رزمایش سالانه پدافند هوایی کشور امسال همچون برخی سالهای قبل به صورت مشترک بین ارتش و سپاه و تحت فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء و با نظارت فرماندهان ارشد نظامی کشور در گستره بیش از نیمی از کشور و با درگیر کردن چند منطقه پدافند هوایی خصوصاً منطقه پدافند هوایی شمال که امروزه به صورت جدی در حال رصد و آمادگی صد در صد عملیاتی به خاطر جنگ جدید قره باغ است صورت گرفت.

در منطقه اصلی این رزمایش شلیک های متعدد و پرتعداد پنج نوع سامانه موشکی که رسانه ای شد نشان از عزم جدی برای به حداکثر رساندن توانایی عملیاتی نیروهای پدافند هوایی کشور و ارزیابی جدی آمادگی آنها دارد. این رزمایش ها با سختگیری های فرماندهان و نظارت مستقیم بالاترین رده عملیاتی کشور گام مهمی در راستای حفظ آمادگی دفاعی و رزمی کشور است که هر ساله در نیروهای مختلف صورت می پذیرد.

در این رزمایش با استفاده از شبکه یکپارچه پدافند هوایی و رادارهای هشدار زودهنگام، رادارهای نظارتی و سامانه‌های شنود و جنگ الکترونیک و نیز سامانه‌های پدافند هوایی موشکی، در دو حالت شبیه‌سازی اهداف و اصابت الکترونیکی و نیز رزمایش گرم با شلیک واقعی موشک‌ها اقدام به ارزیابی سامانه ها، آموزش های نفرات و هماهنگی بین اجزاء شبکه گردید ودر ادامه به بررسی جنبه های مختلف این رزمایش خواهیم پرداخت.

به گفته سخنگوی رزمایش، علاوه بر سامانه هایی که تصاویری از آنها منتشر شد، سامانه های جدیدی نیز در معرض آزمایش در محیط شبه عملیاتی رزمایش قرار گرفتند که فعلاً توضیحاتی راجع به آنها داده نشده اما احتمالاً برخی سامانه هایی که در گذشته از وجود آنها خبر داده شده مانند سامانه پدافند لیزری یا سامانه های برد کوتاه ساخت داخل که مشابه برخی سامانه های خارجی هستند از جمله سامانه های تحت آزمایش بوده اند.

در تصاویر منتشر شده نیز تغییراتی روی برخی سامانه ها قابل شناسایی بود؛ نصب یک دوربین اپتیکی حرارتی جدید به جای دوربین قدیمی سامانه تور-ام-1 با قابلیت عملکرد در تمام ساعات شبانه روز و شرایط جوی مختلف، نصب سامانه های هشدار دهنده قفل لیزری روی رادارهای سامانه مرصاد، تغییراتی در رادار نجم مورد استفاده در سامانه 15 خرداد و برخی تغییرات جزئی در پرتابگر سامانه مرصاد-16 و تغییرات جزئی دیگر در موشک های سامانه سوم خرداد از جمله موارد قابل تشخیص در سامانه ها بود.

سامانه تور-ام-1 مجهز شده به دوربین حرارتی جدید در رزمایش اخیر

* قدیر و بشیر و مراقب و کاشف-99 رادارهای فعال در رزمایش

در این رزمایش از رادارهای هشدار اولیه قدیر که اخیراً دو دستگاه از آن به شبکه پدافند هوایی کشور اضافه شد با برد بیش از 1000 کیلومتر و قابلیت کشف انواع اهداف تا ارتفاع 300 کیلومتر استفاده شد.

این رادارها در مقابل اهداف دارای سطح مقطع راداری پائین، دارای برد قابل توجه 350 کیلومتری هستند. اینکه چطور این رادار آرایه فازی و سه بعدی به چنین برد قابل توجهی در برابر اهداف رادارگریز دست می یابد، به گزارش مستقلی نیاز دارد اما به طور خلاصه عملکرد در طول موج های هم مقیاس با اجسام پرنده در فرکانس های HF/VHF/UHF و تغییر دائم فرکانس سبب کشف اهداف مختلف با استفاده از تکنیک تشدید یا رزونانس می شود.

رادار برد بلند قدیر

اطلاعات این رادار به کل شبکه پدافند هوایی کشور داده می شود. در ادامه رادارهای آرایه فازی و پیشرفته دیگر همچون مراقب با برد 400 کیلومتر و بشیر با برد بیش از 300 کیلومتر کار جستجو و کشف اهداف را برای در اختیار قرار دادن اطلاعات اهداف به سامانه های موشکی پدافندی به انجام می رسانند. این رادارها کار تغذیه اطلاعاتی یک یا چند آتشبار از سامانه های موشکی را بر عهده دارند.

همین روش در کشف و انهدام پهپاد پیشرفته جاسوسی و نظارتی گلوبال هاوک آمریکایی در خرداد سال 98 مورد استفاده قرار گرفت.

پس از این رادارها، نوبت به رادارهای خود سامانه های موشکی می رسد که روی اهداف کشف شده توسط رادارهای لایه های بیرونی فوق الذکر، روی هدف تخصیص داده شده به سامانه قفل راداری کرده و موشک را به سمت هدف شلیک کنند.

رادار بشیر

رادار مراقب

رادار جدید و برد کوتاه کاشف-99 که با فرکانس کاری بالا و طول موج پائین کار کشف ریزپرنده ها تا 300 هدف همزمان در برد 12 کیلومتری بر عهده دارد، از جمله رادارهای مستقل حاضر در منطقه رزمایش بود.

این نوع رادار با هدف کشف و ردگیری ریزپرنده های جاسوسی یا مهاجم که برای عملیات علیه تجمع نفرات و استقرار اماکن فرماندهی حمله می کنند طراحی شده است.

رادار کاشف-99

* سوم خرداد، پانزده خرداد، طبس و مرصاد شکارچیان روز اول

در روز اول رزمایش دو سامانه سوم خرداد و طبس مجهز به آخرین گونه موشک های سوم خرداد (نسل جدید موشک های طائر) با برد اعلام شده 105 کیلومتر شلیک های خود را به سمت اهداف انجام دادند. این سامانه ها شامل خودروی پرتابگر مجهز به رادار و خودروی صرفاً پرتابگر هستند.

موشک های سوم خرداد مورد استفاده در سامانه های سوم خرداد و طبس

هر خودرو دارای سه موشک بوده و سامانه طبس قابلیت درگیری با یک هدف و سامانه سوم خرداد مجهز به رادار آرایه فازی قابلیت درگیری همزمان با 4 هدف را دارد. جالب اینجا بود که یکی از سامانه های سوم خرداد حاضر در رزمایش، همان سامانه ای بود که سال گذشته در جنوب کشور موفق به سرنگونی گلوبال هاوک آمریکایی شد.

سامانه سوم خرداد شکار کننده پهپاد آمریکایی در رزمایش اخیر

سامانه طبس

سامانه مرصاد-16 که پس از کار مدارم روی سامانه مرصاد-1 (معرفی شده در سال 1389) به وجود آمده سال گذشته به طور رسمی معرفی شد و امسال در دهمین سال ورود به خدمت نسل اول مرصاد با رادارهای کاوش با برد 220 کیلومتر و هادی با برد بیش از 80 کیلومتر که کاملاً متحرک شده اند و پرتابگر سه فروندی کنیستری یا جعبه ای در رزمایش حاضر شد. رادار آرایه فازی و جدید حافظ نیز در گذشته به سامانه مرصاد اضافه شده بود.

رادار کاوش متحرک شده در سامانه مرصاد-16

رادار هادی متحرک شده متعلق به سامانه مرصاد-16

خود این پرتابگر در رزمایش های سال های اخیر مورد آزمایش قرار گرفته و کل سامانه در سال 1398 در رزمایش پدافندی آزمایش شد. امسال نیز این سامانه در معرض پهپادهای مهاجم در ارتفاع پائین تا متوسط مورد آزمایش قرار گفته و شلیک گرم و سرد (الکترونیکی) را پشت سر گذاشت.

موشک جدید شلمچه-2 در مرصاد-16 دارای دهانه بال کمتر و بالک کنترلی جمع شونده نسبت به موشک قبلی شلمچه بوده و به همین دلیل قابلیت جایدهی در جعبه یا کنیستر را دارد که مزیت های مهمی از نظر تاکتیکی و نیز عملکرد استاندارد موشک در شرایط آب و هوایی مختلف به دنبال دارد.

شلیک موشک شلمچه-2 در رزمایش اخیر

سامانه دیگری که امسال برای دومین بار شلیک گرم انجام داد، سامانه پیشرفته و جدید 15 خرداد بود که برای اولین بار در خرداد سال 1398 معرفی شد.

در این سامانه رادار پیشرفته و آرایه فازی نجم هر دو کار کشف و رهگیری هدف را به انجام می رساند که عملاً تجمیع شده دو نوع رادار کشف و رهگیری است که در سامانه های مرسوم روی دو خودرو نصب می شوند. به علاوه دو نوع موشک صیاد-2 و 3 به ترتیب با برد 75 و 120 کیلومتر و ارتفاع درگیری 27 کیلومتر توسط این سامانه قابل به کارگیری روی پرتابگرهای 2 یا چهار فروندی است.

این سامانه توانایی درگیریه همزمان با 6 هدف مجزا را دارد. در رزمایش اخیر سامانه پانزده خرداد با موفقیت اقدام به شلیک موشک صیاد-3 و انهدام هدف نمود.

پرتابگر دو فروندی موشک صیاد-3 و رادار نجم متعلق به سامانه پانزده خرداد

شلیک موشک صیاد-3 در رزمایش مدافعان آسمان ولایت 99

* باور-373 نگین انگشتر پدافند

سامانه های پدافند هوایی برد بلند، به علت عملکرد راهبردی از ارزش فوق العاده ای در چیدمان دفاعی کشورهای صاحب قدرت نظامی برخوردار هستند.

ساخت چنین سامانه هایی محدود در چند کشور خاص است و جمهوری اسلامی ایران نیز با تلاش تمام متخصصان کشور و در قالب یک ابر پروژه صنعتی پس از نزدیک به 10 سال موفق شد این سامانه را ساخته و با موفقیت آزمایش کند.

این سامانه سال گذشته به طور رسمی تحویل به نیروی پدافند هوایی ارتش داده شد. ارتفاع و برد درگیری این سامانه به ترتیب 27 کیلومتر و بیش از 200 کیلومتر و قابلیت درگیری همزمان برای هر آتشبار 6 هدف عنوان شده است.

پرتابگر دو فروندی سامانه باور-373 روی خودروی چهار محوره در رزمایش اخیر

رادار جستجو و کشف هدف در سامانه باور

بلافاصله این سامانه در منطقه خاصی از کشور که در معرض عملکرد انواع پرنده های غربی در کشورهای مجاور و نیز انواع پهپادهای جاسوسی قرار دارد به کارگیری شد تا در گذر زمان قابلیت های عملیاتی آن در ارتباط با شبکه پدافند هوایی تثبیت شود.

شلیک موشک صیاد-4 در رزمایش سال 1399

در رزمایش مشترک پدافند هوایی مدافعان آسمان ولایت 99 برای اولین بار سامانه راهبردی باور-373 در قالب شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور در معرض تهاجم اهداف پهپادی با سرعت بالا قرار گرفته و مورد آزمایش مجدد در محیط شبه عملیاتی قرار گفت. منظور از محیط شبه عملیاتی، محیط شبیه سازی شده با بیشترین شباهت و تهاجم و دفاع جدی با تجهیزات و شلیک گرم به سمت هدف واقعی است.

سامانه باور در این رزمایش در مقابل هدفی که از قبل مسیر و مشخصات آن در اختیار کاربران سامانه نبود اقدام به واکنش کرده و پس از کشف و ردگیری آن و تأیید متخاصم بودن هدف، آن را توسط موشک برد بلند عمودپرتاب صیاد-4 در فاصله دور مورد اصابت قرار داد.

به گفته سخنگوی رزمایش فاصله انهدامی هدف مذکور، رکوردی جدیدی در مقابله دورایستا با اهداف هوایی در بین تمامی سامانه های پدافند هوایی کشور بود.

نکته مهم اینجاست که اینکار نه توسط سامانه برد بلند روسی اس-300 بلکه توسط سامانه بومی باور با موفقیت صورت پذیرفت.

بر اساس اطلاعات صفحه نمایش کاربری و فیلم پخش شده در بخش خبری صدا و سیما سامانه باور-373 انهدام هدف مذکور در فاصله بین 125 تا 150 کیلومتری و به طور تخمینی در فاصله 135 کیلومتری صورت گرفته است.

صفحه نمایش کاربر در سامانه باور-373 که موقعیت هدف را در بین شعاع 125 و 150 کیلومتری نشان می دهد

پرتابگر سامانه باور در تحویل رسمی سال گذشته از نوع پنج محوره و مجهز به چهار موشک بود اما پرتابگر جدیدی در رزمایش اخیر مشاهده شد که دارای چهار محور و دو موشک بود. طبیعتاً حمل دو موشک تحرک بالاتری به سامانه می دهد در کنار پرتابگر قبلی که ماندگاری بیشتری در محیط رزم به دلیل تعداد موشک بالاتر دارد.

رادارهای کشف و درگیری سامانه باور نیز در این رزمایش در کنار پرتابگر حضور داشته و با دریافت اطلاعات شبکه یکپارچه پدافند هوایی و عملکرد در این شبکه کار هدایت موشک به سمت هدف را بر عهده داشتند.

اجزاء سامانه راهبردی باور-373 در رونمایی سال 1398؛ در تصاویر بالا رادار سمت راست، رادار کشف و شناسایی اهداف و رادار سمت چپ رادار ردگیری اهداف است؛ تصویر پائین سمت راست، مرکز فرماندهی و کنترل هر آتشبار است و پرتابگر چهار فروندی پنج محوره در تصویر پائین سمت چپ قابل مشاهده است.

اجزاء یک آتشبار سامانه باور-373 شامل مرکز کنترل و فرماندهی، رادار کشف، رادار ردگیری و 6 پرتابگر 4 فروندی