به گزارش مشرق، تا به حال این سؤال را از خود پرسیده‌ایم که چگونه یک انسان به مقامی می‌رسد که توفیق شهادت نصیبش می‌گردد؟ او چه نحوه‌ای از زندگی را برگزیده است که خداوند زمینه‌ رسیدن به این مقام را برای او فراهم کرده است؟

شکی نیست که رسیدن به این مقام آمادگی خاص خود را می‌طلبد چرا که هر انسانی شایستگی آن را ندارد که مخاطب این آیه و مصداقی از آن باشد که خداوند تبارک‌ و تعالی درباره‌ آنها در قرآن کریم بفرماید: «وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْیاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ؛[۱] هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده‌اند، مرده مپندار، بلکه زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند.»

تجربه زندگی حقیقی و حیات طیبه و دسترسی به رزقی پربرکت در نزد خداوند، برکتی است که نصیب هر فردی نخواهد شد و ما در این کوتاه نوشته به دنبال یافتن برخی از ویژگی‌های شهید قبل از شهادتش هستیم تا پرده از این حقیقت بزرگ برداریم که چه سبک از زندگی را شهدا برگزیده‌اند تا بتوانند به این مقام والا دست پیدا کنند؟

هجرت و جهاد در راه خدا با مال و جان

تعلقات دنیایی و خیمه زدن بر امکانات مادی و مشتهیات نفسانی موجب می‌شود که انسان اتصالش را نسبت به منبع فیض الهی روزبه‌روز ضعیف‌تر ببیند و طراوت معنوی خود که ریشه در فطرت پاک الهی‌اش دارد از دست دهد. هجرت و جهاد دو کلمه‌ کلیدی هستند که شهدای در راه خدا در سبک زندگی‌شان به‌صورت ملموس و چشم‌گیر آن را دنبال کرده‌اند. خداوند در قرآن کریم بر این حقیقت تأکید می‌نماید و می‌فرماید: «الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ [۲] کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته‌اند، نزد خدا مقامی هر چه والاتر دارند و اینان همان رستگارانند.»

آن درجه‌ عظیم و آن رزق کثیر هر دو در نزد خداست و قرار است به شهیدی آن را اعطا کنند که لیاقت دریافت این درجه را به سبب سبک زندگی هجرت‌گونه و جهادگرانه‌ خود در مراحل زندگیِ دنیوی خود به دست آورده است.

جهاد وقتی علاوه بر جان مجاهد که در کف میدان نبرد مورد تعرض دشمنان قرار می‌گیرد، مال او را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد، یعنی این جهاد به همه‌ لایه‌های زندگی او نیز ورود پیدا کرده است و هم جانش را و هم مالش را برای بذل در راه خدا مطالبه می‌کند. همان مرد میدان‌های نبردِ سخت، که باید جانش را در طبق اخلاص بگذارد، در میدان زندگی روزمره‌ خود نیز به جهاد دعوت می‌شود.

با این بیان در آیه‌ شریفه باید گفت که حتی آن زمانی که جهاد نظامی وجود ندارد باز باب جهاد بسته نیست و جهاد با مال در زمان‌هایی که رویارویی نظامی وجود ندارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. آیت‌الله مصباح در این‌باره بیان می‌دارند: «مبارزه با دشمن و تلاش برای دفع او تنها محدود به مبارزه با شمشیر و مسلسل و تفنگ نیست، بلکه انواع مبارزه‌ها و از جمله مبارزه اقتصادی را نیز شامل می‌شود.» [۳] شاید بتوان یک جمله‌ کلیدی را در اینجا به کار برد که تمام آن مفهومی را که ما به دنبال بیانش هستیم بیان کند و آن جمله این باشد که «کسی که زندگی اشرافی داشته باشد از سبک زندگی شهدایی دور است و توفیق شهادت نصیبش نمی‌شود.»

تجدید عهد، انتظار و ثبات قدم صادقانه

قرآن آنهایی را که بر عهدی که با خدای خود بسته‌اند، پایبند مانده‌اند، به دو دسته تقسیم می‌کند. دسته اول کسانی که شربت شهادت را می‌نوشند و دسته‌ دیگر که جدای از شهدا نیستند و در همان مسیر، زندگی با رنگ و بوی شهادت را دنبال می‌نمایند. خدواند در سوره مبارکه احزاب آیه ۲۳ می‌فرماید: «مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنهُم مَن قَضی نَحبَهُ وَمِنهُم مَن یَنتَظِرُ وَما بَدَّلوا تَبدیلًا؛ در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده‌اند؛ بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند)، و بعضی دیگر در انتظارند؛ و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند.»

باید توجه داشت که این انتظار کشیدن و این ثبات قدم برای حفظ موقعیتی است که شهدا در آن مسیر گام برداشته‌اند. شاید یک تفسیر از آن آیه‌ شریفه، انتظار برای شهادت باشد اما تفاسیر دیگری نیز از آن شده است که به سبک زندگی انسان در این دنیا جهت می‌دهد. مقام معظم رهبری در تفسیر این آیه‌ شریفه می‌فرمایند: «همه باید آماده باشید. در هرجایی که هستید، باید آماده‌ خدمتگزاری باشید؛ «و منهم من ینتظر». «ینتظر» یعنی چه؟ یعنی منتظر مردنند؟ نه، یعنی منتظر انجام وظیفه‌اند، کجا وظیفه آن‌ها را صدا خواهد زد، تا آنجا حاضر باشند. ما باید منتظر انجام وظیفه باشیم. هرچه که تکلیف الهی ما ایجاب کرد، بخواهیم آن را انجام بدهیم. این، ما را پیروز خواهد کرد و به موفقیت بزرگ خواهد رساند.» [۴] آماده بودن انسان برای شناخت وظایف همان چیزی است که شهدا آن را دنبال نموده‌اند و تا این مرحله طی نشود، آن مقام عظمی دست‌یافتنی نخواهد بود.

امید و نشاط بالا

زندگی شهدا را که در طول تاریخ ورق بزنیم دو عنصر اساسی دیگر را در دل خود جای داده است دو عنصری که زمان حال انسان را به آینده‌ای روشن گره می‌زند و آن دو عنصر امید و نشاط است که در زندگی شهدا موج می‌زند. این دو ویژگی اساسی است که باعث می‌شود انسانی که در کنار آن‌ها زندگی می‌کرده به وضوح احساس کند که مدام از جانب آن‌ها انرژی مثبت دریافت می‌کند.

توضیح این حقیقت را ما باز از سر سفره‌ قرآن کریم و با بیانات رهبری معظم انقلاب ارائه می‌دهیم آنجا که بیان می‌فرمایند: «شهدا مایه‌ رونق حیات معنوی‌اند در کشور. حیات معنوی یعنی روحیه، یعنی احساس هویّت، یعنی هدف‌داری، یعنی به سمت آرمان‌ها حرکت کردن، عدم توقّف؛ این کار شهدا است؛ این را هم قرآن به ما یاد می‌دهد. شهدا تا هستند، با تن خودشان دفاع می‌کنند، وقتی می‌روند، با جان خودشان:

وَیَستَبشِرونَ بِالَّذینَ لَم یَلحَقوا بِهِم مِن خَلفِهِم اَلّا خَوفٌ عَلَیهِم وَ لا هُم یَحزَنون [۵] و بخاطر کسانی که هنوز به آن‌ها ملحق نشده‌اند [= مجاهدان و شهیدان آینده]، خوشوقتند؛ (زیرا مقامات برجسته آن‌ها را در آن جهان می‌بینند و می‌دانند) که نه ترسی بر آنهاست، و نه غمی خواهند داشت. بینید این استبشار، مال بعد از رفتن است. تا هستند، جانشان و تنشان و حرکت مادّی‌شان در خدمت اسلام و در خدمت جامعه‌ی اسلامی است، وقتی می‌روند، معنویّتشان، صدایشان تازه بعد از رفتن بلند می‌شود.» [۶]

مصطفی راهی

پی‌نوشت:

۱.آیه۱۶۹، سوره آل عمران.
۲.آیه۲۰، سوره توبه.
۳.مجموعه آثار گفتاری، آیت الله مصباح یزدی، ص ۲۵۱، پیام مولا از بستر شهادت؛ درس‌های اخلاق ماه مبارک رمضان جلسه نهم: جهاد در سه عرصه. انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
۴.بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از فرماندهان سپاه، ۲۷/۶/۱۳۷۰.
۵.آیه ۱۷۰ سوره آل عمران.
۶.بیانات در دیدار دست‌اندرکاران کنگره بزرگداشت شهدای استان قزوین، ۱۴/۸/۱۳۹۷