سرویس جنگ نرم مشرق - اندیشکده واشنگتن در یاداشتی به قلم دنیس راس مشاور و عضو برجسته اندیشکده واشنگتن و مشاور ویژه پیشین اوباما در امور خاورمیانه نوشت: رابطه آمریکا با ایران هیچگاه ساده و آسان نخواهد بود. حتی آمادگی جو بایدن جهت بازگشت به توافق هسته‌ای موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک نیز چندان کارساز نخواهد بود. او به روشنی گفته که هدفش تبعیت ایران از توافق است. اما آیا خشم و عصبانیت به خاطر ترور محسن فخری‌زاده دانشمند هسته‌ای و روزنه فرصت ناچیز تا قبل از انتخابات ریاست جمهوری ماه ژوئیه در ایران موجب خواهد شد تا دیپلماسی در کوتاه مدت مردود شمرده شود؟ احتمالاً نه، زیرا ایران به رفع تحریم‌ها نیاز دارد، اما [آیت‌الله] علی خامنه‌ای رهبر ایران بر کاهش تحریم‌ها توسط آمریکا قبل از هرگونه اقدام از طرف ایران پافشاری خواهد کرد.

مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

آیا آمریکا تحریم‌ها را کاهش خواهد داد؟

دنیس راس معتقد است: ایران با رعایت محدودیت‌های وضع‌شده در خصوص تعداد سانتریفیوژها، سطح غنی‌سازی، مقدار اورانیوم با غنای پایین که قادر به ذخیره‌سازی است، برچیدن دو آبشار از سانتریفیوژهای پیشرفته نصب‌شده، و امثال اینها می‌تواند تبعیت از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را از سر بگیرد. در خصوص آمریکا، این کشور می‌تواند تحریم‌ها را بار دیگر به حالت تعلیق دربیاورد و ایرانی‌ها را از موهبت رفع تحریم‌ها که به آن نیاز دارند، بهره‌مند سازد. اما با وجود این، چهار تا شش ماه طول می‌کشد تا ایران بتواند تبعیت از توافق هسته‌ای را دوباره از سر گیرد. آیا دولت جدید آمریکا حتی با اینکه ایران همچنان به نقض محدودیت‌های مندرج در برجام ادامه می‌دهد، تحریم‌ها را کاهش خواهد داد؟ ایرانی‌ها نه تنها بر این نکته پافشاری می‌کنند، بلکه همچنین خواستار دریافت غرامت در ازای هزینه‌های ناشی از تحریم‌هایی هستند که دولت دونالد ترامپ علیه آنها وضع کرده است. آنها تا حد موجهی ادعا می‌کنند که به مدت یک سال کامل پس از آنکه ترامپ تبعیت آمریکا از تعهداتش ذیل برجام را متوقف ساخت، همچنان به تبعیت از تعهدات خود ذیل مفاد برجام ادامه داده‌اند.

ایران به دنبال تضمین از سوی آمریکاست

در ادامه این یادداشت آمده است: حتی اگر دولت جدید آمریکا از پرداخت غرامت خودداری کند اما بلافاصله تحریم‌ها را کاهش دهد و ایران صرفاً شروع به برداشتن گام‌هایی در جهت تبعیت مجدد از برجام کند، منتقدان جمهوری‌خواه برجام در کنگره احتمالاً فریاد اعتراضشان بلند خواهد شد. از نظر آنها، هرگونه اقدامی که موجب کاهش اهرم فشار آمریکا شود آنهم در شرایطی که ایران نه از برجام تبعیت می‌کند و نه رفتارهای خود در خاورمیانه را تغییر می‌دهد، اساساً اشتباه خواهد بود. نکته طنزآمیز اینکه، چنین چیزی می‌تواند برای هر دوی رئیس‌جمهور آمریکا و ایران دردسرساز شود، رئیس‌جمهوری که خواهان احیای حمایت دوحزبی در حوزه سیاست خارجی است و ایرانی که رهبرانش خواهان کسب تضمین در این خصوص خواهند بود که در صورت روی کار آمدن یک دولت متفاوت در آمریکا در سال ۲۰۲۴، توافق لغو نخواهد شد.

چالش‌های بایدن برای بازگشت به برجام

مشاور پیشین اوبا در امور خاورمیانه مدعی شد: اگر قرار باشد سیاست دولت بایدن در قبال ایران شانس موفقیت داشته باشد، دولت وی باید شماری از مسائل را حل‌وفصل کند. مسئله اول اینکه، کشورهای اروپایی خواستار بازگشت آمریکا به برجام هستند، در حالی که اکثر جمهوری‌خواهان کنگره احتمالاً با هرگونه بازگشت به توافق هسته‌ای که به بندهای غروب، موشک‌های بالستیک، یا فعالیت‌های ایران در خاورمیانه نپرداخته است، مخالفت خواهند کرد.

دوم، دولت جدید در حین پرداختن به مسائل دیگر، ضرورت وضع مجدد محدودیت‌ها در خصوص برنامه هسته‌ای ایران را احساس خواهد کرد، اما نمی‌خواهد تفاهم بر سر برنامه هسته‌ای را به پیشرفت در حوزه موشک‌های بالستیک یا چالش‌های منطقه‌ای منوط کند.

سوم، رئیس‌جمهور منتخب بر این نکته واقف است که اسرائیل، عربستان، و امارات خواهان دریافت تضمین در خصوص اقدامات آمریکا در قبال ایران هستند تا مبادا رفتارشان موجب پیچیدگی راهبرد آمریکا شود. اما این کشورها نسبت به برجام بدبین هستند، بیم آن دارند که آمریکا از اهرم فشار خود برای همیشه چشم‌پوشی کند، و نگران آن هستند که منافع دولت بایدن در جریان مذاکرات موجب شود تا دولت وی چشمان خود را بر روی تهدیداتی که ایران متوجه همسایگان خود می‌کند، ببندد.

در نهایت، دولت بایدن حتی با اینکه به دنبال حفظ اهرم فشار خود در قبال ایران و نشان دادن هزینه‌های بالای رفتارهای سوء این کشور است، در عین حال می‌خواهد قادر باشد در ازای رفتار بهتر ایران با همسایگانش در منطقه مشوق‌هایی ارائه دهد.

بایدن باید به شکل محدود تحریم‌ها را کاهش دهد

مشاور اندیشکده واشنگتن پیشنهاد داد: سازگارسازی این اهداف متناقض هر چند دشوار اما امکان‌پذیر است. چنین چیزی اما نیازمند تفکر و تأمل به شکل محدودتر است. دقیقاً از آنجا که بازگشت به برجام آنقدرها هم ساده و آسان نیست، دولت بایدن باید از ضرورت چنین اقدامی نهایت بهره را ببرد: دولت آمریکا باید همچنان آمادگی خود را برای بازگشت به برجام و مذاکره بر سر یک توافق جایگزین اعلام کند ــ امری که موجب اطمینان خاطر اروپایی‌ها می‌شود و این پیام را می‌فرستد که دولت بایدن به توافقات چندجانبه احترام می‌گذارد ــ اما در عین حال باید این موضوع را روشن سازد که برای رسیدن به توافق محدودتر در خصوص به عقب بازگرداندن وضعیت هسته‌ای کنونی ایران نباید منتظر ماند و اینکه در ازای چنین اقداماتی می‌توان به شکل محدود تحریم‌ها را کاهش داد. برای مثال، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش داده که مقدار اورانیوم با غنای پایین که ایران در اختیار دارد ۱۲ برابر میزان مجاز ذیل مفاد برجام است؛ دولت آمریکا می‌تواند کاهش مقدار ۲۴۰۰ کیلوگرم کنونی به ۱۰۰۰ کیلوگرم و برچیده شدن دو آبشار از سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده را درخواست کند. آمریکا در ازای این موارد می‌تواند دسترسی ایران به برخی از حساب‌های بانکی حاوی ذخایر ارزی این کشور را آزاد سازد و در عین حال همچنان تحریم‌ها را حفظ کند.

مزیت توافق مبتنی بر «کمتر در ازای کمتر»

این اندیشکده آمریکایی در پایان نوشت: مزیت این توافق مبتنی بر «کمتر در ازای کمتر» در آن است که موجب افزایش مدت زمان گریز ایران به سمت تولید مواد شکافت‌پذیر قابل استفاده در سلاح هسته‌ای می‌شود؛ اهرم فشار آمریکا را حفظ می‌کند؛ نیازمند پذیرش برجام توسط جمهوری‌خواهان کنگره و متحدان آمریکا در خاورمیانه نیست، زیرا آنها برجام را دردسرساز می‌دانند؛ و می‌تواند برای آنچه بایدن به روشنی گفته خواهان انجامش است ــ یعنی مذاکره بر سر یک توافق جایگزین که مفاد بیشتری را در بر می‌گیرد و در عین حال به موضع تهاجمی ایران در منطقه می‌پردازد ــ زمان بخرد. بایدن قبل از اتخاذ چنین موضعی باید با کنگره، متحدان اروپایی، اسرائیل، عربستان، و امارات مشورت کند. اروپایی‌ها با اینکه طرفدار بازگشت آمریکا به برجام هستند، اما از هرگونه اقدام آمریکا که موجب کاهش تهدید هسته‌ای ایران از طریق دیپلماسی شود حمایت می‌کنند، حتی اگر این موضوع در بدو امر یک توافق محدودتر را رقم بزند. کنگره و دوستان آمریکا در خاورمیانه خواهان درک و شناخت اهداف آمریکا هستند و می‌خواهند بدانند که این کشور چگونه به دنبال حفظ اهرم فشار خود است. البته ایرانی‌ها نیز در این خصوص حرف برای گفتن دارند. ایرانی‌ها نیازمند رفع تحریم‌ها هستند و به دنبال راهی خواهند بود تا این امر را محقق سازند. رفع تحریم‌ها نباید برای آنها بدون هزینه تمام شود.