به گزارش مشرق، افغانستان بیش از هفت میلیون مهاجر در کشورهای مختلف جهان دارد که نزدیک به شش میلیون نفر از آنان در دو کشور ایران و پاکستان و حدود یک میلیون نفر دیگر در کشورهای اروپایی، آمریکا و استرالیا حضور دارند. دولت های غربی پس از ظهور گروهک تروریستی داعش که خود در شکل گیری و تقویت آن نقش آشکار و پنهان داشتند، قوانین سختگیرانه تری را در مورد مهاجران مسلمان از جمله پناهجویان افغانستانی اتخاذ کرده اند و به شدت مانع از ورود آن ها به کشورهای خود می شوند. این در شرایطی است که ایران اسلامی در همه حال، با آغوش باز پذیرای پناهجویان به ویژه برادران و خواهران افغانستانی خود و خانواده ها و فرزندان آن ها بوده است.
به گزارش معاونت برون مرزی صداوسیما، در سایه سیاست درهای باز جمهوری اسلامی ایران در چهار دهه اخیر، همواره و در هر فراز و نشیب سختی ها و نا ملایمات جنگ ها و درگیری های داخلی و خارجی افغانستان، پناهجویان این کشور حتی در مقیاس های میلیونی از امکان ورود و مهاجرت به ایران برخوردار بوده اند. روند مهاجرت پناهجویان افغانستانی به ایران، که با تجاوز نظامی شوروی سابق به افغانستان آغاز شد، بعد از پیدایش و سقوط رژیم طالبان و حمله آمریکا به افغانستان نیز تا زمان حاضر ادامه یافته است. به طور کلی می‌توان سه موج عمده را در روند مهاجرت پناهجویان افغانستانی به ایران شناسایی کرد. موج اول با شروع لشگرکشی و تجاوز نظامی شوروی سابق به افغانستان در سال ۱۳۵۸ هجری شمسی برابر با سال ۱۹۷۹ میلادی پدید آمد.
این تجاوز، بیش از یک میلیون کشته و نزدیک به پنج میلیون پناهجو و آواره بر جای گذاشت، که بیش از نصف این پناهجویان وارد ایران شدند. بیشتر این افراد از مناطق روستایی افغانستان به جمهوری اسلامی ایران پناه آوردند. سازمان ملل و سازمان بین المللی مهاجرت در گزارش های خود برآورد کرده اند که در حد فاصلِ سال های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹ میلادی، یعنی در دوره زمانی تقریبا ده ساله از شروع تا پایان تجاوز نظامی شوروی به افغانستان، حدود دو میلیون و هفتصد هزار نفر پناهجوی افغانستانی وارد ایران شدند. این پناهجویان، برخلاف شیوه تحقیرآمیز متداول در کشورهای دیگر، نه تنها به کمپ ها و شهرک های مخصوص پناهجویان هدایت نشدند، بلکه براساس رویکرد انسانی و دینی دولت جمهوری اسلامی و میهمان نوازی اصیل مردم ایران، در بافت شهری و درون جامعه شهروندی ایران جذب شدند.
درباره این موضوع بیشتر بخوانید:
تبیین مفاهیم پناهجو، مهاجر و آواره
کمک‌های ایران به پناه جویان افغانستان
سکونت مهاجران افغانستانی در شهرهای مختلف ایران و دسترسی همه آنها به خدمات و امکانات گوناگون، شامل کار، مسکن، غذا، آموزش و بهداشت و درمان مناسب، بارها مورد تقدیر سازمان ملل قرار گرفته، به طوری که، کمیسیاریای عالی پناهندگان این سازمان، اقدامات جمهوری اسلامی ایران را سخاوتمندانه توصیف کرده است. مهاجران افغانستانی، از بدو حضور در ایران با بهره مندی از امکانات و تسهیلات دولتی، توانسته اند زندگی خود را در عرصه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بهبود و ارتقاء دهند، به طوری که دختران و زنان افغانستانی در ایران استعداد آن را یافته اند که هر روز بیشتر از قبل برای تحصیل در مدارس و نهادهای آموزشی و مشارکت در امور اجتماعی و فرهنگی حاضر شوند. ارزش و اهمیت امکانات و تسهیلات ایران برای مهاجران شاید زمانی بهتر درک شود که بدانیم به طور همزمان، حدود دو میلیون پناه جوی افغانستانی نیز به پاکستان پناهنده شدند، اما اسلام آباد، تنها توانست آنها را در مرز و در شرایط بسیار نامناسب در کمپ هایی با حداقل امکانات نگهداری کند، که این کمپ ها در گذر زمان، به پایگاه عضوگیری القاعده و سایر گروه های تروریستی تبدیل شدند. دولت ایران در همان زمان با ارائه کارت آبی بین المللی مهاجرت به اتباع افغانستانی، توانست حضور آنها در ایران را به نحو مطلوبی مدیریت کند و دسترسی همگانی شان را به فرصت های اقتصادی و خدمات درمانی، بهداشتی، آموزشی و اجتماعی فراهم آورد. بدین ترتیب اکثر پناهجویان و مهاجران افغانستانی درسال های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹ میلادی، در جمهوری اسلامی ایران مقیم شدند و اکثریت نسل فعلی افغانستانی های ساکن ایران، فرزندان مهاجران آن دوره اند.
در موج دوم مهاجرت پناهجویان افغانستانی که بین سال های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۵میلادی و در کوران جنگ داخلی افغانستان پس از دفع تجاوز شوروی سابق شکل گرفت، حدود دو میلیون و پانصد هزار نفر وارد ایران شدند. در این مرحله اکثر پناهجویان را اقشار طبقه متوسط و تحصیل کرده افغانستان تشکیل می دادند. قبل از شروع جنگ داخلی در افغانستان، دولت ایران با اعطای کارت شناسایی و مشوق هایی به اتباع افغانستان، توانست حدود یک میلیون و پانصد هزار نفر از آن ها را به کشورشان بازگرداند. اما این افراد از نیمه های دهه ۱۹۹۰ میلادی در پی تسلط طالبان بر افغانستان و بروز مشکلات و مصائب ناشی از آن، مجددا به ایران بازگشتند. اما موج سوم پناه جویی اتباع افغانستان و مهاجرت آنها به جمهوری اسلامی ایران از اواخر سال ۲۰۰۱ میلادی در پی حملات گسترده نظامی آمریکا به افغانستان به راه افتاد. همانطور که ترس و نگرانی عمومی از تسلط طالبان بر افغانستان موجی از پناهندگی مردم این کشور به ایران را در پی داشت، سلطه نظامی و اشغالگرانه آمریکا بر افغانستان نیز پیامدی مشابه داشت. البته بعد از اتمام عملیات نظامی گسترده آمریکا ضد افغانستان و تشکیل دولت جدید در این کشور، جمعیتی بالغ بر حدود یک میلیون و ششصد هزار نفر از پناهجویان افغانستانی از پاکستان به افغانستان بازگشتند. اما اکثریت قریب به اتفاق پناهجویان افغانستانی مقیم ایران حاضر به بازگشت نشدند و فقط حدود سیصد هزار نفر از آنان ایران را ترک کردند. زیرا، شرایط زندگی در ایران همچنان برای مهاجران افغانستانی بهتر از هر جای دیگر و حتی کشور خودشان بود. در بیان دلایل این ترجیح، به ویژه نباید از نظر دور داشت که ایران تنها کشور دنیاست که پناهندگان را در اردوگاه های محصور نگه نمی دارد.
با سه موج میلیونی ورود پناهجویان افغانستانی، جمعیت آنها در ایران در حال حاضر به حدود سه میلیون نفر بالغ می شود. علیرغم فشار هزینه سنگین اقتصادی و مالی و مشکلات فراوان اجتماعی حضور این تعداد پناهجو و با وجود تنگناهای شدید ناشی از تحریم های خصمانه آمریکا، جمهوری اسلامی ایران، به دلایل دینی و انسانی، هیچگاه تمایل به اخراج پناهجویان نداشته است. اما در این شرایط، ایران حداقل انتظار دارد که از طریق کمک های بین‌المللی، سایر کشورهای جهان نیز مشارکت منصفانه ای در تامین هزینه های سنگین میزبانی از پناهجویان افغانستانی در ایران داشته باشند. طبق آمارهای بین المللی و آمار رسمی سازمان ملل متحد، جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۵ میلادی، چهارمین کشور جهان از لحاظ پناهنده پذیری بوده است. در سال ۲۰۱۵ میلادی، نهصد و پنجاه و یک هزار نفر پناهجوی افغانستانی که دارای کارت اقامت بودند، در سیستم دولتی ایران ثبت نام و سرشماری رسمی شده‌اند. این در حالی است که تخمین زده می‌شود حدود یک میلیون و پانصد هزار تا دو میلیون نفر مهاجر افغانستانی نیز بدون کارت اقامت در ایران حضور داشته باشند.
ضرورت کمک موثر همه کشورها بویژه کشورهای بزرگ و ثروتمند و نهادهای ذیربط بین المللی به ایران برای بهبود هر چه بیشتر وضعیت پناهجویان افغانستانی، از سوی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان نیز مورد تاکید قرار گرفته است. فیلیپو گرندی کمیسر عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در ۱۲ شهریور ۱۳۹۷ هجری شمسی در نشستی با سفرای کشورهای مختلف در تهران گفت: ایران تحقق و تجسم عینی ایفای مسئولیت جهانی در زمینه پناهندگان است. از نمایندگان کشورهای مختلف برای حمایت از پناهندگان و کمک به ایران تشکر می کنیم. اما با توجه به تعداد پناهندگان و حجم مسائل و چالش هایی که وجود دارد، باید حجم و گستره فعالیت ها و کارها و حمایت از ایران در خدمت رسانی به پناهندگان افغانستانی بیشتر شود. سفرای مقیم ایران، این پیام را به پایتخت های خود مخابره کنند که این حمایت ها را افزایش دهند. چرا که مشکلی مانند پناهندگان افغانستانی در دنیا بسیار مهم است و باید به کشورهایی چون ایران کمک کنیم تا وضعیت این پناهندگان را ثابت نگه دارند و به کشور افغانستان نیز کمک کنیم تا این افراد به صورت داوطلبانه به کشور خود بازگردند. باید تمام کشورها در زمینه پناهندگان مشارکت کنند و به نوعی سهم خود را در این خصوص ایفا کنند.
احمد محمدی فر، مدیرکل اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران نیز طی گزارشی درباره خدمات ایران به پناهندگان در سال ۲۰۱۷ میلادی می گوید: در سال های گذشته همواره بین ۳ تا ۵ میلیون نفر مهاجر در کشور داشته ایم. هم اکنون ۹۷۹۴۱۰ نفر (نهصد و هفتاد و نه هزار و چهارصد و ده نفر) به عنوان پناهنده در ایران ثبت رسمی شده اند. ۹۷ درصد این جمعیت در بین ایرانی ها و بومی ها در مناطق مختلف کشور ساکن هستند. عمده پناهندگان به جمهوری اسلامی ایران، اتباع کشور افغانستان با بیش از ۹۵۰ هزار نفر هستند. ۲۲ درصد از این جمعیت، از قشر آسیب پذیر هستند و نیاز به حمایت های جدی و فوری دارند. علاوه براین ۴۵۰ هزار نفر هم به عنوان دارندگان گذرنامه در ایران حضور دارند که مشابه جمعیت پناهنده در کشور ما به سر می برند و از امکانات و مزایا برخوردارند. بین یک و نیم تا دو میلیون نفر مهاجر غیرمجاز نیز در کشور ما به سر می برند که امکان تحصیل برای فرزندانشان با اجرای فرمان مقام معظم رهبری (حضرت آیت الله خامنه ای مدظله العالی) فراهم شده است.
