به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق ، چند سالی پس از پایان جنگ جهانی دوم و هضم شدن دستاوردهای کسب شده از تحقیقات دانشمندان آلمانی در کشورهای پیروز جنگ پدیده ای به نام رقابت فضایی ببین دو ابرقدرت شرق و غرب آغاز شد. روند توسعه فناوری فضایی این دو کشور یعنی اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا سریعتر از سایر کشورها بوده و البته شکست های بزرگی  نیز در مسیر این پیشرفت پدید آمد. سایر کشورهای صاحب فناوری های فضایی نیز دچار چنین شکست هایی شده اند و حتی در روسیه و آمریکای فعلی نیز گهگاهی حوادثی در روند برنامه های فضایی پدید می آید.

این حوادث بعضاً دارای تلفات جانی و بعضاً فقط دارای خسارت های مادی هستند اما هر دو دسته حوادث بسیار پرخرجی به بار می آورند. انفجار فضاهای پیماهای شاتل و کشته شدن 7 سرنشین و یا انفجار ماهواره بر کاسموس در حال حمل چندین ماهواره مهم از این گونه موارد هستند.

در گزارش حاضر به برخی از مهمترین حوادث و شکست های پدید آمده در برنامه فضایی کشورهای مختلف می پردازیم. باید در نظر داشته باشیم کشورمان ایران که چندسالی است با ساخت و پرتاب و کنترل بومی ماهواره به باشگاه فضایی جهان ملحق شده از این قادعده مستثنی نبوده و ممکن است با حوادثی در روند برنامه های فضایی روبرو شود که در دنیای فناوری امری عجیب نبوده و اساساً بروز خطا و شکست به خودی خود مرحله ای در تکامل دانش بشری محسوب می شود.
اولین شکست مأموریتی در تاریخ برنامه های فضایی جهان به نام روس ها و در جریان مأموریت «سایوز-1» ثبت شد. این حادثه در 24 آوریل 1967 اتفاق افتاد و به مرگ ولادیمیر کاماروف یکی از فضانوردان موفق روسی منجر شد. در این حادثه به دلیل از کار افتاد سلول خورشیدی، تأمین توان برای سفیه با مشکل روبرو شده و با از کار افتادن برخی سامانه ها، کاماروف با سختی سفینه را برای بازگشت به زمین هدایت کرد که در نهایت با ایراد پیدا کردن چتر ترمز بخش(ماژول) بازگشت به زمین سفیه سایوز-1 و برخورد آن به زمین اولین شکست یک مأموریت فضایی رقم خورد.


در آمریکا نیز سانحه دردناک آپولو-1 بزرگترین فاجعه و اتفاقی تاریخی در رکورد فعالیت های  ناسا محسوب شده است. در 27 ژانویه 1967 «ویرجیل گاس گریسوم»، «ادوارد اچ ویات» و «روجر بی چافی» در حادثه ای عجیب در داخل بخش فرماندهی آپولو مشغول تمرین بودند که به دلیل نامعلومی آتش سوزی در  داخل محفظه اتفاق افتاد. محفظه ای که درب آن تنها از داخل باز می شد و در نتیجه افراد بیرون فضاپیما توانستند تنها شاهد سوختن همکاران خود در زمان کوتاه حادثه باشند.


اولین حادثه ای که منجر به مرگ انسان در فضا یا ارتفاعات بالا شد نیز به همت روسها به وقوع پیوسته است. فضاپیمای «سایوز-11» که به نخستین ایستگاه فضایی جهان یعنی «سالیوت-1» با موفقیت متصل شده بود در بازگشت با مرگ سه خدمه ارزشمند خود روبرو شد. این حادثه در 30 ژوئن 1971 به وقوع پیوست. پس از جدایی موفق سایوز از ایستگاه و ورود ظاهراً موفق آن به زمین و فرود سالم، خدمه زمینی پس از بازکردن درب اتاقک خدمه صحنه ای فاجعه بار را مشاهده نمودند؛ هر سه خدمه دچار حالتی شبیه خفگی شده بودند. بررسی ها
نشان می داد سامانه تهویه هوا پس از جدایی کپسول بازگشت از سایر بخش های فضاپیما به دلیل آسیب دیدن در این فرآیند هوای موجود را تخلیه کرده و فشار کابین از بین رفته است. در نتیجه تا زمان ورود به جو رقیق دیگر جانی برای خدمه باقی نمانده بود.


فضاپیمای شاتل که با ورود خود به عرصه فضا تحولی در آن ایجاد نمود دو حادثه مرگربار نیز رقم زده است. در 28 ژانویه 1986 نخستین فاجعه فضایی ایالات متحده آمریکا با انفجار فضاپیمای «چلنجر» ثبت شد. در این حادثه به دلیل عدم مقاومت یکی از قطعات در راکت کمکی سمت راست، گاز پرفشار با مخزن سوخت خارجی تماس یافته و با وارد کردن ضربه به آن منجر به شکست سازه ای و در نهایت انفجار سوخت شده است. همه 7 خدمه این پرواز کشته شدند در حالی که حادثه تنها در 73 ثانیه پس از پرتاب رخ داد.


حادثه دیگر فضاهای شاتل مربوط به اول فوریه 2003 است. فضاپیمای کلمبیا که 27 مأموریت موفق فضایی را در کارنامه خود ثبت کرده بود در مأموریت 28 نابود شد و 7 خدمه خود را نیز از بین برد. این حادثه در هنگام بازگشت فضاپیما به جو زمین و در ارتفاع بالا رخ داد. گزارش ها حاکی از آن است که شکست سازه ای در بال چپ و جدا شدن آن مقدمه تکه تکه شدن کل کلمبیا و از بین رفتن آن شده است. طبق بررسی کارشناسان در هنگام پرتاب کلمبیا به فضا بخشی از عایق حرارتی مخزن سوخت خارجی جدا شده و به بال چپ برخورد نموده
است. این اتفاق باعث ترک برداشتن پوشش محافظ بال چپ و در نتیجه رسیدن حرارت تولیدی بسیار زیاد به بال در هنگام بازگشت به زمین پس از اجرای مأموریت شده است.


اینها مواردی از حوادث انسانی مهم در عرصه فضایی بود. هر چند بیشتر دقت ها در این برنامه های فضایی لحاظ شده بود اما با این حال سوانحی نیز رخ داده است. کشورمان ایران نیز که پرتاب انسان به فضا را دنبال می کند از این قاعده خارج نبوده و اساساً رخ دادن سانحه با وجود رعایت تمامی موارد ایمنی باز هم ممکن ات هر چند که سوال اساسی در مورد برنامه فضایی ایران لزوم پیگیری ارسال انسان به فضا با توجه به هزینه های بسیار زیادی آن در شرایطی است که کشور نیاز به ماهواره های عملیاتی زیاد و سامانه موقعیت یابی بومی دارد.

ادامه دارد ...