کارشناسان اقتصادی دلایل مختلفی را برای «بحران بیکاری» فارغ التحصیلان مطرح کرده اند، نداشتن برنامه ریزی و سیاست صحیح در زمینه اشتغال فارغ التحصیلان، عدم هماهنگی سیستم آموزش عالی در جذب دانشجو متناسب با نیاز بازار کار، عدم شناخت درست نسبت بازار کار با سطح تحصیلات، تئوری بودن محتوای آموزش داده شده، عدم مهارت فارغ التحصیلان ... از جمله دلایل وضعیت آشفته این روزهای فارغ التحصیلان بیکار است.
در حال حاضر بیکاری جوانان و به ویژه قشر تحصیل‌کرده جامعه همچنان بالا و 2 برابر نرخ عمومی است و نرخ بیکاری برای 30 ساله‌های کشور به‌عنوان مهم‌ترین گروه جوینده شغل دست‌کم 30 درصد شده است.
دولتی ها معقدند که سال ها تبلیغ برای جذب جوانان در دانشگاه ها باعث انباشت عظیمی از تقاضای کار فارغ التحصیلان شده و صدها هزار نفر امروز به سن کار رسیده اند، اما همچنان روند گذشته ورود جوانان به رشته های مختلف دانشگاه ها ادامه دارد و دریغ از یک برنامه ریزی صحیح برای اشتغال قشر تحصیل کرده جامعه از سوی دولت.
تغییر اساسی در سیستم آموزشی کشور از ابتدایی تا دانشگاه، اصلاح فرهنگ کار و نگاه جامعه به مشاغل گوناگون، تقویت دستمزدها، ارتقاء امنیت شغلی و غیره ده‌ها اقدام ریشه‌ای دیگر برای گشایش بازار کاراست که مغفول مانده است . همچنین موضوع بازنگری در رشته‌های تحصیلی دانشگاه‌ها ، لزوم حذف موقت برخی رشته‌ها، متوقف کردن پذیرش دانشجو در بعضی گروه‌ها و مانند آن نیز باید انجام شود تا بتوان به مرور به سمت اصلاح عرضه و تقاضای نیروی کار کشور پیش رفت.
در کنار برنامه ریزی برای فارغ التحصیلان بیکار یکی از مهم ترین مسائل دولت ها در یکی دو دهه اخیر درباره مسائل بازار کار، ناتوانی سیاست گذاران در تنظیم برنامه های بازار کار بوده به نحوی که به صورت مداوم این بازار با ریزش مشاغل و نیروی کار مواجه بوده و هست. به بیان ساده تر از یکسو دولت ها از طریق منابع عمومی کشور و همچنین سرمایه گذاری های بخش خصوصی، تلاش می کنند اشتغال زایی کنند و از سوی دیگر برخی مشاغل و واحدهای تولیدی کشور به دلیل عدم برنامه ریزی ورشکست شده و از بازار کار خارج می شوند.
اکنون با وجود شرایط بحرانی در میان فارغ التحصیلان دانشگاهی و پیش بینی بیکاری 10 میلیون نفر در 1400 اخبار تازه ای مبنی بر واردات کارگرساده خارجی و ریزش 500 هزارفرصت شغلی موجود نیز به گوش می رسد. وارداتی که ناشی از عدم برنامه ریزی دولت برای اشتغال فارغ التحصیلان و کمبود کارگر ساده در بازار کار خواهد بود.
امکان از دست دادن 500 هزار فرصت شغلی در کشور وجود دارد / نیاز کشور به تامین کارگر ساده از خارج کشور
سیدابوالحسن فیروز آبادی، قائم مقام وزیر کار در آخرین اظهارات خود بیان کرده است: نگرانی هایی درباره رشد و توسعه بدون ایجاد اشتغال وجود دارد. با حفظ اندازه اقتصادی موجود در صورتی که بخواهیم توسعه اقتصادی داشته باشیم، امکان از دست دادن 500 هزار فرصت شغلی در کشور وجود دارد.
قائم مقام وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی افزود: در حوزه نیروی انسانی هم در کشور با عدم تعادل روبرو هستیم، باید تلاش شود که در راستای تعادل تخصص نیروی انسانی گام برداشته شود. برآورد می‌شود که تا سال 1402 تمام افراد جویای کار از فارغ‌التحصیلان هستند و مجبور به تأمین نیروی کار ساده از خارج کشور شویم.
وی با بیان این مطلب که اگر به این صورت پیش رویم در این سال به ازای هر کارگر ساده، دو نفر فارغ‌التحصیل خواهیم داشت، گفت: تمام این موارد می‌تواند برای ما هم فرصت و هم تهدید به حساب آید.با توجه به کمبود سرمایه در کشور، توسعه بازار کشور باید با نگاه به اشتغال کشور انجام شود. در راستای توسعه مشاغل خرد یکی از اقداماتی که در این زمینه انجام شده، طرح تکاپو برای توسعه اقتصادی بر مبنای ظرفیت های استانهای مختلف کشور است.