به گزارش مشرق، شاید در نگاه اول، تفاوت چندانی در معنا و مفهوم واژه‌ها و اصطلاحاتی مثل پناه جو، مهاجر، پناهنده و آواره به چشم نیاید، اما از لحاظ شکلی، حقوقی، زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و همچنین از منظر دولت‌ها و نهادهای بین المللی، تفاوت‌های بنیادین و البته ظریفی بین این واژه‌ها وجود دارد.
از لحاظ حقوقی، زمانی مهاجرت یک فرد قانونی تلقی می‌گردد که او دارای مجوز ورود و اقامت از طرف کشور میزبان باشد. بنابراین، مهاجرت غیر قانونی هم، مهاجرتی است که فرد مجوز ورود به یک کشور را نداشته، یا اینکه تاریخ مجوز اقامت او در آن کشور به پایان رسیده باشد.
به گزارش معاونت برون مرزی صداوسیما، پدیده مهاجرت مردم افغانستان به کشورهای مختلف شامل همسایه بزرگ این کشور یعنی جمهوری اسلامی ایران، یکی از اشکال مهاجرت بین‌المللی شناخته می‌شود. طی حدود چهار دهه اخیر، ورود مهاجرین افغانستانی به کشورهای میزبان، پیامدهای مختلف سیاسی، امنیتی، اجتماعی و اقتصادی داشته است، که در این میان، جمهوری اسلامی ایران به صورت گسترده‌تر و بیش از سایر کشورها در گیر پدیده مهاجرت و مسائل مهاجرین افغانستانی بوده است.
در این مدت، ایران به دلایل مختلف از جمله رویکرد اسلامی "امت محوری" و نگاه انسان دوستانه، اشتراکات فرهنگی - زبانی و مرز مشترک طولانی با افغانستان؛ و علیرغم آنکه خود با مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی هشت ساله عراق و تحریم‌های اقتصادی فزاینده آمریکا روبرو بوده، از بیش از سه میلیون (۳/۰۰۰/۰۰۰) نفر پناهجوی افغانستانی میزبانی کرده و خدمات مختلفی را برای کاهش آلام و رنج‌های آنان ارائه داده است.
مسئله مهاجرت و جابجایی‌های جمعیتی در جهان در یکی دو قرن اخیر، به موازات پیشرفت امکانات و تسهیلات حمل و نقل و ارتباطات از یک سو، و گسترش و شدت صدمات جنگ‌ها و درگیری‌ها بر غیرنظامیان با پیشرفته‌تر شدن تسلیحات مرگبار و همچنین بحران‌های اقتصادی از سوی دیگر، ابعاد و پیامدهای بسیار متنوع و متفاوتی نسبت به دوران گذشته یافته است. با تشدید این روند، امروزه جهان شاهد افزایش روزافزون جابجایی و مهاجرت جمعیتی در ابعاد و اشکال تازه با پیامدهای گسترده و عمیق، نظیر جابجایی‌های اجباری، آوارگی و پناهندگی و پناهجویی جمعیتی است. اگر در نیمه اول قرن بیستم، مسئله پناهجویی و مهاجرت جمعیتی ناشی از دو جنگ جهانی عمدتاً اروپا را تحت تأثیر قرار داد، از آن پس کشورهای در حال توسعه نیز به طور فزاینده‌ای با این پدیده مواجه شدند.
زمان آغاز تلاش‌های جدی بین المللی برای سامان بخشیدن به پدیدهٔ پناهندگی و تعیین حقوق پناهندگان و تضمین حمایت جهانی از کسانی که از حقوق اولیه انسانی در کشور خود برخوردار نیستند را می‌توان پس از پایان جنگ جهانی اول دانست. اما این تلاش‌ها بیش از سه دهه بعد، و شش سال پس از پایان جنگ دوم جهانی، به ثمر نشست که منجر به تصویب «کنوانسیون مربوط به وضعیت پناهندگان» در سازمان ملل در ۲۸ جولای سال ۱۹۵۱ میلادی شد. در همان حال، به موازات مسائل حقوقی، وضعیت پناهندگان و مهاجرت‌ها، از جنبه جامعه شناسی و جمعیت شناسی نیز مورد بررسی صاحب نظران قرار گرفت، که ارائه توضیحات علمی و تعاریف دقیق‌تری از انواع جابجایی‌های جمعیتی را در پی داشت. بر پایه این تعاریف، واژگانی نظیر پناهجو، پناهنده، مهاجر و آواره، معنا و مفهوم متفاوتی دارند.
از لحاظ شکلی، به جابجایی افراد، چه به صورت انفرادی و چه به صورت خانواری، "مهاجرت فردی" گفته می‌شود. ولی "مهاجرت گروهی" به معنای جابجایی انبوهی از انسان‌ها است.
از نظر خواست و اراده نیز، "مهاجر" کسی است که با اراده و انتخاب آزاد خود به کشور دیگری می‌رود. اما "مهاجرت اجباری" و "آوارگی" یا "پناهجویی"، مهاجرتی است که در آن عنصر اجبار وجود دارد. این اجبار بر اثر عوامل مختلف از جمله تهدید حیات، شامل عوامل طبیعی یا انسانی نظیر جنگ، بلایای طبیعی، خطرهای شیمیایی یا هسته‌ای و قحطی و گرسنگی، ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر، واژه مهاجرت از لحاظ بین المللی به انواع حرکت‌های جمعیتی بین قلمروها گفته می‌شود که منجر به تغییر دائم یا نیمه دائم مکان سکونت شود.
مهاجرت، تقسیم بندی‌ها و اشکال دیگری نیز، مانند مهاجرت‌های قطعی، بازگشتی، داخلی و خارجی دارد. از لحاظ زمانی، مهاجرت‌هایی «قطعی» هستند که مهاجران در آن قصد یا امکان بازگشت به محل قبلی خود را ندارند. مهاجرت‌های «بازگشتی» نیز به مهاجرت با قصد بازگشت شخص به وطن یا محل قبلی‌اش اشاره دارد که در این نوع مهاجرت، فرد مهاجر یک سال یا بیشتر در کشور میزبان باقی می‌ماند. مهاجرت بازگشتی می‌تواند اختیاری یا غیر اختیاری باشد. «مهاجرت داخلی»، به هر گونه جابجایی دائمی یا نیمه دائمی محل اقامت افراد در داخل قلمرو جغرافیایی یک کشور اطلاق می‌شود. «مهاجرت خارجی» نیز به تغییر محل زندگی از کشوری به کشور دیگر، گفته می‌شود. بدین ترتیب مهاجرت، طیف وسیعی از جابجایی‌ها، از "مهاجرت اختیاری" گرفته تا "آوارگی" را شامل می‌شود.
از مهم‌ترین دلایل آوارگی، وقوع جنگ و خشونت در کشور مبدأ است. به دلیل اهمیت حفظ جان انسان‌ها، آوارگان مهاجر یا پناهجویان، تحت حمایت حقوق بین‌الملل از جمله «کنوانسیون ۱۹۵۱ مربوط به وضعیت پناهندگان» هستند. بر پایه همین حقوق، اگر در نقطه‌ای از کشوری، درگیری وجود دارد که بر اثر آن، عده‌ای از افراد مجبور به مهاجرت می‌شوند، می‌توان به این افراد، صفت پناهجو یا آواره را اطلاق نمود.
از این منظر، اتباع افغانستانی مقیم جمهوری اسلامی ایران، پناهجو هستند که تحت حمایت حقوق بین الملل و قوانین ایران قرار دارند. مضافاً آن که، جمهوری اسلامی ایران براساس رویکرد اسلامی و برادرانه خود، سعی مضاعفی در کاستن از رنج آوارگی برای مهاجران افغانستانی داشته است.
در این خصوص، دکتر نصیر احمد نور سفیر افغانستان در تهران در سال ۱۳۹۲ هجری شمسی (۲۰۱۳ میلادی) با اشاره به میزبانی ایران از بیش از سه میلیون مهاجر افغانستانی طی چهار دهه اخیر، می‌گوید: «خدماتی که جمهوری اسلامی ایران به مهاجران ارائه می‌کند در نوع خود بی نظیر است. خدماتی که در ایران به مهاجران ارائه می‌شود، نشان دهنده روحیه نوع دوستی و احساس مسوولیت ایران در قبال مردم جهان است. صدور مجوز برای ورود و خروج قانونی مهاجران افغانستانی، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و تقویت امنیت مرزی و روابط دو ملت ایران و افغانستان خواهد داشت. زیرا، ایران و افغانستان مکمل همدیگر هستند.»
ادامه دارد ...