمله خواستههای اصلی و اساسی ملت ایران است. چنانچه این ملت مبارزه با استکبار را رها کند، بدین معناست که به ذلت دخالت بیگانگان در امور داخلی و وضعیت بسیار تهدیدآمیز قبل از انقلاب تن داده است.[30]
مشارکت عمومی
حضور در صحنه‌های مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و مشارکت مردمی مظهر عزت ملی است. به نظر نگارنده، میزان مشارکت‌های گسترده‌ی عمومی به‌منزله‌ی میزان اعتماد عمومی به یک نظام سیاسی است که از منابع تولید «سرمایه‌ی اجتماعی» نیز محسوب می‌شود. مقام معظم رهبری به این مؤلفه به‌عنوان عامل سربلندی ملت ایران می‌نگرند و معتقدند:
«هرکس که می‌خواهد این کشور و این ملت عزیز، سربلند و موفق باشد، باید در صحنه‌های اجتماعی و سیاسی این کشور حضور داشته باشد که مظهر اعلای آن هم همین انتخابات است.[31] خود انتخابات، مظهر اقتدار ملی است. اگر ملت عزیز ایران بتواند در... انتخابات، آرای فراوان خود را به میدان آورد و حضور مردمی، حضور چشمگیری باشد، این بزرگ‌ترین مظهر اقتدار و عزت ملی است.»[32]
همچنین در جای دیگر می‌فرمایند: «به شما ملت عزیز عرض میکنم که همین حضور در صحنه را حفظ کنید، تا عزت و اقتدار و قدرت مادی و معنوی‌تان محفوظ باشد. این اتفاق کلمهای که بحمدالله در میان شما برقرار است و دشمن نتوانسته است آن را به هم بزند، حفظ کنید تا عزت و اقتدار و آبرو و حیثیت شما در دنیا و تأثیرگذاری‌تان بر روی ملت‌های دیگر، به همین شدت و قوت و قدرت و عظمت باقی بماند.»[33]
تولید علم
براساس روایات مختلفی که علم را عامل عزت معرفی می‌کند،[34] یک ملت برای زندگی راحت، عزیز و باکرامت، به قدرت علمی احتیاج دارد: «اینکه ما روی علم تکیه می‌کنیم، فقط به جهت احترام آرمانی به علم نیست که البته این خودش یک نقطه‌ی مهمی است [و] اسلام برای علم ارزش ذاتی قائل است، لیکن علاوه بر این ارزش ذاتی، علم قدرت است. یک ملت برای اینکه راحت زندگی کند، عزیز زندگی کند، باکرامت زندگی کند، احتیاج دارد به قدرت. عامل اصلی که به یک ملت اقتدار می‌بخشد، علم است. علم، هم می‌تواند اقتدار اقتصادی ایجاد کند، هم می‌تواند اقتدار سیاسی ایجاد کند، هم می‌تواند آبرو و کرامت ملی برای یک ملت در چشم جهانیان به وجود بیاورد. یک ملت عالم، دانا، تولیدکننده‌ی علم، در چشم جامعه‌ی بین‌المللی و انسان‌ها طبعاً باکرامت است.»[35]
بر همین مبنا، «حرکت علمی برای کشور ما یک ضرورت مضاعف است، یک نیاز مضاعف و مؤکد است.» از این جهت نیاز است که عامل عزت، قدرت و امنیت یک ملت محسوب می‌شود و از این حیث، مضاعف و مؤکد است که در طول صد سال از بهترین زمان‌ها، به این وظیفه عمل نشده است.[36] به همین علت، رهبر معظم انقلاب نقش و رسالت دانشگاه را یک نقش تعیینکننده (ولو برای زمان حال نباشد) برای آینده‌ی کشور می‌دانند:
«امروز تصمیم دانشگاهیان و همت دانشگاهیان، مثل نقش سوزنبانی است که دو مسیر ریلی را به‌کلی از هم جدا می‌کند. شما الآن سوزنبانید؛ میتوانید با همتی که در این برهه از زمان میکنید، ریل حرکت ملت ایران را به سمت رفاه و عزت و ترقی و استقلال کامل قرار بدهید و میتوانید خدای‌نکرده با عدم تحرک لازم و با عدم اجابت به نیاز امروز، جور دیگری عمل کنید و نتیجه‌ی دیگری حاصل بشود.»[37]
به اعتقاد ایشان، اگر ملت ایران می‌خواهد آیندهای همراه با استقلال، عزت و عدم وابستگی داشته باشد، این امر جز با «عالم شدن این ملت» محقق نمی‌شود: «[همه] باید عالم بشوند و علم در این کشور ترقی پیدا کند.» از سوی دیگر، باید توجه داشت که آن علمی مایه‌ی ترقی و عزت ملی است که درون‌زا باشد و به عبارتی، «علم وارداتی، علم (به معنای حقیقی کلمه) نیست؛ علمِ درونزاست که اقتدار می‌بخشد. اینکه من مسئله‌ی تولید علم و شکستن مرزهای علم را مطرح کردم، به‌خاطر این است و باید آن را جدی بگیرید. حوزهها سهمی دارند در بخشی، دانشگاهها هم سهم عمدهای دارند در بخش دیگری. امروز اساتید و مدیران دانشگاه باید اینگونه به دانشگاه نگاه کنند.»[38]
البته این مهم به‌سادگی به دست نیامده و هیچ ملتی با تنبلی و تنآسایی نمی‌تواند به عزت برسد: «رسیدن به استقلال، رسیدن به عزت ملی، رسیدن به کرامت انسانی، برای یک ملت هزینه دارد که باید این هزینه را متحمل شد و باید تلاش کرد، باید به عاقبت کار، امیدوارانه و واقعبینانه نگاه کرد که یک نگاه واقعبینانه، امید به انسان خواهد بخشید.»[39]
احمد سویزی-پایگاه بصیرت