به گزارش مشرق، ایران در میان کشورهای پذیرنده پناهجو در جهان، بیشترین تعداد پناهندگان را در خود جای داده است. ایران در دهه ۷۰ میلادی در پی سلب تابعیت و اخراج عراقیان ایرانی الاصل از سوی بغداد، پذیرای آنان شد. در سه دهه بعدی نیز در مقاطع مختلف، تعداد بیشتری از عراقیان عرب و کُرد پناهجو درحالی که  تابعیت عراقی خود را هم از دست نداده بودند، به ایران آمدند.

از سوی دیگر، در پی استقرار دولت کمونیستی در افغانستان و ورود نیروهای ارتش سرخ شوروی سابق به این کشور، امواج میلیونی پناهندگان افغانستانی نیز به سوی ایران سرازیر شدند. از آن پس، درگیری‌های گسترده با نیروی اشغالگر خارجی و متعاقباً درگیری‌های داخلی در مناطق مختلف افغانستان باعث تداوم و افزایش ورود پناهجویان افغانستانی به ایران شد. در آن دوران، مرزهای ایران اسلامی به روی پناه جویان و مهاجران افغانستانی باز بود و آنان می‌توانستند بدون اخذ روادید و پس از اقامتی کوتاه در اردوگاه‌های قرنطینه، در شهرهای مختلف ایران ساکن و شاغل شوند.

درباره مهاجریان افغان بیشتر بدانید:

تبیین مفاهیم پناهجو، مهاجر و آواره

بدین ترتیب، بیش از سه میلیون پناهنده افغانستانی در ایران استقرار یافتند، درحالی که کمک رسانی بین المللی به این پناهندگان، از نظم، سازماندهی و فوریت لازم برخوردار نبود. پس از سال‌ها انتظار، سازمان‌های بین المللی کمک رسان، کمک‌های ناچیز خود را به پناهندگان ساکن در جمهوری اسلامی ایران آغاز کردند. علت این تأخیر و محدودیت در اختصاص کمک‌ها، تبلیغات و کارشکنی‌های آمریکا و دیگر قدرت‌های استکباری بود که ضمن تحمیل جنگ هشت ساله رژیم صدام و تحریم‌های گسترده اقتصادی علیه ایران، سعی داشتند ایران را در پذیرایی از برادران و خواهران افغانستانی خود نیز در تنگنا قرار دهند. اما برغم این کارشکنی‌ها که عامل خودداری و کوتاهی سازمان‌های بین المللی از یاری ایران در کمک رسانی به پناهندگان افغانستانی بود، ایران هیچگاه حمایت‌های خود را از پناه جویان افغانستانی دریغ نکرد، که این رویکرد همچنان ادامه دارد. زیرا، ایران با اعتقاد عمیق به ارزش‌ها و تعالیم بشردوستانهٔ اسلامی و سابقه فرهنگ انسان دوستی ایرانی، عملاً هیچگاه نمی‌توانست مرزهای خود را به روی پناهجویان مسلمانی که بخش عظیمی از آنها زنان و کودکان بی پناه و آواره بودند، ببندد. 

به گزارش معاونت برون مرزی صداوسیما، طی چهار دهه میزبانی ایران از مهاجران افغانستانی که همچنان ادامه دارد،  نحوه توانمند سازی، خدمت رسانی و کمک به حل مشکلات آن‌ها، از جمله موضوعات دایمی درگفتگوهای مقامات ایران و افغانستان بوده است. همان طور که پیشتر اشاره شد، به فاصله اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ماه فوریه سال ۱۹۷۹ میلادی یعنی از ماه دسامبر همان سال، نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران درحالی که خود درگیر مشکلات فراوان داخلی بود، به روی بیش از سه میلیون پناه جوی افغانستانی آغوش گشود و آنان را در سرزمین خود پذیرفت.

این مهاجران همانند شهروندان ایرانی از یارانه‌های دولتی و امکانات و تسهیلات اساسی برای معیشت و پیشرفت، نظیر اشتغال، مسکن و آموزش بهره مند شدند. کمک‌های ایران به مهاجران و پناه جویان افغانستان حتی در دوره جنگ هشت ساله تحمیلی رژیم بعث عراق ضد ایران نیز، علیرغم مشکلات متعدد اقتصادی و تنگناهای مالی ادامه یافت. پس از آن نیز، ایران اسلامی علیرغم تحمل مشکلات ناشی از تحریم‌های گسترده آمریکا و غرب، با قوت به حمایت‌های خود از مهاجران و پناه جویان افغانستانی ادامه داد. این درحالی بود که به موازات میزبانی از مهاجران افغانستان، ایران همچنین از مبارزات ملت و مجاهدان  افغانستان در مقابله با تجاوز نظامی شوروی در دهه ۱۹۸۰  و سپس مقابله با  گروه طالبان، بطور جدی و مؤثر حمایت کرد.  

جمهوری اسلامی ایران با حمایت تعیین کننده از مبارزات مردم افغانستان در دفع تجاوز نظامی شوروی و مقابله با گروه طالبان و پایان دادن به رژیم ارتجاعی این گروه وابسته به ریاض، ابوظبی، سازمان آی.اس.آی. پاکستان و سازمان‌های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا، در حقیقت به تحقق آرمان‌ها و آرزوهای پناه جویان افغانستانی نیز کمک کرده است.  از دیگر رویکردهای جمهوری اسلامی ایران در حمایت از اتباع پناه جوی افغانستانی، ارائه خدمات و برنامه‌های آموزشی و فراهم کردن زمینه ورود آنها به بازار کار ایران در مشاغل و مهارت‌های مختلف بوده است. به نحوی که، پناه جویان کارآزموده در ایران هنگام بازگشت به افغانستان، نیروی کار ماهر و متخصص برای پروژه‌های بازسازی کشورشان را تشکیل می‌دهند.  دراین خصوص نباید از نظر دور داشت که به طور کلی جذب  پناه جویان افغانستانی در جامعه ایران، به دلیل ویژگی‌هایی نظیر همسایگی و قرابت فرهنگی، زبانی و دینی مردم دو کشور، با مشکلات کمتری نسبت به کشورهای اروپایی مواجه بوده است. به طوری که، اگر پناهجویان افغانستانی در ایران مشکلاتی هم داشته‌اند، همانند مشکلات عموم شهروندان ایرانی بوده است. بسیاری بر این باورند که دولت ایران تمامی یا اکثر حقوق و امتیازات ویژه شهروندان خود را به مهاجران افغانستانی نیز اعطاء کرده است. 

کمک‌های جمهوری اسلامی ایران به مهاجران افغانستانی، طیف وسیع و متنوعی از کمک‌های قانونی و حقوقی، اقتصادی، فرهنگی و معیشتی، شامل اسکان، اقامت،  اشتغال، آموزش و بهداشت آن‌ها را در داخل مرزهای ایران در بر می‌گیرد، که نشان دهنده اهتمام دولت و ملت ایران به کاهش آلام مردم افغانستان است. این در حالی است که ایران در داخل کشور افغانستان هم، پروژه‌های متعدد زیرساختی، آموزشی و بهداشتی را به اجرا درآورده و به دولت و ملت افغانستان تحویل داده است. بویژه در دوره بازسازی افغانستان پس از سقوط رژیم طالبان، ایران بنا به دلایل اقتصادی، امنیتی و فرهنگی، فعالانه در بازسازی افغانستان مشارکت داشته است.

 عرصهٔ بازسازی افغانستان پس از سقوط رژیم طالبان، شاهد مشارکت داوطلبانه و گسترده مؤسسات و شرکت‌های دولتی و خصوصی ایران بوده است. به منظور سیاست گذاری،  مدیریت و هماهنگی فعالیت‌های ایران در زمینه‌های مختلف بازسازی افغانستان،  «ستاد مشارکت در بازسازی افغانستان» به ریاست معاون اول ریاست جمهوری و با عضویت وزرای امور خارجه، اموراقتصادی، جهادکشاورزی، کشور، روسای بانک مرکزی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی و دو نماینده مجلس ایران در پاییز سال ۱۳۸۰ هجری شمسی برابر با اواخر سال ۲۰۰۱ میلادی تشکیل شد. فعالیت‌های این ستاد در قالب پنج کارگروه تخصصی شامل اقتصادی، علمی - فرهنگی- آموزشی، سیاسی، بین‌المللی و تلفیق و هماهنگی، تقسیم و مسئولیت کارگروه‌های اقتصادی و تلفیق و هماهنگی به وزارت امور اقتصادی و دارایی و سایر کارگروه‌ها به معاونت‌های ذیربط در وزارت امور خارجه ایران محول شد.

آقای سید حسین عالمی بلخی وزیر امور مهاجران افغانستان، در اشاره به وضعیت خوب پناه جویان افغانستانی در ایران در مقایسه با وضعیت آشفتهٔ پناه جویان افغانستانی در کشورهای اروپائی و پاکستان، می‌گوید: «وضعیت مهاجران در ایران، بهتر از هر جای دیگر جهان است. مهاجران افغانستانی در کشورهای اروپایی و پاکستان  با مشکلات زیاد از جمله اخراج دستجمعی و اجباری و دسترسی نداشتن به خدمات اولیه مواجه‌اند. حتی در پاکستان، به دلیل فشار و اذیت و آزار مهاجران، روزانه به طور متوسط پنج هزار نفر به افغانستان بر می‌گردند.  اما، مهاجرانی که در ایران به طور قانونی زندگی می‌کنند، به همه خدمات دولتی و عمومی دسترسی دارند و مشغول کار و زندگی خود هستند.  ما در گفت وگوهای خود با تمامی کشورهای اروپایی و پاکستان در صددیم آنان را متقاعد کنیم تا مطابق قوانین و کنوانسیون‌های بین المللی در زمینه مهاجرت با مهاجران افغانستانی رفتار کنند.» 

افغانستان بیش از هفت میلیون مهاجر در کشورهای مختلف جهان دارد که نزدیک به شش میلیون نفر آن‌ها در کشورهای ایران و پاکستان زندگی می‌کنند. تنها حدود یک میلیون مهاجر افغانستانی در کشورهای اروپایی، آمریکا و استرالیا زندگی می‌کنند. پس از ظهور گروه تروریستی داعش، دولت‌های غربی قوانین سختگیرانه تری را برای ممانعت از ورود و اقامت مهاجران اتخاذ کرده‌اند  که این قوانین عمدتاً شامل مهاجران مسلمان، از جمله اتباع افغانستان می‌شود.  گرچه دولت‌های غربی محدودیت‌ها و موانع تازه خود برای جلوگیری از ورود مهاجران را به ضرورت‌های امنیتی مرتبط و توجیه می‌کنند، اما بی تردید گرایش‌ها و رویکردهای نژادپرستانه نیز سهم مهمی در وضع این محدودیت‌ها دارد.