سرویس جهان مشرق - دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز پنج‌شنبه، ۲۹ آذر ۹۷، در صفحه توئیتر خود خبر داد که «جیمز نورمن متیس [۱] » مشهور به «جیم «سگ دیوانه» متیس» وزیر دفاع آمریکا به زودی سِمت خود را ترک خواهد کرد. ترامپ نوشت: «ژنرال جیم متیس در انتهای ماه فوریه [سال ۲۰۱۹] پس از خدمت در دولت من به عنوان وزیر دفاع طی دو سال گذشته، با احترام بازنشسته خواهد شد… به زودی یک وزیر دفاع جدید معرفی می‌شود. از جیم به خاطر خدماتش بسیار متشکرم! [۲] » البته اوضاع به این آرامی هم نیست. متیس که اسطوره نظامی آمریکایی‌ها محسوب می‌شود، قرار نیست «بازنشسته» شود، بلکه گفته است ماه فوریه «استعفا» خواهد داد.

در همین‌باره بخوانید:

›› کوچ متیس: شوک بزرگ به تیم امنیتی و نظامی ترامپ

›› درون کاخ سفیدِ ترامپ چه می‌گذرد؟: از زن‌بارگی با همسران دوستان تا خیانت پسرش به آمریکا

›› راز موهای «خاص» رئیس‌جمهور آمریکا چیست

›› ترامپ یک «الدنگ عوضی» است که از عهده ریاست‌جمهوری برنمی‌آید

›› ماجرای ترامپ، فاحشه‌ها و تخت‌خواب باراک اوباما

ایران، یکی از نقاط اختلاف ترامپ و متیس

وجود اختلاف میان ترامپ و متیس بر هیچ‌کس پوشیده نبود. وزیر دفاع ترامپ از جهات زیادی، «عقل» دولت وی و «صدای منطق» در کابینه آشفته آمریکا تلقی می‌شد؛ و یک مسئله از آغاز دولت کنونی آمریکا کاملاً واضح بوده است: ترامپ با هر کس و هر چیزی که بویی از عقل بدهد، مشکل دارد. البته این‌بار به نظر می‌رسد حق با ترامپ باشد، چراکه ظاهراً اوج اختلاف‌نظر ترامپ و متیس به مسئله دستور غافل‌گیرکننده ترامپ به نیروهای آمریکایی برای خروج از سوریه برمی‌گردد. پایگاه خبری رادیو ملی آمریکا درباره اختلافات میان رئیس‌جمهور این کشور و وزیر دفاعش می‌نویسد: «شکاف میان این دو به نقطه‌ای رسید که متیس با چنان شدتی به تصمیمات سیاستی رئیس‌جمهور انتقاد داشت که ترجیح داد استعفا دهد نه این‌که کوتاه بیاید.»

این پایگاه آمریکایی ادامه می‌دهد: «به نظر می‌رسد نقطه عطف نهایی در روابط دو طرف پس از آن رقم خورد که ترامپ به‌رغم انتقادات مشاوران امنیتی‌اش، از جمله خود متیس، دستور داد نیروهای آمریکایی به شکل چشم‌گیری از سوریه و افغانستان عقب‌نشینی کنند [۳] .» این در حالی است که جیمز متیس اخیراً گفته بود که «نیروهای آمریکایی پس از شکست داعش نیز در سوریه باقی خواهند ماند تا از قدرت گرفتن دوباره این گروه تروریستی جلوگیری و هم‌چنین با اقدامات ایران مقابله کنند.» متیس که گفته می‌شود نفوذ فوق‌العاده‌ای روی ترامپ دارد و به تنهایی توانسته او را متقاعد کند بر خلاف قول‌های انتخاباتی‌اش، احیای تکنیک‌های وحشیانه‌ای مانند غرق مصنوعی و «بسیار بدتر از آن» را کنار بگذارد، ظاهراً نتوانسته نظر رئیس‌جمهور آمریکا درباره عقب‌نشینی نیروهای این کشور را تغییر بدهد.

یکی دیگر از نقاط اختلاف‌نظر متیس و ترامپ درباره ایران بود. وزیر دفاع آمریکا سال‌های سال است که از جمهوری اسلامی کینه به دل دارد، تهران را بزرگ‌ترین تهدید برای صلح در خاورمیانه توصیف کرده، و حتی گاهاً خواستار آمادگی برای حمله نظامی به ایران هم شده است [۴] . با این وجود، وی در کنگره اذعان کرده که توافق هسته‌ای با تهران دارد جواب می‌دهد. متیس معتقد است که برجام اگر هیچ خاصیتی هم نداشته باشد، «دست‌کم کمک می‌کند که اگر کار به جنگ نظامی در آینده کشید، بهتر بتوانیم [اهداف هسته‌ای در ایران را] شناسایی و هدف‌گیری کنیم.» از سوی دیگر، ترامپ با وجود آن‌که گفته می‌شود تحت تأثیر متیس، سیاست‌هایش مقابل ایران را سخت‌گیرانه‌تر کرده است، اما در مورد برجام، با وزیر دفاعش هم‌عقیده نبود و ماه می سال ۲۰۱۸ آمریکا را به شکل یک‌جانبه از توافق هسته‌ای خارج کرد.

چرا «سگ دیوانه» از جنگل کابینه ترامپ گریخت؟

در حالی که افغانستان، سوریه و ایران برخی از بزرگ‌ترین نقاط اختلاف میان ترامپ و وزیر دفاعش هستند، اختلافات میان این دو ابعاد گسترده‌تری دارد. آرزوی ترامپ برای دست‌یابی به یک «نیروی فضایی» و اعزام هزاران نیروی نظامی به مرز مکزیک تنها برخی دیگر از مواردی بودند که متیس در آن‌ها با فرمانده کل قوای آمریکا اختلاف‌نظر داشت. جیم متیس که در جنگ افغانستان و هر دو جنگ عراق (۱۹۹۱ و ۲۰۰۳) حضور داشته [۵] ، در نامه استعفای خود [۶] ، تلویحاً از سیاست‌های رئیس‌جمهور در قبال متحدان و ائتلاف‌های بین‌المللی واشینگتن، و به عبارتی سیاست «اول، آمریکا» ی ترامپ، انتقاد کرده [۷] و عملاً نشان داده است که نمی‌خواهد در این دوره افول قدرت بین‌المللی کشورش نقشی داشته باشد. در بخشی از این نامه آمده است [۸] :

یکی از عقاید بنیادینی که من همیشه داشته‌ام این است که قدرت ما به عنوان یک کشور، به طور جدایی‌ناپذیری با قدرت نظام جامع و منحصربه‌فرد اتحادها و شراکت‌های ما گره خورده است. اگرچه آمریکا هم‌چنان کشوری غیرقابل‌چشم‌پوشی [و ضروری] در جهان آزاد است، اما ما نمی‌توانیم از منافعمان محافظت، یا نقشمان را [به عنوان رهبر جهان آزاد] به شکلی کارآمد ایفا کنیم، مگر آن‌که از اتحادهای قدرتمندمان محافظت نمائیم و به متحدان‌مان احترام بگذاریم. من هم مانند شما از همان ابتدا گفته‌ام که نیروهای مسلح آمریکا نباید پلیس جهان باشند، بلکه ما باید از تمام ابزارهای قدرت آمریکا برای فراهم کردن ملزومات دفاع مشترک، از جمله ارائه رهبریِ کارآمد برای اتحادهایمان استفاده کنیم. ۲۹ دموکراسی عضو ناتو، پس از حمله ۱۱ سپتامبر به آمریکا، قدرت خود در تعهد به مبارزه در کنار ما را نشان دادند. ائتلاف ۷۴ کشوری ضدداعش نیز این مسئله [اهمیت ائتلاف‌ها و اتحادهای بین‌المللی] را بیش‌تر اثبات می‌کند.

متیس سپس در بخشی از نامه خود به طور غیرمستقیم از بی‌تجربگی و کوتاه‌نظری ترامپ انتقاد [۹] و به خسته شدن از تلاش برای تغییر نظر رئیس‌جمهور آمریکا اذعان می‌کند [۱۰] :

دیدگاه‌های من در مورد رفتار مبتنی بر احترام با متحدان و لزوم داشتن دیدگاهی روشن، هم درباره بازیگران بدخواه و هم درباره رقبای استراتژیک، راسخ هستند و ریشه در چهار دهه غوطه خوردن در این مسائل دارند. ما باید هر کاری را که می‌توانیم، برای پیش‌برد نظم بین‌المللی‌ای انجام بدهیم که بهترین گزینه برای امنیت، رونق و ارزش‌های ما باشد؛ و ما در این راه با هم‌بستگی اتحادهایمان است که تقویت می‌شویم. از آن‌جایی که شما حق دارید وزیر دفاعی داشته باشید که دیدگاه‌هایش بهتر [و بیش‌تر] هم‌راستای با دیدگاه‌های شما در این موضوعات، و مسائل دیگر باشد، من معتقدم اقدام درست برای من این است که از سِمت خود کناره‌گیری کنم.

بحران در کابینه تعطیل‌شده ترامپ

بعد از گذشته دو سال از دولت ترامپ، دیگر آمدن و رفتن مقامات دولتی در بالاترین سطوح، اتفاق جدیدی نیست. «ده‌ها نفر» (بدون اغراق) تا کنون در کابینه ترامپ اخراج، وادار به استعفا، و سپس جایگزین شده‌اند. این آمار کاملاً بی‌سابقه است [۱۱] : چهار نفر تنها در دو ماه اخیر، و سه نفر تنها طی دو هفته گذشته، از دولت ترامپ خارج شده‌اند. جالب است بدانید که از میان تیم مشاوران امنیت ملی و سیاست دیپلماتیکی که در ابتدای دولت با ترامپ همراه بودند، اکنون تنها مایک پمپئو، وزیر خارجه، و نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل، هنوز در کنار ترامپ مشغول خدمت هستند. البته وضعیت این دو نفر هم جالب‌توجه است: پمپئو ابتدا به عنوان مدیر سی‌آی‌ای وارد دولت ترامپ و سپس با تغییر سِمت، وزارت خارجه را به عهده گرفت؛ هیلی هم که اخیراً اعلام کرد به زودی دولت را ترک خواهد کرد [۱۲] .

واشینگتن از جنبه‌های دیگری هم عمیقاً در بحران فرو رفته است [۱۳] . به عنوان نمونه، دعوا با کنگره بر سر بودجه انتهای سال و به خصوص بودجه مدنظر ترامپ برای ساخت دیوار در مرز با مکزیک، موجب شده تا دولت آمریکا عملاً تعطیل شود. ترامپ شخصاً پیش‌بینی، و بلکه تهدید، کرده است [۱۴] که تعطیلی دولتش [۱۵] احتمالاً تا بعد از تعطیلات کریسمس ادامه پیدا خواهد کرد [۱۶] . اکنون کارشناسان نیز هیچ نقطه پایانی برای تعطیلی دولت [۱۷] متصور نیستند [۱۸] ؛ تنها در سال ۲۰۱۸، این سومین باری است که کار دولت آمریکا به تعطیلی می‌کشد. اگرچه جمهوری‌خواهان هم‌چنان کنترل مجلسِ مهم‌ترِ سنا را در اختیار دارند، اما انتظار می‌رود کنترل دموکرات‌ها بر مجلس نمایندگان پس از انتخابات میان‌دوره‌ای، کار را برای دولت ترامپ از این هم دشوارتر کند. هرچه باشد، ترامپ در میان هم‌حزبی‌هایش هم کم مخالف و منتقد ندارد.

«جیم» هم جیم زد؛ چرا متیس مهم بود؟

استعفای جیم متیس از برخی ابعاد، از بحران‌هایی مانند کشمکش با کنگره بر سر بودجه دیوار مرزی یا حتی تعطیلی موقت دولت نیز بحران‌تر است. این مسئله را به راحتی می‌توان از واکنش‌های داخلی در آمریکا به خبر استعفای وزیر دفاع (که به اندازه تصمیم ترامپ برای خروج از سوریه، غافل‌گیرکننده بود) متوجه شد. وقتی رکس تیلرسون، وزیر خارجه سابق آمریکا به خاطر اختلاف‌نظر با رئیس‌جمهور [۱۹] ، از جمله بر سر توافق هسته‌ای با ایران [۲۰] ، به آن شکل عجیب و غریب [۲۱] (با انتشار یک پیام توئیتری) اخراج شد و مایک پمپئو جای او را گرفت [۲۲] ، حامیان توافق هسته‌ای با ایران ناراحت شدند و فهمیدند که ترامپ قرار است برجام را پاره و سیاست‌های ضدایرانی‌اش را تشدید کند. این در حالی بود که از طرف دیگر، جنگ‌طلبان و ایران‌هراسانی مانند جان بولتون (که چند روز قبل از انتصاب پمپئو در سِمت جدید، مشاور امنیت ملی ترامپ شده بود) از این تصمیم بسیار خرسند بودند.

در همین‌باره بخوانید:

›› تیلرسون بعد از اخراجش نفس راحتی می‌کشد / «پمپئو» متحد ترامپ در خروج از برجام است

›› بولتون یک نومحافظه‌کار جنگ‌طلب است که اعتقادی به قوانین بین‌المللی ندارد

›› پرزیدنت با سبیل «جان بولتون» مشکل داشت

یا مثلاً وقتی نیکی هیلی نامه استعفای خود [۲۳] را (که در نهایت تعجب، کاملاً تملق‌آمیز هم بود) تحویل ترامپ داد و در آن اعلام کرد که ماه ژانویه سال ۲۰۱۹ (یک ماه زودتر از جیم متیس) دولت را ترک خواهد کرد، لابی و حامیان رژیم صهیونیستی به شدت ناراحت شدند. هیلی یکی از جان‌به‌کف‌ترین مدافعان رژیم صهیونیستی در سازمان ملل بود و گاهی جملات خنده‌داری را هم در توصیف این رژیم می‌گفت که حتی خود آمریکایی‌ها [۲۴] هم او را به باد انتقاد می‌گرفتند [۲۵] ؛ مثلاً این‌که یک بار در سخنرانی خود درباره درگیری‌های مرزی میان رژیم صهیونیستی و حماس، مدعی شد: «هیچ کشوری در این مجمع [عمومی سازمان ملل] حاضر نبود بیش از آن‌چه که اسرائیل تا کنون خویشتن‌داری کرده است، خودداری نماید [۲۶] .» بر خلاف حامیان رژیم صهیونیستی، آن‌هایی که معتقدند لابی صهیونیستی در آمریکا نفوذ بیش از حدی دارد و عملاً منافع ایالات متحده را تحت‌الشعاع قرار داده، از خبر استعفای هیلی خوشحال شدند.

اما مسئله استعفای جیم متیس با موارد قبلی فرق می‌کند: این روزها، مخالفان و موافقان ترامپ همگی کاسه چه‌کنم دست گرفته‌اند؛ که البته اصلاً هم بی‌دلیل نیست. استعفای متیس اگرچه یک جابه‌جایی دیگر در سطح «وزیر» را در دولت آمریکا رقم می‌زند، اما مسئله رفتن ژنرال متیس، صرفاً مسئله یک سِمت و یک وزارت‌خانه نیست. چنان‌که گفته شد، هر دو حزب آمریکا، متیس را «عقل سلیم» و «وزنه توازن» دولت و شخص ترامپ می‌دانستند. برای درک این اعتقاد سیاستمداران آمریکایی به متیس باید ماجرای منحصربه‌فرد تأیید صلاحیت او را یادآوری کرد. طبق قانون در آمریکا، ژنرال‌های ارتش برای آن‌که بتوانند سِمت وزارت دفاع را به عهده بگیرند، باید دست‌کم ۷ سال از بازنشستگی‌شان گذشته باشد. متیس سال ۲۰۱۳ بازنشسته شده بود، اما کنگره آمریکا (هم مجلس نمایندگان [۲۷] و هم سنا [۲۸] ) پس از رأی‌گیری، در مورد وی استثنا قائل شدند تا بتواند وزیر دفاع ترامپ شود.

سپس تأیید متیس با ۹۸ رأی موافق و تنها ۱ رأی مخالف در مجلس سنای آمریکا [۲۹] (جایی که «جف سشنز» به عنوان نامزد انتخابی ترامپ برای دادستانی کل، رأی نداد) و هم‌چنین ۲۶ رأی موافق و تنها ۱ رأی مخالف (همان رأی مخالف مجلس سنا) به نامزد ترامپ برای وزارت دفاع در کمیته خدمات مسلح سنا [۳۰] ، نه تنها جیم متیس را تبدیل به اولین عضو تأییدشده کابینه ترامپ کرد، بلکه نشان داد محبوبیت و مقبولیت وزیر دفاع کنونی آمریکا، مرزهای حزبی را شکافته است. اکنون می‌توان تصور کرد که چرا خبر استعفای متیس، هر دو حزب آمریکا را به فکر پیدا کردن راه چاره‌ای برای این بحران جدید انداخته است [۳۱] . منتقدان و حامیان ترامپ و همه آن‌هایی که هنوز ذره‌ای امید داشتند که شاید عاقبت دولت او ختم به خیر شود، الآن در یک نقطه اتفاق‌نظر دارند: با رفتن «سگ دیوانه»، عملاً «عقل» از سر دولت ترامپ پریده است.

اکنون کارشناسان آمریکایی و غیرآمریکایی جملات غم‌انگیزی درباره آینده ایالات متحده می‌گویند. به عنوان مثال، «جفری گلدبرگ» سردبیر مجله «آتلانتیک» می‌نویسد:

متیس همیشه عیب‌های فاحش ترامپ را می‌دانست، و استعفایش یعنی می‌داند که رئیس‌جمهور تغییر نخواهد کرد… جیمز متیس می‌دانست ترامپ کیست، اما با این وجود به دولت او پیوست، چون [متیس] یک میهن‌پرست است. و چون یک میهن‌پرست است، اگر فکر می‌کرد می‌تواند روی سیاست‌های ترامپ تأثیر بگذارد، در دولت باقی می‌ماند. اما [استعفای وزیر دفاع نشان می‌دهد که] هر مقدار نفوذی هم که داشت، اکنون از دست داده است… و اینک قسمت خطرناک [ریاست‌جمهوری ترامپ] آغاز می‌شود [۳۲] .

کاخ سفید این روزها به کاروانسرایی شبیه شده است که مهمانان آن مرتباً می‌آیند و می‌روند [۳۳] . متیس یکی از مهم‌ترین اعضای کابینه ترامپ بود که حالا در صف استعفا پشت سر نیکی هیلی ایستاده است؛ صفی که هنوز دو سال برای طولانی‌تر شدن، وقت دارد. ترامپ در برنامه تلویزیونی‌ای که سال‌ها پیش در آن نقش بازی می‌کرد، به گفتن جمله «تو اخراجی [۳۴] » مشهور شده بود [۳۵] ، اما این‌بار اطرافیانش نه در یک مستند-مسابقه تلویزیونی، بلکه در دولت آمریکا یکی‌یکی دارند دور او را خالی می‌کنند. اگرچه عده‌ای متیس را مانع از فروپاشی دولت آمریکا و عده‌ای او را مانع از اقدام واشینگتن در جهت فروپاشی دنیا می‌دانند [۳۶] ، اما به نظر می‌رسد در مورد سوریه و افغانستان، و به طور کلی، بازگشت نیروهای آمریکایی در خاورمیانه به کشورشان، حق با پرزیدنت ترامپ باشد. باید منتظر ماند و دید اخراج «سگ دیوانه» چه تأثیری روی سیاست‌های دولت آمریکا خواهد داشت، اما چنان‌که به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها باید کریسمس امسال را به سبک هالووین جشن بگیرند.

در همین‌باره بخوانید:

›› ماجرای کودتا در دولت ترامپ چیست؟

›› توصیفات «آتش و خشم» درباره رئیس‌جمهور آمریکا صحت دارد