به گزارش مشرق، برگزاری نشست مشترک بررسی عملکرد دستگاه‌های متولی اجرای قانون هوای پاک در کمیسیون اصل نود مجلس، با مدیریت فراکسیون محیط زیست و حضور متهمان اصلی و دولتی بحران آلودگی هوای کلانشهرها را می توان از چند از نظر به فال نیک گرفت و از چند زاویه برای خود به عنوان یک شهروند که در شهر از حوق عامه ایی برخوردار است افسوس خورد و متاسف شد. اما قبل از آن می خواهم برای روشن شدن اهمیت برگزاری این نشست و ورود مجلس به آن  به آمارهای زیر تامل کنیم.

لیلا نظری سخنگوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران دی‌ماه ۹۹ را ناسالم‌ترین ماه امسال اعلام کرده که در برخی از نقاط شاخص کیفیت آلودگی هوای تهران از ۲۰۰ یعنی وضعیت قرمز هم گذشته و بنفش شده است یعنی بسیار ناسالم برای همه مردم شهر تهران. از ۷ دیماه  به جز یک روز، هوای تهران ناسالم بوده و در مجموع ۱۱ روز هوای تهران برای همه شهروندان ناسالم و ۱۰ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و فقط سه روز سالم بوده است.

آنچه به این آمارها اهمیت می‌دهد سلامت و کیفیت سلامت شهروندان است تا آنجا که مشاور وزیر بهداشت هم در اعتراض به این نتیجه عملکرد دستگاه‌های دولتی و عدم اجرای درست قانون هوای پاک در هشداری اعلام می‌کند آلودگی هوا یکی از پنج عامل اصلی مرگ و میر در کشور است.  بطوری که سالانه بیش از ۳۹ هزار نفر در ایران جان خود را به دنبال این مسئله از دست می‌دهند، اگرچه بسیاری از این افراد از بیماری‌های زمینه‌ای رنج می‌برند اما به دنبال آلودگی هوا و تشدید علایم ممکن است جان خود را از دست بدهند.

به گفته جهانپور، آلودگی هوا هزینه‌های بسیاری را برای نظام سلامت کشور وارد می‌کند و در تحریک و تشدید بیماری‌های تنفسی، قلبی و ریوی و کاهش کارایی آن‌ها، افزایش مصرف دارو و بستری شدن نقش موثری دارد و باری را به نظام اقتصادی و مالی کشور تحمیل کند. حال یاداروی کنیم که سبب تشدید بروز بیماری کرونا و آنفولانزا در کشور هم خواهد شد.

البته همین چند روز پیش بود که پیروز حناچی شهردار تهران متهمان اصلی آلودگی هوای تهران را اینگونه اعلام کرد  "صنایع : ۴۰ درصد، اتوبوس ها و مینی بوس‌ها : ۱۷ درصد، کامیون ها ۱۶ درصد، خودروهای سواری ۱۴ درصد، موتورسیکلت‌ها ۱۰ درصد و دیگر بخش ها ۳ درصد در آلوده کردن هوای تهران نقش دارند." که در واقع یک جمع بندی می‌توان گفت صنایع دولتی، و شبه دولتی، نیروگاه ها و پالایشگاه ها و کارخانه ها و خودروسازان مسبب اصلی آلودگی هوای شهرها هستند و نقش مردم در آلودگی هوا کم است.

اما در این بین به اسم رمز مازوت و گازوئیل هم که این‌روزها بسیار از کارشناسان به عنوان عنصر متهم اصلی آلودگی هوای کلانشهرها و خصوصا تهران از آن یاد می شود باید دقتی کنیم و اینکه تحلیل کنیم آیا این مساله نیز ناشی از افزایش مصرف مردم است یا دلیل دیگری دارد؟ مازوت یا نفت کوره سوخت بی‌کیفیت سرطانزایی است که ارزش حرارتی بالایی داشته و قیمت بازار جهانی آن نیز بالاست چرا که هر تن مازوت بسته به گرید آن حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار قیمت گذاری می شود. البته باید اشاره شود  مشکل اصلی مازوت، گوگرد بالای آن است که در احتراق علاوه بر اکسیدهای گوگرد، سولفات‌ها و نیترات‌ها و ذرات معلق را هم منتشر می‌کند.

حال اگر به گفته کارشناسان این امر دقت کنیم متوجه می شویم که کیفیت مازوتی که در ایران تولید و مصرف می شود با سهم ۳ درصدی گوگرد، ۷ برابر استاندارد جهانی گوگرد دارد که اگر قدیمی بودن پالایشگاه‌ها و نیروگاه های ایران و پایین بودن فناوری‌های تولید آنها را به آن اضافه کنیم متوجه می شویم که چگونه دولت از انجام قانون هوای پاک در بهینه کردن مصرف سوخت و تجهیزات نیروگاه ها و عدم بهره‌وری برای اجرای طرحهای تولید انرژی پاک همچون طرحهای خورشیدی و بادی عدول کرده و چگونه به حقوق عامه شهر و مردم یکشهر احتمالا طی یک برنامه اجرا نشده ۷ ساله و توجه به سند چشم انداز شاید با بی تدبیری آسیب وارد کرده است. حال به گفته کارشناسان استفاده برخی نیروگاه ها هم از گازوئیل آنهم با درصد بالای گوگرد برخلاف استانداری های جهانی هم که جای خود دارد.

البته اجازه دهید در پاسخ به گفته کارشناسان دولتی که مازوت را صادر می‌کنیم به یک نکته اشاره کنیم که در کشورهای اروپایی، بیشتر مازوت به کک نفتی، سوخت دیزل و یا حتی بنزین تبدیل می‌شود و یا به‌عنوان سوخت در کشتی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و این بر عکس شرایط این‌روزهای کشور است از مازوت و گازوئیل بیشتر برای سوخت نیروگاه‌های بخار، کارخانجات سیمان و برخی واحدهای صنعتی استفاده می‌شود.

اما این بی تدبیری، در مجلس توسط سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست بی پاسخ نماند تا جایی که او اشاره کرد: بررسی‌های کارشناسی ما نشان می‌دهد، خاموشی و قطعی برق در این فصل و برخورداری از هوای به‌شدت ناسالم، ماحصل و نتیجه بی‌کفایتی محض از سوی مسئولان مربوطه است، جز این، دلیل دیگری نمی‌توانم بیان کنم. بیشتر باعث آزردگی مردم می‌شوند تا پاسخ دادن به سوالها و کار منطقی و اصولی، ما همواره عادت کرده‌ایم که کم‌کاری‌ها را بر دوش مردم بگذاریم و این نابخشودنی است که تصمیم‌گیران و مجریان بخواهند قصور و کم‌کاری‌های خودشان را روی دوش مردم بگذارند، این پاک کردن صورت مسئله و حل مسئله نیست، مصرف گاز در شهر تبریز طی هفته‌های اخیر کمتر از سال گذشته بوده است، چطور می‌شود که در این شهر هم شاهد آلودگی هوا و هم افت فشار گاز هستیم؟!

متأسفانه امسال نه‌تنها برای حل مشکل آلودگی هوا دلسوزی نشده، بلکه رسماً با بی‌اهمیتی نیز مواجه شده است. چقدر باید خسارت دهیم و برای مردم نیز نارضایتی ایجاد شود تا چاره اساسی برای مشکل آلودگی هوا تدبیر شود؟ خط انتقالی که سوخت بنزین یورو۴ را منتقل می‌کند، گازوئیل و نفت گاز را نیز انتقال می‌دهد، در پالایشگاه‌ها، در خطوط انتقال حلال تزریق می‌کنند که در لوله رسوب نکند، این راهکار درست نیست، از طرف دیگر بنزینی که می‌خواهد با استاندارد یورو ۴ به جایگاه‌ها عرضه شود، حاوی حلال و بخشی از گازوئیل نیز هست که اصلاً این بنزین، یورو۴ نیست و ماهیت خودش را از دست داده و در تشدید وضعیت آلودگی هوای شهرها مؤثر است.

نکاتی که سمیه رفیعی در نشستی که با وعده قبلی به صورت لایو در شبکه های مجازی پخش می شد بر روی آن تاکید کرد و تلاش می‌کرد در حضور حضور نصرالله پژمانفر رئیس کمیسیون اصل نود برای جلوگیری از دریافت آمارهای تکرای سالهای گذشته و انداختن مسئولیت دستگاه های متولی به گردن یکدیگر، با شیوه استدلال استقرایی از میان این دستگاه های متولی آلوده کردن هوا، داده جمع‌آوری کند تا در حضور سایر ناظرین، فرضیه این اتهام را تکمیل کرده و در نهایت نظریه بی‌تدبیری و سوء مدیریت دستگاه‌های دولتی را در کنترل آلودگی هوای کلانشهرها خصوصا در بخش منابع ثابت طی ۲۰ سال گذشته و اخیرا طی ۳ سال اخیر با مصوب شدن قانون‌های هوای پاک به اثبات رساند. چرا که دائما در این نشست تاکید می کرد آمار دقیق بدهید صورتجلسه می شود و دائما نقب می زد اگر نمی شود بر روی آلاینده های متحرک مسلط بود می شد آلاینده های ثابت را در طی این چند ساله کنترل و سیستم  های مصرف سوخت آنها را بهینه کرد. بخشی از بودجه اش را در قالب های مختلف دریافت کردید پس چرا نشده؟ 

نصرالله پژمانفر رئیس کمیسیون اصل نود هم با تایید صحبتهای رفیعی اشاره کرد: "ذات این کمیسیون شبه قضایی است به این صورت که از دستگاه‌های مطالبه می‌کنیم و این امر تنها در قالب توصیه نبوده بلکه نسبت به رسیدگی به تخلفات صورت گرفته از ظرفیت قضایی استفاده می‌کنیم، دستگاه‌های متولی باید در رابطه با سوالاتی که از آنها مطرح شده در این بازه زمانی مشخص گزارش لازم را ارائه کنند و هرگونه تأخیر یا ارائه گزارش کذب جرم‌انگاری شده و مجلس از بعد نقش نظارتی که برعهده دارد به این موضوع ورود می‌کند."

هرچند با وجود همه تلاشهای این مسئولان ناظر متاسفانه این جلسه نیز به مانند سایر جلسات دیگر در این حوزه حاوی خروجی مشخصی نبود و نتایج و گزارش عملکردی دستگاه ها با میزان سقف تخلفات به نشستهای دیگر کشیده شد اما مشخص بود که دستگاه های متولی دائما از پذیرش مسئولیت شانه خالی می‌کنند و مسئولیت را به مانند توپ فوتبال دائما بر روی زمین یکدیگر و کسری و عدم تخصیص بودجه می‌اندازند، البته این جلسه که با حدود ۲۰ میهمان متولی آلودگی هوای کلانشهر ها برگزار شد وجوه تمایزی هم با سایر جلسات هم شکل خودش داشت، که از بارز ترین وجوه آن، برعکس نشست کاملا دولتی مدیریت مصرف سوخت زمستانی که با مدیریت وزیر کشور در تاریخ ۱۴/۱۰/۹۹ و با حضور وزاری مسئول  برگزار شده بود،  اینبار به مانند اکثر اوقات، "مردم" بازنده اتهام آلوده کردن هوای کلانشهر ها نشدند و ما هم به عنوان مردم فهمیدیم که می شود در کشور نشستی برگزار کرد و مردم متهم اصلی آن نباشند.

یکی دیگر از این وجوه تمایز،  آمارهایی بود که از قبل توسط خود فراکسیون و البته آنالیز آمارهای دستگاه های دولتی تهیه شده بود که مشخص می کرد دولتی ها بر همه چیز خصوصا در این ۳ ساله که قانون هوای پاک مصوب شده، اولویت تخصیص بودجه و عملکرد داشته اند جز حفظ جان مردم از تنفس پاک. 
برای این منظور نگارنده شما را دعوت می‌کند به بررسی کلیات نکاتی که توسط متولیان امر در این جلسه مطرح، تایید و بر آن تاکید شد.

سیدمصطفی آقامیرسلیم با تاکید بر اینکه باید به دنبال ریشه آلودگی هوا باشیم، تصریح کرد: مسئولان شهرداری در این قضیه مقصر هستند، زیرا با بلندمرتبه سازی ها، راه رفع آلایندگی ها را مسدود کردند. قرار بود وزارت نفت در سال ۹۰ استاندارد یورو ۴ را عملیاتی کند و در حال حاضر باید یورو ۶ مورد توجه قرار می گرفت اما متاسفانه نسبت به این موضوع بی توجهی شده است.

معاون عمرانی وزارت کشور هم اشاره کرد "۱۰ درصد آلایندگی هوا مربوط به حمل و نقل عمومی درون شهری و نوسازی آنها آلودگی را ۵ درصد کاهش می دهد."

در ادامه مناف هاشمی معاون شهردار تهران هم گفت: حوزه حمل و نقل در چند سال گذشته کاملا مظلوم واقع شده و هیچ اراده ای برای نوسازی این ناوگان در دولت وجود ندارد. همچنین برای نوسازی تاکسی ها به هر میزان که وام دادیم، قیمت خودروها از آن میزان بالاتر رفت.

جولایی نماینده شرکت ملی گاز اشاره کرد: اولویت و خط قرمز شرکت ملی گاز تامین بخش خانگی و گرمایشی است. در سال  ۸۳۰ میلیون متر مکعب گاز شیرین به کل کشور تزریق می شود که در حال حاضر ۶۱۵ میلیون مترمکعب مصرف خانگی است. صادرات مصرف گاز در حال حاضر و در شرایط تحریم حداکثری به کشورهای عراق، ارمنستان، ترکیه و نخجوان صورت می‌گیرد و طبق دستور وزیر نفت به کشور عراق که می‌بایست ۵۰ میلیون متر مکعب صادر می‌شده در حال حاضر و در زمستان ۷ میلیون متر مکعب، به کشور ترکیه از ۳۰ میلیون مترمکعب قرارداد ۲۰ میلیون مترمکعب و به ارمنستان و نخجوان هر کدام یک میلیون متر مکعب تزریق می‌شود. 

از مهمترین نکات خروجی این نشست این بود که تایید شد برخی نیروگاه های کشور ۵۰ درصد مازوت می سوزانند و یا از سوخت گازوئیلی استفاده می‌کنند که بسیار خطرناکتر از مازوت است. مصرف مازوت را دبیر شورای عالی امنیت ملی ابلاغ کرده، که هم نیروگاه هایش را  مشخص کرده به مانند نیروگاه شازند اراک و هم مقدار مصرفش را که البته در اینجا سمیه رفیعی رئیس فراکسیون محیط زیست تاکید می کند، اینقدر نگویید شورای عالی امنیت ملی گفته است مازوت بسوزانید و در کجا بسوانید! قطعا این تصمیم شورای عالی امنیت ملی بر اساس نظرهای مکتوب کارشناسی خود شما دستگاه‌های متولی دولتی گرفته شده و به خود شما ابلاغ شده، از آن نظرات بگویید که با سکوت دستگاه های دولتی همراه بود.

و البته یکی از مهمترین طنزهای تلخ این نشست این بود که نائب رئیس فراکسیون محیط زیست به آن اشاره کرد و گفت مشخص شده تجهیزات و دستگاه های تست و چک کردن معاینه فنی در کشور غیر استاندارد هستند و این یعنی با دستگاه های غیر استاندارد، استاندارد خودرو ها را چک می کنند و در پایان این آمارها، این مرثیه ای شنیدنی بود: 

درصد انجام تکالیف دولتی در قانون هوای پاک بر اساس نظر خواهی و خود اظهاری که سازمان محیط زیست تهیه کرده بود مشخص شد در ۳ سال گذشته، وزارت کشور ۳۲ درصد، وزارت نیرو ۲۵ درصد، استاندارد ۲۷  درصد، وزارت صمت ۳۶ درصد، وزارت نفت ۸۵ درصد، وزارت کشاورزی  ۸۷ درصد، 

وزارت راه و شهرسازی ۷۲ درصد، سازمان برنامه بودجه ۰ درصد و سازمان محیط زیست با خود اظهاری خودش ۸۵  درصد به تعهداتش در قانون هوای پاک عمل کرده است که البته جای تامل است که این سازمان که وظایف نظارتی‌اش در ذیل وظایف سایر دستگاه های دولتی تعریف می شود چطور به این عدد رسیده که هوای این روزهای کلانشهر ها به حدی بحرانی است که باید همچنان منتظر باد بود.

فازغ از این نکات، این جلسه ویژگی مهم دیگری هم داشت، اینکه مشخص شد در این سالها در کشور فراکسیون محیط زیستی در مجلس تشکیل می شده و چقدر می‌توانسته از ظرفیت‌های نظارتی و قانونگذاری خود به نفع حقوق عامه استفاده نماید که متاسفانه به دلیل نگاه لطیف اعضای آن تا قبل از این دوره از آن غفلت شده است. نگارنده امیدوار است که این نگاه منسجم، بی تعارف نظارتی و بر پایه علم، فراکسیون محیط زیست این دوره که با حمایت دستگاه های قضایی و سایر متولیان نظارتی در کشور همراه شده و به آن قوت بخشیده است جایگاه اصلی نظارتی محیط زیست در کشور را در این دوران که سازمان محیط زیست در دولت اصولا تبدیل به ماشین امضای دستگاه های دولتی و اجرایی شده به جای متولی امر نظارت بر انفال و حقوق عمومی، مطابق اصل ۵۰ قانون اساسی احیا کرده و فارغ از توجه به منافع و سلایق جریان های سیاسی تا پایان این دولت و در ادامه در دولت آینده نیز با هر گرایش و سلایق سیاسی حفظ کند، چرا که هوا همچنان آلوده است و از وضعیت قرمز عبور کرده و بنفش شده است و مردم منتظر باد و البته پاسخ دقیق و مشخص کردن متخلفان و میزان سهل انگاری و جرم آنها در این تخلف عدول کرده از قانون هوای پاک هستند.