سرویس جهان مشرق - حوالی ساعت ۰۱:۲۰ بامداد روز جمعه، ۱۳ دی‌ماه ۹۸، سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی در حمله پهپادهای MQ-۹ Reaper آمریکایی در فرودگاه بغداد به شهادت رسید [۱] . پنتاگون بلافاصله مسئولیت این عملیات را به عهده گرفت [۲] و تأکید کرد که شخص دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، دستور این حمله را صادر کرده است [۳] . این اقدام، فصل جدیدی از تنش‌ها در خاورمیانه را آغاز خواهد کرد [۴] که ادامه یا پایان آن هنوز مشخص نیست. در ادامه این گزارش، جزئیاتی درباره عملیات ترور شهید سلیمانی و گزینه‌های روی میز ایران برای انتقام‌جویی از آمریکایی‌ها را خواهید خواند.

شهید سلیمانی بالأخره به آرزوی چندین و چند ساله خود رسید (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› جزئیات عملیات ناکام اسرائیل برای ترور شخصیتی حاج قاسم

›› «کوریدور زمینی تهران-مدیترانه» چیست؟/ حضور نیروهای حاج قاسم پشت مرزهای رژیم صهیونیستی

›› حاج قاسم چگونه قدرت نظامی جمهوری اسلامی را چندبرابر کرد

›› حاج قاسم؛ قوی‌ترین ژنرال خاورمیانه و معمار استراتژی قدرتمند ایران

›› اندیشکده آمریکایی: قاسم سلیمانی ما کیست؟

در سرِ پوک ترامپ چه می‌گذرد؟ اشتباه مهلک رئیس‌جمهور در ترور شهید سلیمانی

سردار سلیمانی قوی‌ترین دشمن آمریکا در منطقه بود و هیچ‌یک از فرماندهان نظامی یا مقامات سیاسی این کشور از او دل خوشی نداشتند، اما هیچ‌کدام هم تصمیم به ترور حاج قاسم نگرفته بودند [۵] . «الیسا اسلاتکین» نماینده دموکرات ایالت میشیگان و تحلیلگر سابق سی‌آی‌ای و مقام سابق پنتاگون در دولت‌های جورج بوش پسر و باراک اوباما، توضیح می‌دهد که هم در دولت بوش و هم در دولت اوباما بحث‌های جدی‌ای درباره ترور شهید سلیمانی وجود داشته است. وی می‌نویسد:

آن‌چه همیشه رؤسای‌جمهور چه دموکرات و چه جمهوری‌خواه را از هدف قرار دادن شخص سلیمانی منصرف می‌کرد یک سؤال ساده بود: آیا این حمله ارزش انتقام‌جویی احتمالی و امکان کشیده شدن ما به یک درگیری طولانی‌مدت را دارد یا نه؟ هر دو دولتی که من با آن‌ها کار کردم، به این نتیجه رسیدند که اهداف نهایی [چنین عملیاتی] در این مورد وسیله را توجیه نمی‌کنند [۶] .

علاوه بر جورج بوش و باراک اوباما، ژنرال «استنلی مک‌کریستال» فرمانده سابق «فرماندهی مشترک عملیات‌های ویژه» ارتش آمریکا نیز بارها ادعا کرده است که یک بار فرصت ترور شهید سلیمانی در عراق را داشته، اما این کار را نکرده است [۷] (جزئیات بیش‌تر). بنابراین این سؤال پیش می‌آید که چه عامل یا عواملی موجب شد تا ترامپ به جمع‌بندی متفاوتی درباره ترور شهید سلیمانی برسد.

عزاداری برای شهید سلیمانی و شهید ابومهدی المهندس در عراق؛ رؤسای‌جمهور قبلی آمریکا دست‌کم این اندازه می‌فهمیدند که شهادت سردار سلیمانی موجب تحکم وحدت ایران و عراق خواهد شد (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› «فرمانده سایه‌ها»: فرماندهان آمریکایی درباره حاج قاسم چه می‌گویند

عامل اصلی، حماقت بی‌مانند ترامپ و بیگانگی او با درک سیاست خارجی است. دونالد ترامپ که از تفرجگاهش در فلوریدا بر عملیات تروریستی ارتش آمریکا نظارت داشت، دقایقی پس از تأیید رسمی خبر شهادت سردار سلیمانی، تصویری از پرچم آمریکا را بدون هیچ متنی در صفحه توئیتر خود منتشر کرد [۸] . وی چندین ساعت بعد، یکی از جمله‌های قدیمی‌اش را دوباره در توئیتر تکرار کرد: «ایران هرگز جنگی را نبرده، اما هرگز مذاکره‌ای را نباخته! [۹] » این توئیت ترامپ (که البته بعداً با ادعاهای او درباره حاج قاسم هم همراه شد) نه تنها بی‌خبری ترامپ از تاریخ را نشان می‌دهد، بلکه عمق نفهمی او درباره سیاست خارجی و به خصوص قواعد رفتار با ایران را به نمایش می‌گذارد.

ترامپ تصور می‌کند با زدن ضربه‌ای مانند شهادت حاج قاسم، ایران از مسیر مقاومت مقابل آمریکا برخواهد گشت و مثلاً از او درخواست مذاکره یا مصالحه خواهد کرد. این‌که هم خودش می‌گوید عملیات فرودگاه بغداد «برای متوقف کردن جنگ بود، نه آغاز جنگ [۱۰] » و هم مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، دائماً [۱۱] در گفت‌وگو با همتایان خارجی‌اش [۱۲] تأکید دارد که «آمریکا همچنان مصمم به کاهش تنش‌ها [با ایران] است [۱۳] » یعنی آمریکایی‌ها هنوز هم امیدوارند که به جای احترام، از طریق قلدری درِ مذاکره با ایران را باز کنند. البته تا اندازه‌ای باید به آن‌ها حق داد، چون کشورهای زیادی در دنیا به همین شکل مرعوب واشینگتن شده‌اند، اما دولت ترامپ با تعمیم این قاعده به ایران اشتباه مهلکی مرتکب شد که تبعات آن را در آینده خواهد دید.

معنایی دیگر برای توئیت بدون شرح ترامپ با پرچم آمریکا (+)

گزینه‌های روی میز ایران و قمار ترامپ با جان بی‌ارزش

کارشناسان زیادی طی ساعات اخیر، عملیات ترور شهید سلیمانی را قمار دونالد ترامپ توصیف کرده‌اند. فارغ از این‌که ترامپ به امید رسیدن به دست برتر مقابل ایران دست به این قمار زده، یا به دنبال کاهش فشارهای داخلی علیه خود بوده، یا به‌زعم خودش می‌خواسته سال انتخاباتی ۲۰۲۰ را «قدرتمند» آغاز کند، آینده نشان خواهد داد که چه‌بسا رئیس‌جمهور آمریکا جانِ (البته بی‌ارزش) خود را قمار کرده باشد [۱۴] . رهبر ایران پیش از این چند بار [۱۵] به آمریکایی‌ها هشدار داده بود [۱۶] که «دوران بزن و دررو تمام شده است» و بعد از شهادت سردار سلیمانی هم وعده داد «انتقام سختی» از مسببان این جنایت گرفته خواهد شد [۱۷] .

فرماندهان نظامی و مقامات دولتی ایران نیز قول داده‌اند که در گرفتن انتقام خون شهید سلیمانی به عاملان حمله بغداد قناعت نخواهند کرد، بلکه از دستوردهندگان این حمله نیز انتقام خواهند گرفت [۱۸] . با توجه به این‌که ترامپ در سخنرانی توجیهی خود پس از عملیات بغداد صراحتاً گفت که خودش دستور این حمله را صادر کرده، بنابراین طیف عملیات‌های خون‌خواهی ایران اکنون فوق‌العاده گسترده است. اگرچه هنوز هیچ توضیح رسمی‌ای درباره زمان، مکان، روش، هدف و ابعاد این انتقام‌جویی اعلام نشده و احتمالاً اعلام هم نخواهد شد، اما برخی از احتمالات بر اساس گمانه‌زنی‌ها ممکن است از این قرار باشند:

◄ ترور شخص ترامپ: دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا گاهاً برای سرکشی تبلیغاتی از نیروهای نظامی کشورش به خاورمیانه سفر می‌کند یا برای حمایت از تنها متحد واقعی‌اش در فلسطین اشغالی حضور می‌یابد. از طرفی، ایران نیروهای نیابتی بی‌شماری در منطقه دارد که قطعاً همه آن‌ها تحت اختیار کامل تهران نیستند، بلکه گاهاً در جهت تأمین منافع خود اقدام به عملیات‌های نظامی و غیرنظامی می‌کنند. به عنوان نمونه، تصور کنید حزب‌الله لبنان که از نظر ظرفیت نظامی به نوبه خود یک قدرت مستقل منطقه‌ای محسوب می‌شود [۱۹] و به اذعان ناظران عالی‌رتبه آمریکایی در حقیقت نه یک «نیروی نیابتی» بلکه یک «متحدِ» ایران است، یا حماس که حتی از حزب‌الله لبنان هم مستقل‌تر است، نشست بعدی ترامپ با نتانیاهو را هدف موشک‌باران قرار دهند. اگرچه بسیار بعید است رئیس‌جمهور آمریکا به این زودی‌ها هوس سرکشی از نیروهای آمریکاییِ «تا این لحظه هنوز باقی‌مانده در عراق» به سرش بزند، اما احتمال دیگر هم این است که اگر در آینده چنین اتفاقی رخ داد، یکی از نیروهای وابسته یا مستقل از ایران در عراق این سفر را به آخرین سفر خارجی ترامپ تبدیل کند. علاوه بر این‌ها، روابط میان ترامپ و بن سلمان ممکن است پایان عمر نحس رئیس‌جمهور آمریکا را در منفورترین کشور منطقه و به دست انصارالله یمن رقم بزند. عجله‌ای برای انتقام‌جویی از ترامپ وجود ندارد، اما شاید انتظار برای سفر ترامپ به منطقه هم ضرورتی نداشته باشد؛ در خود آمریکا، هم اسلحه به اندازه کافی هست، هم افرادی که بخواهند بدون دستور گرفتن از ایران از آن اسلحه‌ها علیه ترامپ استفاده کنند.

ترامپ پس از عملیات تروریستی روز جمعه هر کجای خاورمیانه که پا بگذارد مورد تهدید مستقیم خواهد بود (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› عراقی‌ها به سردار سلیمانی بیش از آمریکا اعتماد دارند

◄ محو اسرائیل از نقشه خاورمیانه: شکی نیست که شهید سلیمانی، دشمن شماره یک رژیم صهیونیستی بود و خوشحالی نتانیاهو [۲۰] از شهادت او هم گواهی بر همین واقعیت است. ممکن است تهران اکنون خون‌بهای شهید سلیمانی را محو اسرائیل از نقشه خاورمیانه قرار دهد. البته این گزینه لزوماً نیازی به بیان رسمی ایران ندارد، بلکه چنان‌که گفته شد، بازیگران منطقه‌ای زیادی هستند که ممکن است به خاطر علاقه به سردار سلیمانی اقدام به انتقام‌جویی از منافع و متحدانی در منطقه بکنند که آمریکایی‌ها دائماً از آن‌ها دم می‌زنند. هرچه باشد، نتانیاهو نه تنها با اقدام تروریستی ترامپ اعلام همبستگی کرده، بلکه اعتراف کرده که پیش از انجام عملیات، در جریان توطئه ترور شهید سلیمانی قرار داشته است. ضمناً برخی گمانه‌زنی‌ها حکایت از احتمال کمک اطلاعاتی صهیونیست‌ها به آمریکا در جهت انجام این عملیات تروریستی دارد. به هر حال، آماده‌باش صهیونیست‌ها پس از اعلام خبر شهادت سردار سلیمانی، بی‌دلیل نیست؛ آن‌ها هم باید آماده باشند تا تقاص سنگینی بابت شهادت فرمانده نیروی قدس پس بدهند، حتی اگر این تقاص حسابش جدای از انتقام‌جویی ایران باشد.

◄ پایان حضور آمریکا در منطقه: یکی از پیامدهایی که کارشناسان آمریکایی معتقدند پس از شهادت سردار سلیمانی در آن شکی نیست، خروج نیروهای آمریکایی از عراق است [۲۱] . با توجه به شهادت ابومهدی المهندس، فرمانده حشدالشعبی عراق، در کنار شهید سلیمانی و در عملیات جنایت‌کارانه‌ای که نقض صریح حاکمیت عراق و شروط توافق‌نامه‌های موجود میان بغداد و واشینگتن درباره حضور نیروهای آمریکایی در عراق به شمار می‌رود، محدودیت‌ها و فشارهای بغداد علیه دولت و نیروهای نظامی آمریکا پیشاپیش آغاز شده است. صدور دستور محدودیت عملیاتی نیروهای آمریکایی در عراق توسط دولت این کشور [۲۲] و تعلیق فعالیت‌های ناتو [۲۳] و ائتلاف آمریکایی به‌اصطلاح ضدداعش [۲۴] در عراق اولین نشانه‌ها درباره سرنوشت حضور نظامی آمریکا و متحدانش در این کشور هستند، اما آن‌چه شاید از این نشانه‌ها هم مهم‌تر است، قول درِ گوشی «هادی العامری» فرمانده جدید حشدالشعبی هنگام وداع با ابومهدی المهندس است: بهای خون تو خروج دائمی نیروهای آمریکا از عراق است [۲۵] . اگر اندکی تردید هم درباره سرعت تحقق این وعده‌ها وجود داشته باشد، توجه به هشدار فرمانده گردان‌های حزب‌الله عراق این تردیدها را از بین خواهد برد: «تمامی نیروهای امنیت عراق از عصر یک‌شنبه باید تا شعاع یک کیلومتریِ پایگاه‌های آمریکایی دور شوند [۲۶] .» عراق یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های نیروهای آمریکایی در منطقه است و چنان‌که سرلشکر سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران، وعده «انتقام راهبردی» ایران با پایان دادن به حضور منطقه‌ای آمریکا [۲۷] را داده است، سقوط عراق برای آمریکا آغاز دومینوی اخراج آمریکایی‌ها از منطقه خواهد بود.

◄ واکنش متناسب: در عرف بین‌الملل معمولاً قرار بر این است که وقتی یک کشور اقدامی علیه کشور دیگری انجام می‌دهد، از قربانی درخواست می‌شود تا به دادن «پاسخ متناسب» اکتفا کند تا سطح تنش‌ها به شکل کنترل‌ناشدنی افزایش نیابد. این در حالی است که به نظر نمی‌آید روابط ایران و آمریکا در چارچوب «عرف بین‌الملل» قابل‌تعریف باشد، چراکه آمریکایی‌ها طی سال‌های اخیر هرچه در توان داشته‌اند در دشمنی با ایران به کار بسته‌اند و ترور شهید سلیمانی یکی دیگر از اقدامات یک‌جانبه‌گرایانه واشینگتن علیه تهران است که جمهوری اسلامی حق خود می‌داند در هر اندازه و به هر شکلی که صلاح بداند به آن واکنش نشان بدهد تا آمریکایی‌ها از انجام این‌گونه اشتباهات پشیمان شوند.

اگرچه ظاهراً دولت آمریکا چند ساعت پس از عملیات تروریستی روز جمعه، پیامی مبنی بر ضرورت پایبندی تهران به قاعده «واکنش متناسب» برای دولت ایران فرستاده است [۲۸] ، اما مقامات ایران تصریح کرده‌اند که آمریکا حق تعیین واکنش ایران را ندارد. اگر ایران رأساً بخواهد به واکنش متناسب فکر کند، چنان‌که خود آمریکایی‌ها هم اذعان دارند، طیف گسترده‌ای از مقامات آمریکایی می‌توانند متناسب با سردار سلیمانی در نظر گرفته شوند. عده‌ای از آمریکایی‌ها حاج قاسم سلیمانی را دومین فرد قدرتمند در ایران پس از رهبر این کشور می‌دانستند؛ برخی او را هم‌رده با وزیر دفاع آمریکا توصیف کرده‌اند [۲۹] ؛ دیگران سردار سلیمانی را وزیر خارجه دوم ایران تصور می‌کردند (جزئیات بیش‌تر)؛ بعضی شهید سلیمانی را فرمانده نیروهای ایرانی در خاورمیانه تلقی می‌کردند؛ و غیره. به این ترتیب، مایک پنس، معاون اول ترامپ، مارک اسپر، وزیر دفاع آمریکا، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، کنت مک‌کنزی، فرمانده «فرماندهی مرکزی آمریکا»، و شماری دیگر از مقامات آمریکایی از الآن باید خود را قربانی حماقت ترامپ و اهداف اصلی اقدام «رسمی» جمهوری اسلامی بدانند.

برگزاری مراسم به مناسبت شهادت سردار سلیمانی در غزه؛ گروه‌های فلسطینی وعده داده‌اند که اجازه نخواهند داد خون شهید سلیمانی هدر برود (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› قاسم سلیمانی وزیر خارجه دوم ایران است

شهادت سردار سلیمانی مایه خیر دوستان و نابودی دشمنان خواهد شد

انواع دیگری از انتقام‌جویی، نظیر حملات سایبری، هم تا کنون پیش‌بینی شده‌اند [۳۰] ، اما چنان‌که گفته شد، پاسخ ایران به جنایت آمریکایی‌ها قابل‌پیش‌بینی یا تعریف نیست و چه‌بسا تلفیقی از همه گزینه‌های پیش‌بینی‌شده و گزینه‌هایی باشد که هنوز به ذهن کارشناسان خطور نکرده‌اند. آن‌چه به نظر می‌آید تا الآن حتمی است، قمار ازپیش‌باخته ترامپ با حضور منطقه‌ای آمریکا و به عبارت دیگر عملیات انتحاری دولت ترامپ است. چنان‌که ردوبدل آتش و حملات موشکی و راکتی میان نیروهای آمریکایی و عراقی طی ساعات پس از تشییع پیکر شهدای عملیات تروریستی آمریکا نشان می‌دهد، واشینگتن دیگر در خاورمیانه «بزن و دررو» نخواهد داشت، بلکه «زد و خورد» خواهد کرد. ترامپ با حماقت خود دو فرمانده ایرانی و عراق را «زد»، اما اکنون باید منتظر «خورد»ی باشد که حتماً تحملش از عهده دولت ترامپ خارج خواهد بود.

«دیشب ارواح طیبه شهیدان، روح مطهر قاسم سلیمانی را در آغوش گرفتند» (+)

نکته مهمی که در این‌جا باید به آن اشاره شود، تحلیل قابل‌توجه «اروند آبراهامیان» استاد دانشگاه نیویورک درباره حادثه تروریستی ترور شهید سلیمانی است. آبراهامیان خاطرنشان می‌کند که ایرانی‌ها تا الآن آمریکا را «کشور پشت کودتای ۲۸ مرداد» می‌دانستند، اما از این لحظه به بعد آمریکا را «کشوری تروریست» خواهند دانست که در فرودگاه بین‌المللی یک کشور ثالث اقدام به ترور یک مقام رسمی کشورشان کرده است [۳۱] . این یعنی، اقدام احمقانه ترامپ، به ضرر خود آمریکایی‌ها هم تمام خواهد شد، چراکه نسل جدید ایرانی‌ها که تجربه شخصی و مستقیم جنگ تحمیلی را ندارد، اکنون اسطوره‌ای پیدا کرده است که نه تنها در زمان حیات الگوی آن‌ها بود، بلکه بعد از شهادت هم الهام‌بخش مبارزه آن‌ها با دولت تروریست آمریکا خواهد بود [۳۲] . بنابراین شهید سلیمانی علاوه بر اثبات دروغین بودن ادعاهای ضدتروریستی حکومت آمریکا، تمام تلاش‌های قبلی دولت خود ترامپ از جمله «فشار حداکثری» و تظاهر به علاقه به «مذاکره» را نیز بی‌اثر کرد.

شهادت سردار سلیمانی جدای از سعادت خودش، برای کشور، منطقه و جهان مایه خیر و برکت و برای دشمنان مایه شر و نابودی خواهد بود. وحدتی که حول محور شهید سلیمانی در کشور به وجود آمده به سادگی ازمیان‌رفتنی نیست، اما پیامدهای اقدام وحشیانه آمریکایی‌ها هم به این زودی‌ها دامن آن‌ها را رها نخواهد کرد. شاید ترامپ نادان به خاطر منافعی که در سرِ پوکش تصور می‌کرد، دست به چنین جنایت بزرگی زده باشد، اما پیامد این جنایت ناامنی برای نیروها و پایگاه‌های آمریکایی در سراسر منطقه، بلکه جهان، و چه‌بسا در خاک خود آمریکا، خواهد بود. ساده‌ترین بلایی که اینک دامن‌گیر ترامپ خواهد بود آن است که نه تنها سرنوشت سیاسی-انتخاباتی، بلکه جان بی‌مقدار ترامپ اکنون در یدِ قدرت جمهوری اسلامی است.

در همین‌باره بخوانید:

›› آیا مقدمات جنگ ایران و آمریکا فراهم است؟

›› آیا آمریکا توان حمله نظامی به ایران را دارد؟

›› پیامدهای جنگ با ایران برای ترامپ، آمریکا، خاورمیانه و دنیا چیست؟