به گزارش مشرق، در تاریخ 30 ژوئن (10 تیر) نشست وزرای امور خارجه کشورهای آسیای مرکزی و آمریکا در قالب «C5 + 1» به صورت ویدیو کنفرانس برگزار شد.

در این نشست «مختار تلیئوبردی» وزیر امور خارجه قزاقستان، «چنگیز ایدربیک اف» وزیر امور خارجه قرقیزستان، «سراج الدین مهرالدین» وزیر امور خارجه تاجیکستان، «رشید مرداف» وزیر امور خارجه ترکمنستان، «عبدالعزیز کامل اف» وزیر امور خارجه ازبکستان و «مایک پامپئو» وزیر امور خارجه آمریکا و معاون وی «دیوید هیل» حضور یافتند.

بیشتر بخوانید:

توافق ایران و چین ضربه مهلکی به آرزوهای آمریکا در آسیای مرکزی خواهد زد

«5+1»های شرقی؛ واکنش منطقه به تحرکات آمریکا

وزارتخانه‌های امور خارجه پنج کشور آسیای مرکزی در خصوص این نشست فقط در حد خبر اطلاع‌رسانی کردند تا اینکه یک روز بعد «جاناتان هنیک» معاون دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در امور آسیای جنوبی و آسیای مرکزی با برگزاری کنفرانس مطبوعاتی مجازی جزئیات بیشتری را مطرح کرد.

نشست «5+1»؛ آنچه گذشت

طبق اظهارات جاناتان هنیک، در نشست «5+1» بیشتر در مورد چالش‌های متعددی که در پی شیوع ویروس کووید - 19 ایجاد شده بحث و گفت‌وگو صورت گرفته و پامپئو بار دیگر بر تعهد و حمایت‌های مداوم آمریکا از استقلال، حق حاکمیت و تمامیت ارضی پنج کشور آسیای مرکزی تأکید کرده است.

وی این اصول را «سنگ بنای» استراتژی آمریکا در مورد آسیای مرکزی عنوان کرد و همچنین گفت که «واشنگتن» نسبت به ثبات، رفاه و امنیت این منطقه به شدت علاقه‌مند است.

هنیک در ادامه افزود: سیاست آمریکا همواره این هدف را دنبال کرده تا جمهوری‌های آسیای مرکزی در تحقق منافع ملی خود بتوانند به طور آزاد از میان گزینه‌های متعدد و شرکای مختلف انتخاب کنند و از نظر تجارت، توسعه و موفقیت‌های آینده به کشور خاصی وابستگی نداشته باشند.

معاون دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در ادامه گفت: واشنگتن به دنبال تحقق چشم انداز خود و ایجاد یک منطقه بیشتر به هم مرتبط، مرفه‌تر و ایمن‌تر است که به نفع 5کشور آسیای مرکزی، آمریکا و جامعه جهانی خواهد بود.

هنبک برگزاری نشست ویدیویی «5+1» را دلیل تایید پایبندی کشورهای شرکت‌کننده نسبت به این قالب همکاری دانست و آن را نمونه «چندجانبه‌گرایی انعطاف‌پذیر و فراگیر» توصیف کرد که آمریکا به دنبال آن است.

وی در ادامه گفت: پروژه‌های مشترکی که تحت حمایت قالب «5+1» اجرا می‌شوند، اهداف مشترک ما در جهت گسترش روابط اقتصادی و تجاری، کاهش مشکلات زیست محیطی و از بین بردن تهدیدات امنیتی را دنبال می‌کنند. فقط با همکاری مشترک می‌توانیم آسیای مرکزی را به عنوان منطقه‌ای به هم پیوسته‌تر، مرفه‌تر و محافظت شده‌تر داشته باشیم و بسازیم.

هنیک همچنین تاکید کرد: آمریکا از شرکای خود در آسیای مرکزی می‌خواهد تا با تسریع در اصلاحات سیاسی و اقتصادی، مانند حمایت از حقوق بشر و تقویت محیط مناسب برای سرمایه‌گذاری، تنوع و ثبات اقتصادی را تحکیم بخشند تا در پی آن زمینه برای جذب سرمایه‌گذاری‌های آمریکا و سرمایه گذاری‌های خارجی فراهم شود.

معاون دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در بخش پایانی صحبت‌های خود به افغانستان اشاره کرد که در نشست «5+1» در مورد صلح و امنیت منطقه‌ای و روند صلح افغانستان نیز بحث و گفت‌وگو صورت گرفت.

وی گفت: آمریکا امیدوار است اقدامات انجام شده و آغاز مذاکرات بین الافغانی منجر به خاتمه جنگ در این کشور خواهد شد که به نفع همسایه‌ها نیز خواهد بود.

هنیک یادآور شد: آمریکا معتقد است که افغانستان با ثبات و دارای رونق اقتصادی، برای صلح و امنیت منطقه‌ای در آسیای مرکزی از اهمیت زیادی برخوردار است. ما از همکاری و کمک‌های مهم شرکای خود در قالب «5+1» قدردانی و همگی برای رسیدن به این هدف مشترک تلاش می‌کنیم.

پشت پرده «مهربانی‌های» آمریکا

بیانیه معاون دستیار وزیر امور خارجه آمریکا در خصوص نشست «5+1» نشان می‌دهد همچنان ایجاد فاصله بین آسیای مرکزی با قدرت‌های همسایه به خصوص روسیه و چین، از مهم‌ترین اهداف واشنگتن در رابطه با ایجاد این همکاری است.

وی صریحاً اعلام کرد «سیاست آمریکا این است تا کشورهای آسیای مرکزی بتوانند حق آزاد انتخاب بین گزینه‌های مختلف را داشته باشند و وابسته کشور خاصی نشوند».

البته چنین بیانیه‌ای این موضوع را بازگو می‌کند که کشورهای آسیای مرکزی هنوز از استقلال کامل برخوردار نیستند و به آنها باید کمک کرد تا بتوانند بین شرکا و گزینه‌های متعدد «انتخاب صحیح» داشته باشند.

چنین ادعایی به طور کامل با مواضع کشورهای منطقه در تناقض قرار دارد، زیرا آنها خود را دارای استقلال کامل و حق حاکمیت ملی می‌دانند و تحت این عنوان عضویت سازمان ملل متحد را به دست آورده‌اند.

معلوم است که منظور نماینده وزارت امور خارجه آمریکا از وابسته نشدن جمهوری‌های این منطقه به «کشوری خاص» روسیه است که واشنگتن با آن مشکل دارد و می‌خواهد از نشست «5+1» در این راستا بهره برداری‌های مورد نظر خود را انجام دهد.

در آستانه برگزاری نشست قبلی «5+1» در شهر «تاشکند» که در ابتدای ماه فوریه سال جاری میلادی ضمن سفر پامپئو به منطقه صورت گرفته بود، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه با ارزیابی منفی از اقدامات آمریکا در منطقه، به صراحت اعلام کرده بود که هدف اصلی واشنگتن «هدایت کل پروژه‌ها با حضور کشورهای آسیای مرکزی به سمت جنوب، به سمت افغانستان، اما بدون مشارکت روسیه است».

این بیانیه هنیک نیز مبنی بر اینکه «فقط با همکاری مشترک می‌توانیم آسیای مرکزی را به عنوان منطقه‌ای به هم پیوسته‌تر، مرفه‌تر و محافظت شده‌تر داشته باشیم و بسازیم»، رقبای ژئوپلیتیک آمریکا و به طور مشخص روسیه و چین را هدف قرار داده است.

به این منظور بر ضرورت ساختن «منطقه محافظت شده‌تر» تاکید خاص صورت گرفته و این پیام را می‌دهد که آسیای مرکزی بدون حضور و نفوذ آمریکا در برابر روسیه و چین تضمین ثبات و امنیت خود را نخواهد داشت.

دو راهی اهداف ملی و منطقه‌ای

به نظر می‌رسد که نشست جدید «5+1» دستاورد خاصی نداشت. هر چند هدف از تشکیل قالب «5+1» کمک به همگرایی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشورهای آسیای مرکزی عنوان می‌شود، اما آمریکا و هر یک از جمهوری‌های منطقه به طور عمده اهداف مورد نظر خود را دنبال می‌کنند.

این موضوع را اخبار منتشر شده از سخنرانی‌های وزرای امور خارجه کشورهای آسیای مرکزی نیز تائید می‌کند.

«عبدالعزیز کامل اف» وزیر امور خارجه ازبکستان در مورد تقویت همکاری‌های طرف ها جهت توسعه اقتصاد دیجیتال، همگرایی راهبردهای حمل‌ونقل ملی، حمایت از نوآوری در کشاورزی، تقویت پتانسیل انرژی کشورهای منطقه و بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی پیشنهاداتی را مطرح کرد ولی تحقق آنها نیازمند زمان و البته تامین منافع ملی همه کشورهای منطقه خواهد بود.

بنابراین در سال‌های نزدیک نمی‌توان انتظار نتایج ملموس و درخور کشورهای آسیای مرکزی در زمینه‌های یادشده را داشت.

«مختار تلیئوبردی» وزیر امور خارجه قزاقستان در سخنرانی خود خواستار سرمایه‌گذاری‌های واشنگتن و کمک به حضور آمریکا در منطقه با استفاده از قالب «5+1» و مرکز مالی بین‌المللی «آستانه» شد.

اینکه «آدام بویلر» مدیر عامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه بین‌المللی آمریکا با حضور در این نشست ویدیویی قول حمایت مالی از پروژه‌های مشترک را داد، به این معنی نیست که حتما چنین اتفاقی خواهد افتاد زیرا در بحث پشتیبانی مالی آمریکا از سایر پروژه‌های منطقه‌ای نظیر «کاسا 1000»، «تاپی»، «توتاپ» و غیره همین وضعیت وجود دارد.

در صورتی که پروژه منطقه‌ای به نفع آمریکا باشد، واشنگتن در راستای حمایت‌های سیاسی از آنها، هزینه ناچیزی انجام داده و بار اصلی مالی را به دوش سایر شرکت کنندگان می‌گذارد. به عنوان مثال پامپئو طی سفر ماه فوریه سال جاری میلادی به ازبکستان، اعلام کرده بود که آمریکا برای توسعه تجارت بین این کشور با افغانستان یک میلیون دلار اختصاص می‌دهد!

بنابراین آسیای مرکزی نیز از این منطق رفتار سیاسی-مالی آمریکا استثنا نخواهد بود که عدم وجود هر نوع پروژه اقتصادی یا زیربنایی منطقه‌ای با مشارکت آمریکا در منطقه این واقعیت را تائید می‌کند.

از سوی دیگر همان‌گونه که اشاره شد، معاون دستیار وزیر امور خارجه آمریکا جذب سرمایه‌گذاری‌های کشورش را مشروط به اجرای «اصلاحات سیاسی و اقتصادی مانند حمایت از حقوق بشر و تقویت محیط مناسب برای سرمایه‌گذاری، تنوع و ثبات اقتصادی» در کشورهای منطقه عنوان کرد.

از قبل معلوم است که به دلایل ویژگی‌های محیط سیاسی و تجربه حاکمیت حدود 3 دهه کشورهای آسیای مرکزی، تحقق شرایط مورد نظر واشنگتن از امکان بیرون است و این به آن معنا است که همیشه بهانه مناسب برای عدم سرمایه‌گذاری‌های خود در این منطقه را خواهد داشت.

به این دلیل، جامه عمل پوشیدن پیشنهادات سایر وزرای امور خارجه منطقه مانند قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان نیز در خصوص همکاری‌های منطقه‌ای در قالب «5+1» در زمینه‌های اقتصادی، زیربنایی حمل‌ونقل، آب و انرژی و غیره در سال‌های نزدیک بعید خواهد بود.

همان‌گونه که اشاره شد نکات اصلی مطرح شده از سوی وزرای امور خارجه آسیای مرکزی بیشتر به مسائل و مشکلات و برنامه‌های ملی خود این کشورها ارتباط داشته و جنبه منطقه‌ای آن در درجه دوم اهمیت قرار داده شده است.

به نظر می‌رسد که دولت‌های آسیای مرکزی بر سر دوراهی اهداف و منافع ملی و منطقه‌ای قرار گرفته و هنوز زمینه یا فرصت‌های لازم برای همسو سازی آن فراهم نشده است.

افغانستان و نشست C5+1

حضور «زلمی خلیل‌زاد» نماینده ویژه آمریکا در امور افغانستان هدف اصلی آمریکا از برگزاری این دور نشست «5+1» را بازگو می‌کند. خلیل‌زاد که در تاشکند به جمع وزرای امور خارجه پیوست، پس از مذاکرات خود بر سر مذاکرات صلح افغانستان در «دوحه» و «اسلام آباد» وارد ازبکستان شد.

برگزاری نشست «5+1» در این موقعیت زمانی حاکی از آن است که آمریکا به ازبکستان به عنوان یکی از مجریان مورد اعتماد خود برای تحقق سناریوی صلح افغانستان نگاه کرده و با حضور خلیل‌زاد در تاشکند، این کشور را به ایفای نقش پررنگ‌تر در تحولات افغانستان همسایه تشویق می‌کند.

نقش سایر کشورهای آسیای مرکزی در سناریوی آمریکایی صلح افغانستان زیاد قابل ملاحظه نیست ولی واشنگتن با جلب آنها در سطح سیاسی به این روند، می‌خواهد به اقدامات خود وجهه و اعتبار منطقه‌ای و بین‌المللی دهد.

البته اگرچه کشورهای آسیای مرکزی علاقه مند بازگشت هرچه سریع صلح و ثبات به افغانستان بوده و از هر اقدامی در این راستا حمایت می‌کنند، ولی هدف آمریکا از این نوع تعامل با کشورهای منطقه در روند مذاکرات صلح افغانستان کنار گذاشتن روسیه و ایران یا حداقل کم رنگ نشان دادن نقش آنها است.

بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که قالب «5+1» بیش از آنکه پروژه‌ای برای کمک به همگرایی واقعی منطقه‌ای در آسیای مرکزی باشد، به منظور مقابله و ایجاد موانع بر سر راه منافع رقبای ژئوپلیتیک آمریکا به ویژه روسیه، چین و ایران ایجاد شده است.