سرویس تاریخ مشرق- در روز ۱۲ مرداد ۱۳۵۸ انتخابات اولین دوره مجلس خبرگان قانون اساسی با حضور گسترده مردم برگزار شد. این انتخابات اولین انتخابات در جمهوری اسلامی بود و قبل از آن و در فروردین‌ماه ۱۳۵۸، همه‌پرسی مربوط به انتخابات حکومت برگزار شده بود که در عرف علوم سیاسی، انتخابات به شمار نمی‌رود.
پس از انقلاب و به دنبال مشخص شدن نظام سیاسی در همه‌پرسی فروردین ۵۸، مهم‌ترین بحث تدوین قانون اساسی بود. پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی که از چندماه پیش از انقلاب به دستور امام خمینی تهیه شده و متن آن توسط شورای انقلاب و دولت موقت بررسی شده بود، برای جلب آراء و نظرات مردم و متفکران در ۱۲ فصل و ۱۵۱ ماده، روز ۲۴ خرداد ۱۳۵۸ در روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر شد.
مجلس خبرگان یا مؤسسان؟
پس از آن جمعی از اعضای شورای انقلاب نظیر آقایان طالقانی، بهشتی، هاشمی رفسنجانی، مهدوی کنی، باهنر، خامنه‌ای، سحابی و کتیرایی اصرار داشتند که این پیش‌نویس مستقیما به همه‌پرسی گذاشته شود. در مقابل جمع دیگری از اعضای شورای انقلاب نظیر مهندس بازرگان، ابوالحسن بنی صدر، هاشم صباغیان، ابراهیم یزدی و احمد صدر حاج سیدجوادی با استناد به وعده‌های انقلابیون مبنی بر تشکیل مجلس موسسان، اصرار داشتند که تدوین قانون اساسی ابتدا در مجلسی مرکب از نمایندگان ملت مورد بررسی قرار گیرد و آنگاه جهت تصویب نهایی مورد همه‌پرسی قرار گیرد.
سرانجام با پیشنهاد آیت‌الله طالقانی راه میانه‌ای پیدا شد که به جای مجلس موسسان که حدود ۳۰۰ نماینده داشت، مجلسی از خبرگان ملت تشکیل و پس از بررسی نهایی پیش نویس قانون اساسی، آن را به همه‌پرسی بگذارد. بدین ترتیب لایحه قانون انتخابات جهت تشکیل مجلس خبرگان قانون اساسی به تصویب هیات دولت و شورای انقلاب رسید و در نهایت بر اساس مصوبه دولت موقت، روز جمعه دوازدهم مرداد ۱۳۵۸ به عنوان تاریخ برگزاری انتخابات خبرگان قانون اساسی، اعلام و این انتخابات با شرکت گسترده مردم برای انتخاب ۷۵ نفر نماینده برگزار شد. [۱]
جناح‌های فعال در انتخابات در تهران
تقریبا تمامی جناح‌های سیاسی آن زمان در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی کاندیداهایی را معرفی کردند. در این انتخابات تمامی افراد و گروه‌ها بدون هیچ محدودیتی در انتخابات شرکت داشتند و به تبلیغ کاندیداهای خود می‌پرداختند.
به طور مثال نشریه مجاهد در شماره دوم خود که ۸ مرداد ۵۸ منتشر شده لیست کاندیداهای خود در تهران را این‌گونه معرفی می‌کند: ما امضاکنندگان زیر به لیست نامزدهای گروه‌های جنبش انقلابی مردم مسلمان ایران (جاما)، جنبش مسلمانان مبارز، سازمان اسلامی شورا (ساش)، سازمان مجاهدین خلق ایران [رأی می‌دهیم:]
- حضرت آیت الله طالقانی (در صورت پذیرش خود آن حضرت)
- آقای دکتر حبیب‌الله پیمان
- آقای علی‌اصغر حاج‌سیدجوادی
- آقای مسعود رجوی
- آقای کاظم سامی
- آقای مهندس عزت‌الله سحابی
- خانم دکتر طاهره صفارزاده
- حجت‌الاسلام دکتر علی غفوری
- آقای دکتر ناصر کاتوزیان
- آقای دکتر عبدالکریم لاهیجی
برای مجلس خبرگان رأی می‌دهیم.
عباس سمیعی، مهندس وهاب‌زاده، هوشنگ مصلحی، علی‌اکبر حاج‌بابا، عباس رادنیا، محمدتقی انوری، جواد مهاجری، محمد طاهری، دکتر حسین اشراقی، احمدعلی بابایی.
در سوی دیگر انتخابات، گروه‌های و احزاب انقلابی قرار داشتند که تشکل‌های زیادی را شامل می‌شدند. جامعه روحانیت مبارز تهران، مدرسین حوزه علمیه قم، حزب جمهوری اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، انجمن اسلامی مسلمانان ایران، سازمان فجر اسلام و ده‌ها سازمان دیگر لیستی متشکل از ۱۰ نفر را برای انتخابات تهران معرفی کردند:
- آیت الله منتظری
- آیت الله سیدمحمود طالقانی
- آیت الله دکتر سیدمحمدبهشتی
- آیت الله دکتر سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی
- آیت الله دکتر علی گلزاده غفوری
- دکتر سیدابوالحسن بنی‌صدر
- دکتر عباس شیبانی (پزشک)
- علی محمد عرب (کارگر)
- مهندس عزت‌الله سحابی
- خانم منیر گرجی
گروه‌های دیگری که در انتخابات شرکت داشتند، حزب توده و گروه‌های چپ بودند. برخی از احزاب چپ، به تحریم انتخابات مجلس خبرگان پرداختند، اما بزرگان و تئوری‌پردازان این حزب در انتخابات شرکت کردند. به طور مثال، احسان طبری، در روز یازدهم مرداد در روزنامه آیندگان اعلام می‌کند: حزب توده در این انتخابات با مشتی ادعای میان تهی به میدان نیامده است.
روزنامه بامداد، که مواضع گروه‌های چپ را بازنشر می‌کند، در گزارشی که در چهارشنبه دهم مرداد ۱۳۵۸ با تیتر «۲۲ حزب و سازمان سیاسی در ۳ گروه ائتلافی وارد مبارزه انتخاباتی شدند» منتشر کرده است، گروه‌ها و ائتلاف‌های موجود در انتخابات معرفی می‌کند. از گروه اول و دوم در بالا اسم برده شد، اما گروه سومی که در این روزنامه به آنان اشاره شده است عبارتند از: گروه ائتلافی اتحاد بزرگ ملی، که دربرگیرنده سازمان‌های سازمان انقلابی زنان ایران، جمعیت عدالت سازمان جوانان انقلابی، کنفدراسیون جهانی محصلین ودانشجویان ایرانی، ستارخان بایراغی و سازمان اتحاد مبارزه در راه ایجاد حزب طبقه کارگر. این گروه‌ها کاندیداهای زیر را به عنوان کاندیدای منتخب خود برگزیده بودند:
- آیت الله طالقانی
- دکتر علی صادقی
- دکتر فریده گرمان
- هادی سودبخش
- مجید زربخش
- پروانه فروهر
- حبیب‌الله پیمان
- ابوالحسن بنی‌صدر
- حسن نزیه
- لطف‌الله میثمی
روز انتخابات و حواشی آن
انتخابات در روز دوازدهم مرداد ۱۳۵۸ برگزار شد. روزنامه جمهوری اسلامی فردای روز انتخابات در گزارشی با عنوان «اولین انتخابات آزاد برگزار شد»، نوشت: «دیروز ایران یکپارچه شور انقلابی بود، صف‌های تشکیل شده در مقابل حوزه‌های اخذ رای یادآور خاطره رفراندوم عظیمی بود که طی آن ملت مسلمان ایران یکصدا به جمهوری اسلامی رای دادند. خبرنگاران ما از سراسر کشور گزارش می‌دهند از ساعت ۶ صبح دیروز مردم مسلمان گروه گروه به پای صندوق‌های رای رفتند و آراء مخفی خود را به کاندیداهای خبرگان درون صندوق ریختند. خبرنگاران ما از ستاد مرکزی انتخابات که در وزارت کشور مستقر شده بود گزارش می‌دهند که در این مرکز جنب و جوش عظیمی به چشم می‌خورد و تراکم عظیم مکالمات تلفنی که برای رفع اشکالات و دریافت پاسخ با ستاد مرکزی تماس میگرفتند، فوق‌العاده بود. بدین ترتیب ستاد مرکزی در ارتباط مستقیم با استانداری‌ها و فرمانداری‌های کشور بود. در ستاد مرکزی آقای نوربخش، مدیرکل انتخابات وزارت کشور و آقای احمدی مسئول ستاد مرکزی انتخابات و اعضای هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات مستقر بودند. مهندس صباغیان وزیر کشور هم اوایل صبح از ستاد مرکزی بازدید و مدتی با مسئولین امر مذاکره کرد.»
این انتخابات چندان هم بی‌حاشیه نبود و در برخی شهرها و استان‌ها اتفاقاتی افتاد که در روزنامه‌های آن زمان منعکس شد. روزنامه کیهان در تاریخ ۱۳ مرداد ۵۸ به نقل از یزدی، قطب‌زاده و معین‌فر نوشت: انتخابات کاملا آزاد بود. اما همین روزنامه در تیترهای دیگری آورده بود:
- فرماندار بروجن به علت تقلب در انتخابات برکنار شد
- مقدم مراغه‌ای: مأموران دولت در انتخابات تبریز اعمال نفوذ کردند
- چند حوزه اخذ رأی در شهرستان‌های مختلف تعطیل شد
از سوی دیگر، برخی از افراد و گروه‌هایی که در انتخابات شکست خورده بودند، نسبت به نتایج انتخابات اعتراض کردند. از جمله این افراد می‌توان به دکتر حبیب‌الله پیمان اشاره کرد. وی در انتخابات مجلس خبرگان با ۱۶۴۰۰۰ رأی به عنوان نفر پانزدهم انتخاب شد و فاصله وی با نفر دهم لیست بیش از یک میلیون و صد هزار رأی بود. پیمان که در آن زمان نشریه امت را به نمایندگی از جنبش مسلمانان مبارز منتشر می‌کرد، در نشریه خود به نتایج انتخابات اعتراض کرد و در مطلبی با تیتر «آقایان! دست مریزاد» نوشت: «شما خود را وارث و پاسدار انقلاب اسلامی می‌دانید، ولی روش شما مستقیما به‌زیان انقلاب و حیثیت و اعتبار مکتب بود.»
از دیگر گروه‌هایی که به نتایج انتخابات اعتراض کرد، مجاهدین خلق بودند. این گروه در نشریه «مجاهد» در تاریخ ۲۲ مرداد ۵۸، در نامه‌ای اعتراضی به امام خمینی (ره) نوشت: مجلس بررسی قانون ساسی براستی فاقد نمایندگان طرز تفکر انقلابی نسل جوان و روشنفکر مسلمان است.
تحلیل نتایج انتخابات
سرانجام پس از یک هفته آرای انتخابات خبرگان در تهران اعلام شد و ائتلاف گروه‌های مذهبی توانست اکثریت آرای را از آن خود کند. آرای ده نفر اول انتخابات تهران عبارت بود از:
- آیت الله سیدمحمود طالقانی با ۲۰۱۶۸۵۱ رأی
- ابوالحسن بنی‌صدر با ۱۷۶۳۱۲۶ رأی
- آیت الله حسینعلی منتظری با ۱۶۷۲۹۸۰ رأی
- دکتر علی گلزاده غفوری با ۱۵۶۰۹۷۰ رأی
- دکتر سیدمحمدحسین بهشتی با ۱۵۴۷۵۵۰ رأی
- مهندس عزت‌الله سحابی با ۱۴۴۹۷۱۳ رأی
- میرکریم موسوی کریمی (اردبیلی) با ۱۳۸۹۷۴۷ رأی
- دکتر عباس شیبانی با ۱۳۸۷۸۱۲ رأی
- منیر علی (گرجی) با ۱۳۱۳۷۳۱ رأی
- علی محمد عرب با ۱۳۰۵۱۳۶ رأی
درباره آرای آیت الله طالقانی باید گفت که رأی ایشان رکورد بیشترین رأی در تهران را طی سال‌های پس از انقلاب تاکنون دارد. نکته دیگر، وجود افرادی است که در این انتخابات رأی نیاوردند. در ادامه برخی افراد معروف که نتوانستند اکثریت آرای این انتخابات را به دست بیاورند، ذکر می‌کنیم:
- علی اصغر حاج‌سیدجوادی با ۲۹۸۳۶۰ رأی
- مسعود رجوی با ۲۹۷۷۰۷ رأی
- فخرالدین حجازی با ۱۸۹۰۱۷ رأی
- عبدالکریم لاهیجی با ۱۶۹۷۹۸ رأی
- دکتر حبیب‌الله پیمان با ۱۶۴۶۴۴ رأی
- دکتر محمد مفتح با ۱۵۳۵۷۵ رأی
- اعظم‌السادات طالقانی با ۱۴۲۴۳۰ رأی
- محمدصادق صادقی گیوی خلخالی با ۱۲۲۲۱۷ رأی
- رقیه دانشگری با ۱۱۵۳۳۴ رأی
- آیت الله یحیی نصیری (علامه نوری) با ۱۱۱۲۷۹ رأی
قابل ذکر است که نفرات معروف دیگری نیز در این انتخابات شرکت کرده بودند که نتوانستند حائز اکثریت آرا شوند. در ادامه به برخی از این افراد اشاره می‌کنیم:
دکتر ناصر کاتوزیان: نفر ۲۱
طاهره صفارزاده: نفر ۲۲
زهرا رهنورد، نفر ۲۵
مرتضی آلادپوش: نفر ۲۸
احسان طبری: نفر ۲۹
حسن نزیه: نفر ۳۰
نورالدین کیانوری: نفر ۳۲
حسن حبیبی: نفر ۳۶
لطف‌الله میثمی: نفر ۴۱
نورعلی تابنده: نفر ۴۸
اسماعیل خویی: نفر ۵۴
شیخ حسین لنکرانی: نفر ۶۴
سیداحمد فردید: نفر ۸۴
نکته مهمی که درباره نتایج انتخابات وجود دارد اعتراض برخی از کاندیداها، بخصوص مجاهدین و دکتر پیمان، است. در جواب به این افراد دو نکته مهم وجود دارد:
- بین نفرات دهم و یازدهم بیش از یک میلیون رأی اختلاف وجود دارد و این اختلاف آنقدر زیاد است که احتمال تقلب را بسیار پایین می‌آورد.
- انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی توسط وزارت کشور دولت موقت برگزار شد و افرادی که نسبت به انتخابات اعتراض داشتند، نزدیک‌ترین افراد به اعضای دولت موقت و نهضت آزادی بودند. همان‌گونه که مهندس بازرگان در سرمقاله روزنامه میزان در تاریخ ۱۲/۲/۱۳۶۰ خطاب به مجاهدین می‌نویسد: «مجاهدین خلق، شما فرزندان نهضت آزادی هستید. در سال ۱۳۴۳ که در زندان بودیم بدنیا آمدید و راه خود را پیش گرفتید، بدون آنکه از خانه فرار کرده یا اخراج شده باشید. مبانی فکری و تعلیمات اولیه را کتابها و بحث و تحلیل‌های و تجربیاتی که از نهضت گرفتید، تشکیل می‌داد. اگر بعدا به‌لحاظ ایدئولوژی و تاکتیک فاصله‌ها و اختلاف‌هایی پیش آمد و از خود شما کسانی جدا و مخالف شدند، اینها مانع و منکر رابطه پدر و فرزندی نمی‌تواند بشود.»
بر همین اساس می‌توان گفت که نهضت آزادی بیشترین قرابت را منافقین داشتند و اگر قرار بر تقلب بوده باشد، بایستی از سوی دولت موقت به نفع منافقین تقلب می‌شد و نه گروه‌های اسلامی.
۱- http://tarikhirani.ir/fa/events/۳/EventsDetail/۲۵۱/